موج "برجام" انتخابات را تحت تأثیر قرار خواهد داد
گفتوگو با دکتر فیاض زاهد
اجرایی شدن توافق هستهای یکی از رخدادهای مهم دیپلماتیک امسال بود. رویداد مهم و تاریخیای که نتیجه 27 ماه گفتوگوهای فشرده و سخت میان تیمهای دیپلماتیک ایران و کشورهای 1+5 بود. پس از این رویداد اختلاف 12 ساله هستهای ایران و جهان به پایان رسید. اکنون در یک طرف ایران است که با لغو تحریمهای هستهای دریچهای بزرگ برای ورود به بازار جهانی را در مقابل خود گشوده میبیند و در طرف مقابل کشورهای بزرگ جهان قرار دارند که برای حضور و سرمایهگذاری در ایران به دنبال پیشی گرفتن از یکدیگرند. بیتردید، اعلان رسمی اجرای برجام پیامدهای ملی، منطقهای و بینالمللی به همراه دارد و حتی تحولات سیاسی در ایران و امریکا نیز بیتأثیر از آن نیست. در این زمینه، فیاض زاهد، فعال سیاسی اصلاحطلب و تحلیلگر مسائل سیاسی و بینالمللی، بر این باور است که اجرای موفقیتآمیز برجام بر انتخابات هفتم اسفند مجلس شورای اسلامی، ریاست جمهوری 1396 ایران و نیز انتخابات ریاست جمهوری 2016 امریکا تأثیر خواهد گذاشت. نقش طبقههای اجتماعی و مطالبههای آنها در انتخابات آینده ایران و امریکا، واکاوی رفتار دلواپسان ایرانی و امریکایی در فضای پسابرجام، تحلیل پیامدهای آزادی ملوانان امریکایی و میزان احتمال بازگشایی سفارتخانهها در تهران و واشنگتن از دیگر مباحثی بود که در گفتوگوی این استاد دانشگاه با «ایرنا» به آن پرداخته شد.
• اجرای رسمی برجام تا چه حد میتواند بر تحولات سیاسی در ایران و امریکا تأثیر بگذارد؟
شاید سخن گفتن از تأثیر مستقیم برجام بر انتخابات ایران و امریکا خیلی علمی به نظر نرسد. «باراک اوباما» رئیس جمهوری امریکا نزد رقبای جمهوریخواه متهم است که به طور مشخص در خاورمیانه از سطح یک دولت کنشگر و اثرگذار به یک دولت تماشاگر و منفعل تبدیل شده است. همچنین این دولت برای به نتیجه رسیدن گفتوگوهای هستهای هزینههای زیادی پرداخت کرده است. نباید فراموش کرد مجموعه اتفاقها در عراق، قاره آفریقا و برخی دیگر از رویدادهای بینالمللی نمیتوانست به عنوان برگ برنده اوباما محسوب شود. بنابراین حل موضوع هستهای به عنوان بهترین برگ برنده امریکا به شمار میرود. به همین لحاظ اوباما تلاش کرد که گفتوگوها را به هر نحوی که شده به نتیجه برساند. در امریکا موضوعهای خارجی در اولویت رأی دهندگان قرار ندارد، بلکه آنچه در انتخابات این کشور مهم است، به مسائل اقتصادی، امنیت، بهداشت، آموزش و در نهایت به مجادلههایی باز میگردد که مفهوم محافظه کاری در امریکا را شکل میدهد. محافظه کاران به این دلیل به وجود میآیند و در برابر اصول لیبرالیتهای قرار میگیرند که حزب دموکرات آن را نمایندگی میکند. جمهوریخواهان و دموکراتها هرکدام پایگاههای خود را در جامعه دارند و هرکدام به نوبه خود طبقه اجتماعی خاصی را نمایندگی میکنند. جمهوریخواهان به سمت کشاورزان بزرگ، زمین داران، سرمایه داران نفتی و صاحبان کمپانیهای تولید تسلیحات تمایل دارند و عکس آن دموکراتها به طبقه متوسط جامعه و روشنفکران متمایل اند. شاید یکی از برگهای برنده اوباما در توافق هستهای پیشگیری از اعزام سربازان به جنگی مشابه جنگ عراق و افغانستان بود که تلفات زیادی داشت و از آنجا که دولت امریکا و ایران به رضایت نسبی در برجام دست یافتند این میتواند امتیاز مهمی تلقی شود. امروز اگر انتخابات در امریکا برگزار شود نامزد حزب دموکرات به طور قطع برنده انتخابات خواهد بود.
