آلودگی نگران‌کننده بزرگ‌ترین دریاچه جهان در روز جهانی دریای خزر
۹ سال از تشکیل کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریای خزر که به کنوانسیون تهران شهرت دارد می‌گذرد، اما این پهنه آبی که از آن به‌عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان نام برده می‌شود، از نظر آلودگی وضعیت نگران کننده‌ای دارد.
۹ سال از تشکیل کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریای خزر که به کنوانسیون تهران شهرت دارد می‌گذرد، اما این پهنه آبی که از آن به‌عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان نام برده می‌شود، از نظر آلودگی وضعیت نگران کننده‌ای دارد.
به گزارش "لاهیگ" به نقل از "همشهری"، دكتر محمدرضا فاطمی ـ متخصص اكوبیولوژی دریا ـ وضعیت موجود خزر را ناشی از نبودن برنامه برای كاهش این آلودگی‌ها عنوان می‌كند. در عین حال، مدیركل دفتر سواحل و تالاب‌های ساحلی سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید اجرای 4 پروتكل كنوانسیون تهران باعث حفظ محیط زیست خزر می‌شود.
كنوانسیون حفاظت از محیط زیست خزر در سال 1382 به امضای 5 كشور حاشیه خزر رسید و مفاد این كنوانسیون كه متشكل از 4 پروتكل است، از 21 مرداد 1385 از سوی كشورهای عضو، لازم‌الاجرا شد. همزمان برای نشان دادن اهمیت حفاظت از خزر، 21 مرداد "روز جهانی دریای خزر" نامگذاری شد.
"آمادگی، واكنش و همكاری منطقه‌ای در مبارزه با سوانح آلودگی نفتی"، "حفاظت از دریای خزر در برابر آلودگی‌های ناشی از منابع و فعالیت‌های مستقر در خشكی"، "حفاظت تنوع زیستی" و "ارزیابی اثرات زیست‌محیطی فرامرزی" 4 پروتكلی است كه اعضای كنوانسیون تهران برای حفاظت از خزر ملزم به رعایت آن شده‌اند.
دریای خزر با وسعت 384،600 كیلومترمربع تا پیش از آلوده شدن، از نظر تنوع زیستی بسیار غنی بود، به‌طوری كه این دریا زیستگاه حدود 400 گونه آبزی، از جمله ماهیان خاویاری بود؛ اما با شروع فعالیت‌های اكتشاف و استخراج نفت از یك‌سو و از سوی دیگر، فعالیت‌های توسعه در سواحل كشورهای حاشیه، طی چند دهه اخیر این دریاچه را با مشكلات جدی مواجه كرد.
آن‌طور كه دكتر محمدرضا فاطمی ـ عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات ـ به "همشهری" می‌گوید، طی 9 سالی كه از شكل‌گیری كنوانسیون تهران می‌گذرد، اقدام كارسازی برای مقابله با تخریب‌های ساحلی و كاهش آلودگی‌های نفتی صورت نگرفته است.
به گفته این استاد دانشگاه، خزر به‌دلیل آلودگی‌های متعدد، عمده ذخائر آبزی خود را از دست داده و صیدی كه هم‌اكنون صورت می‌گیرد، وابسته به صید مصنوعی است. در واقع شیلات با تكثیر ماهیان سفید امكان صید این ماهی را فراهم می‌كند. با وجود این، میزان صید ماهیان استخوانی یا سفید به‌شدت كاهش یافته است و از آن‌جا كه 80 درصد بقای آبزیان وابسته به رودخانه‌هاست، برداشت آب زیاد از رودخانه‌ها و تخریب آن‌ها سبب شد این زیستگاه‌ها كارآیی خود را برای تخم‌ریزی و تكثیر آبزیان از دست بدهند.
فاطمی درباره عوامل تهدید‌كننده خزر هم گفت كه در حال حاضر رودخانه‌های منتهی به خزر در هر 5 كشور حاشیه این دریا، به كانال‌های فاضلاب تبدیل شده و حجم انبوهی از فاضلاب‌های خانگی و شهری همراه با پساب‌های صنعتی و زهاب‌های كشاورزی را وارد خزر می‌كند. به همین دلیل آلودگی آب‌های ساحلی خزر از نظر میكروبی هزاران برابر استانداردهای بین‌المللی است و شنا در این آب‌ها باعث ابتلا به انواع بیماری‌های پوستی و قارچی می‌شود.