• تأثیر اجرایی شدن برجام را بر انتخابات مجلس دهم و ریاست جمهوری دوازدهم چطور ارزیابی میکنید؟
بیش از 2 سال از عمر دولت تدبیر و امید صرف این راهبرد شد که ایران بدون حل پرونده هستهای نمیتواند راه را برای جذب سرمایه فراهم و بر مشکلهای پرشمار اقتصادی غلبه کند. بنابراین حل وفصل اختلاف هستهای میتوانست یک نقطه امیدبخش برای این راهبرد باشد. پیشبینی مجلههای معتبری همچون «اکونومیک» و سازمانهایی مانند بانک جهانی و صندوق بینالمللی پول این است که ایران در سال 2016 میتواند رشد اقتصادی 5/4 یا 5 درصدی را تجربه کند. این سطح از پیشرفت برای جامعهای که تا 2 سال پیش رشد منفی داشته است میتواند یک فرصت تلقی شود. ایران میتواند با توجه به شرایط استراتژیک و جغرافیایی، بهشتی برای سرمایهگذاران باشد. در حالی که در منطقه خلیج فارس و در کشورهایی چون ترکیه، مالزی و سنگاپور تا حد زیادی انباشت سرمایه به وجود آمده است و ایران میتواند این عقب ماندگیها را تا حد زیادی جبران کند. با توجه به اینکه در اسفندماه انتخابات مجلس را پیش رو داریم، بدیهی است که موج برجام پس از انتخابات نیز همچنان ادامه خواهد داشت. روشن است که طرفداران دولت میتوانند امیدوار باشند زیرا موفقیت برجام به آنان اعتماد به نفس میبخشد. همچنین اجرایی شدن برجام افکار عمومی را متوجه این واقعیت خواهد کرد که دولت میتواند با تکیه بر دستاوردهای بینالمللی، در حوزه داخلی نیز با در اختیار گرفتن یک مجلس متعادل و هماهنگ اصول کلی جمهوری اسلامی را به پیش ببرد؛ اصولی که عبارتند از پیشرفت، توسعه و سربلندی ایران. در مجموع باید گفت که برجام هم برای انتخابات ایران و هم برای انتخابات امریکا اثرگذار خواهد بود. طرفداران دولت اعتدال میتوانند بعد از اجرای رسمی برجام، اسفندماه در انتخابات با اعتماد به نفس حضور یابند.
• مخالفانی که پیشتر انتقادهایی آشکار بر برجام وارد میکردند، پس از این چه رویکردی را در پیش خواهند گرفت؟
از آنجا که ایرانیها در بسیاری از حوزهها پیشگام هستند تا امروز نیز دلواپسان ایرانی از دلواپسان امریکایی یک گام جلوتر بودند. نخستین نشانههای حمله به برجام هجوم به سفارت عربستان بود. با توجه به شرایط مساعد ایران در صحنه بینالمللی، عربستان زمینههای حمله به سفارت را فراهم کرد و دلواپسان ناآگاهانه آن را اجرا کردند. در امریکا هم به نظر میرسد که سنگ اندازیهایی شده است. گنجاندن نام ایران در تبصره بودجه سالانه و محدودیتهای صدور ویزا برای تجار نمونههایی از سنگ اندازیهای دلواپسان امریکایی است. دلواپسان در هر 2 کشور نگران تأثیر برجام بر انتخابات کشورشان هستند زیرا اسفندماه در ایران انتخابات مهم مجلس شورای اسلامی و اواخر 2016 در امریکا انتخابات تعیینکننده ریاست جمهوری برگزار میشود. در ایران اگر نزدیکان دولت بتوانند از انتخابات سربلند بیرون آیند، «حسن روحانی» رئیس جمهوری کشورمان میتواند برای چهار سال دوم دولت خود برنامهریزی کند. دولتمردان تدبیر و امید اگر نتوانند انتخابات مجلس دهم را با موفقیت پشت سر بگذارند و با مجلس ناهماهنگ روبه رو شوند، نمیتوانند بخش دوم برنامههای اقتصاد داخلی خود را که متأثر از برجام است اجرا کنند. در نتیجه، این امر موجب نارضایتی قشرهای مختلف جامعه میشود. گروه اجتماعی خاکستری که در انتخابات گذشته با امید بهبود شرایط به روحانی رأی داده بودند بتدریج از صحنه کنار خواهند رفت. بنابراین، روحانی در فضای پسابرجام باید بیشتر با مردم سخن بگوید. از طرفی، مردم و گروههای متعدد نیز باید برای رفع مشکلهای اقتصادی به دولت کمک کنند، زیرا اگر این مسائل حل نشود تنها دولت نیست که متضرر خواهد شد، بلکه اساس نظام به خطر خواهد افتاد. در مقابل، زمانی که گروههای حاشیه نشین به خیابانها میآیند قابل کنترل نیستند.
• بازگرداندن 10 تفنگدار نیروی دریایی امریکا و سپس آزادی زندانیان سیاسی 2 طرف با اینکه در بحثهای هستهای نمیگنجد، اما در فضای توافق هستهای انجام گرفت. آیا میتوان تسری توافق هستهای را به سایر مسائل اختلافی با امریکا انتظار داشت؟
حل پرونده قطور هستهای نشان داد که میتوان مسائل کلان جهانی و منطقهای را از راه دیپلماسی به سرانجام رساند. رهبر معظم انقلاب در یکی از سخنرانیهای زمان مذاکره فرمودند که ما به رفتار دولتمردان امریکا در هنگام مذاکرات توجه میکنیم. این سخن معظم له غیرمستقیم می تواند نشانه ای باشد که اگر دولت امریکا رفتار خود را عوض کند امکان آن وجود دارد که در زمینههای دیگر نیز گفتوگو صورت گیرد. ایران در تلاش است تا چهرهای مثبت از خود به دنیا نشان دهد و این بخشی از دیپلماسی دولت تدبیر و امید است که در زمان گفتوگوهای ایران و کشورهای 1+5 بخوبی نمایان بود. نکته دیگر، آزادی ملوانان امریکایی بود که یک پیام اقتدارگرایانه برای جهان و اعراب در برداشت و آن اینکه ایران هم میتواند دشمن را به زانو درآورد و هم با آنها به شکل مهربانانه برخورد کند. اگر تا دیروز چهره ایران به عنوان کشوری حامی تروریسم در جهان معرفی شده بود اما اینک به عنوان کشوری شناخته میشود که با گفتوگو پرونده هستهای را حل کرده و در زمان اقتدار رفتار مهربانانه با ملوانان امریکایی داشته است. این مجموعه شرایط برای روابط سیاسی و تجاری با ایران کمک فراوان میکند.
• شما عنوان کردید که پرونده هستهای میتواند الگویی برای حل دیگر مسائل بینالمللی باشد، آیا موفقیت در اجرای برجام میتواند زمینه ساز بازگشایی سفارتخانهها شود؟
طبیعی است که ایران و آمریکا دچار مشکلها و اختلافهایی با هم هستند و باید اعتراف کرد که در یک یا 2 سال آینده امکان این کار وجود ندارد، اما با توجه به فراهم شدن زمینه، باید بزرگان نظام و شورای عالی امنیت ملی تصمیم نهایی را بگیرند.
• اجرای رسمی برجام تا چه حد میتواند بر تحولات سیاسی در ایران و امریکا تأثیر بگذارد؟
شاید سخن گفتن از تأثیر مستقیم برجام بر انتخابات ایران و امریکا خیلی علمی به نظر نرسد. «باراک اوباما» رئیس جمهوری امریکا نزد رقبای جمهوریخواه متهم است که به طور مشخص در خاورمیانه از سطح یک دولت کنشگر و اثرگذار به یک دولت تماشاگر و منفعل تبدیل شده است. همچنین این دولت برای به نتیجه رسیدن گفتوگوهای هستهای هزینههای زیادی پرداخت کرده است. نباید فراموش کرد مجموعه اتفاقها در عراق، قاره آفریقا و برخی دیگر از رویدادهای بینالمللی نمیتوانست به عنوان برگ برنده اوباما محسوب شود. بنابراین حل موضوع هستهای به عنوان بهترین برگ برنده امریکا به شمار میرود. به همین لحاظ اوباما تلاش کرد که گفتوگوها را به هر نحوی که شده به نتیجه برساند. در امریکا موضوعهای خارجی در اولویت رأی دهندگان قرار ندارد، بلکه آنچه در انتخابات این کشور مهم است، به مسائل اقتصادی، امنیت، بهداشت، آموزش و در نهایت به مجادلههایی باز میگردد که مفهوم محافظه کاری در امریکا را شکل میدهد. محافظه کاران به این دلیل به وجود میآیند و در برابر اصول لیبرالیتهای قرار میگیرند که حزب دموکرات آن را نمایندگی میکند. جمهوریخواهان و دموکراتها هرکدام پایگاههای خود را در جامعه دارند و هرکدام به نوبه خود طبقه اجتماعی خاصی را نمایندگی میکنند. جمهوریخواهان به سمت کشاورزان بزرگ، زمین داران، سرمایه داران نفتی و صاحبان کمپانیهای تولید تسلیحات تمایل دارند و عکس آن دموکراتها به طبقه متوسط جامعه و روشنفکران متمایل اند. شاید یکی از برگهای برنده اوباما در توافق هستهای پیشگیری از اعزام سربازان به جنگی مشابه جنگ عراق و افغانستان بود که تلفات زیادی داشت و از آنجا که دولت امریکا و ایران به رضایت نسبی در برجام دست یافتند این میتواند امتیاز مهمی تلقی شود. امروز اگر انتخابات در امریکا برگزار شود نامزد حزب دموکرات به طور قطع برنده انتخابات خواهد بود.
• تأثیر اجرایی شدن برجام را بر انتخابات مجلس دهم و ریاست جمهوری دوازدهم چطور ارزیابی میکنید؟
بیش از 2 سال از عمر دولت تدبیر و امید صرف این راهبرد شد که ایران بدون حل پرونده هستهای نمیتواند راه را برای جذب سرمایه فراهم و بر مشکلهای پرشمار اقتصادی غلبه کند. بنابراین حل وفصل اختلاف هستهای میتوانست یک نقطه امیدبخش برای این راهبرد باشد. پیشبینی مجلههای معتبری همچون «اکونومیک» و سازمانهایی مانند بانک جهانی و صندوق بینالمللی پول این است که ایران در سال 2016 میتواند رشد اقتصادی 5/4 یا 5 درصدی را تجربه کند. این سطح از پیشرفت برای جامعهای که تا 2 سال پیش رشد منفی داشته است میتواند یک فرصت تلقی شود. ایران میتواند با توجه به شرایط استراتژیک و جغرافیایی، بهشتی برای سرمایهگذاران باشد. در حالی که در منطقه خلیج فارس و در کشورهایی چون ترکیه، مالزی و سنگاپور تا حد زیادی انباشت سرمایه به وجود آمده است و ایران میتواند این عقب ماندگیها را تا حد زیادی جبران کند. با توجه به اینکه در اسفندماه انتخابات مجلس را پیش رو داریم، بدیهی است که موج برجام پس از انتخابات نیز همچنان ادامه خواهد داشت. روشن است که طرفداران دولت میتوانند امیدوار باشند زیرا موفقیت برجام به آنان اعتماد به نفس میبخشد. همچنین اجرایی شدن برجام افکار عمومی را متوجه این واقعیت خواهد کرد که دولت میتواند با تکیه بر دستاوردهای بینالمللی، در حوزه داخلی نیز با در اختیار گرفتن یک مجلس متعادل و هماهنگ اصول کلی جمهوری اسلامی را به پیش ببرد؛ اصولی که عبارتند از پیشرفت، توسعه و سربلندی ایران. در مجموع باید گفت که برجام هم برای انتخابات ایران و هم برای انتخابات امریکا اثرگذار خواهد بود. طرفداران دولت اعتدال میتوانند بعد از اجرای رسمی برجام، اسفندماه در انتخابات با اعتماد به نفس حضور یابند.
• مخالفانی که پیشتر انتقادهایی آشکار بر برجام وارد میکردند، پس از این چه رویکردی را در پیش خواهند گرفت؟
از آنجا که ایرانیها در بسیاری از حوزهها پیشگام هستند تا امروز نیز دلواپسان ایرانی از دلواپسان امریکایی یک گام جلوتر بودند. نخستین نشانههای حمله به برجام هجوم به سفارت عربستان بود. با توجه به شرایط مساعد ایران در صحنه بینالمللی، عربستان زمینههای حمله به سفارت را فراهم کرد و دلواپسان ناآگاهانه آن را اجرا کردند. در امریکا هم به نظر میرسد که سنگ اندازیهایی شده است. گنجاندن نام ایران در تبصره بودجه سالانه و محدودیتهای صدور ویزا برای تجار نمونههایی از سنگ اندازیهای دلواپسان امریکایی است. دلواپسان در هر 2 کشور نگران تأثیر برجام بر انتخابات کشورشان هستند زیرا اسفندماه در ایران انتخابات مهم مجلس شورای اسلامی و اواخر 2016 در امریکا انتخابات تعیینکننده ریاست جمهوری برگزار میشود. در ایران اگر نزدیکان دولت بتوانند از انتخابات سربلند بیرون آیند، «حسن روحانی» رئیس جمهوری کشورمان میتواند برای چهار سال دوم دولت خود برنامهریزی کند. دولتمردان تدبیر و امید اگر نتوانند انتخابات مجلس دهم را با موفقیت پشت سر بگذارند و با مجلس ناهماهنگ روبه رو شوند، نمیتوانند بخش دوم برنامههای اقتصاد داخلی خود را که متأثر از برجام است اجرا کنند. در نتیجه، این امر موجب نارضایتی قشرهای مختلف جامعه میشود. گروه اجتماعی خاکستری که در انتخابات گذشته با امید بهبود شرایط به روحانی رأی داده بودند بتدریج از صحنه کنار خواهند رفت. بنابراین، روحانی در فضای پسابرجام باید بیشتر با مردم سخن بگوید. از طرفی، مردم و گروههای متعدد نیز باید برای رفع مشکلهای اقتصادی به دولت کمک کنند، زیرا اگر این مسائل حل نشود تنها دولت نیست که متضرر خواهد شد، بلکه اساس نظام به خطر خواهد افتاد. در مقابل، زمانی که گروههای حاشیه نشین به خیابانها میآیند قابل کنترل نیستند.
• بازگرداندن 10 تفنگدار نیروی دریایی امریکا و سپس آزادی زندانیان سیاسی 2 طرف با اینکه در بحثهای هستهای نمیگنجد، اما در فضای توافق هستهای انجام گرفت. آیا میتوان تسری توافق هستهای را به سایر مسائل اختلافی با امریکا انتظار داشت؟
حل پرونده قطور هستهای نشان داد که میتوان مسائل کلان جهانی و منطقهای را از راه دیپلماسی به سرانجام رساند. رهبر معظم انقلاب در یکی از سخنرانیهای زمان مذاکره فرمودند که ما به رفتار دولتمردان امریکا در هنگام مذاکرات توجه میکنیم. این سخن معظم له غیرمستقیم می تواند نشانه ای باشد که اگر دولت امریکا رفتار خود را عوض کند امکان آن وجود دارد که در زمینههای دیگر نیز گفتوگو صورت گیرد. ایران در تلاش است تا چهرهای مثبت از خود به دنیا نشان دهد و این بخشی از دیپلماسی دولت تدبیر و امید است که در زمان گفتوگوهای ایران و کشورهای 1+5 بخوبی نمایان بود. نکته دیگر، آزادی ملوانان امریکایی بود که یک پیام اقتدارگرایانه برای جهان و اعراب در برداشت و آن اینکه ایران هم میتواند دشمن را به زانو درآورد و هم با آنها به شکل مهربانانه برخورد کند. اگر تا دیروز چهره ایران به عنوان کشوری حامی تروریسم در جهان معرفی شده بود اما اینک به عنوان کشوری شناخته میشود که با گفتوگو پرونده هستهای را حل کرده و در زمان اقتدار رفتار مهربانانه با ملوانان امریکایی داشته است. این مجموعه شرایط برای روابط سیاسی و تجاری با ایران کمک فراوان میکند.
• شما عنوان کردید که پرونده هستهای میتواند الگویی برای حل دیگر مسائل بینالمللی باشد، آیا موفقیت در اجرای برجام میتواند زمینه ساز بازگشایی سفارتخانهها شود؟
طبیعی است که ایران و آمریکا دچار مشکلها و اختلافهایی با هم هستند و باید اعتراف کرد که در یک یا 2 سال آینده امکان این کار وجود ندارد، اما با توجه به فراهم شدن زمینه، باید بزرگان نظام و شورای عالی امنیت ملی تصمیم نهایی را بگیرند.
• روزنامه ایران، شماره 6151، 26 بهمن 1394
نظرات بینندگان