وی در ادامه به تخریب نوار ساحلی اشاره كرد و یادآور شد: با آن‌كه حریم دریا 60 متر از داغاب دائمی تعیین شده، اما اكنون كمتر جایی از ساحل را پیدا می‌كنید كه اشغال نشده باشد. متأسفانه ساخت و ساز در حریم ساحل سبب شده تا فاضلاب خانه‌ها و ویلاهای احداث شده در ساحل مستقیماً وارد آب دریا شود.
فاطمی در بخشی از گفته‌های خود به گونه منحصر به فرد فك خزری اشاره كرد و گفت: بر اساس آخرین سرشماری كه 10 سال پیش صورت گرفت، جمعیت فك‌های خزر 500 هزار اعلام شد، اما امروز با خوش‌بینی جمعیت این آبزی 200 الی 300 هزار برآورد می‌شود. زیرا هنوز صید این آبزی در كشور روسیه و قزاقستان برای تهیه پالتو و كلاه ادامه دارد. در آب‌های ایران هم صیادان هنگام صید ماهی به این آبزی آسیب می‌رسانند. اما علاوه بر این عوامل، صید بی‌رویه ماهی كیلكا و كاهش این ماهی فك‌ها را تهدید می‌كند، زیرا كیلكا غذای اصلی فك‌هاست.
این استاد دانشگاه درباره آلودگی‌های نفتی هم گفت كه بیشترین حجم آلودگی نفتی از سمت شمال و غرب خزر (كشور آذربایجان و قزاقستان) وارد این دریا می‌شود؛ به‌ویژه فعالیت‌های اكتشاف، استخراج و بهره‌برداری از چاه‌های نفت در ناحیه باكو سهم عمده‌ای در آلودگی خزر دارد. این آلودگی‌ها البته به‌خاطر جریان آب به جنوب و به سواحل ایران می‌آید و به همین دلیل بیشترین آلودگی نفتی در آستارا قابل مشاهده است كه منشاء آن كشور آذربایجان است.
همایش روز جهانی دریای خزر
همزمان با روز جهانی خزر، معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: امسال نیز همچون سال گذشته برنامه‌های متنوعی برای آشنایی ساكنان بومی دریای خزر با محیط زیست این دریا، فرهنگ‌سازی و ایجاد حس مشاركت مردمی و ارتقاء دانش جوامع محلی و مسئولان در 3 استان ساحلی برگزار می‌شود.
پروین فرشچی افزود: از سال 1387 به بعد جشن روز جهانی دریای خزر در 5 كشور ساحلی برگزار شد و ایران نیز مانند سایر كشورها هر ساله برنامه‌های ویژه‌ای را به مناسبت این روز اجرا می‌كند.
وی با اعلام این‌كه سازمان‌های مردم‌نهاد اقدام به برگزاری جشنواره‌های شاد در قالب اجرای موسیقی، مسابقه نقاشی و جشنواره بادبادك‌ها خواهند كرد، گفت: جشنواره نمادین فرهنگی "طبیعت هنر زباله" در ساحل فرح آباد ساری استان مازندران با همكاری شبكه سمن‌های محیط زیستی و منابع طبیعی مازندران برگزار می‌شود. جشنواره "رؤیای ماهی كوچولو" در استان گلستان و پاكسازی سواحل استان گیلان نیز از دیگر برنامه‌های روز دریای خزر در استان گیلان است.
دغدغه ساحل نشینان خزر برطرف می‌شود
مدیركل دفتر سواحل و تالاب‌های ساحلی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با "همشهری" كنوانسیون تهران را بسیار مثبت ارزیابی كرد و گفت كه مشكل این‌جاست كه پروتكل‌های كنوانسیون با تأخیر به سمت اجرایی شدن پیش می‌رود. برای نمونه، آخرین پروتكل این كنوانسیون در سال 1393 به تصویب مجلس رسید، اما همین پروتكل هنوز به تأیید مجلس قزاقستان نرسیده است.
دكتر فریبرز جمالزاد با اشاره به این‌كه كنوانسیون تهران 4 پروتكل دارد خاطرنشان كرد: این پروتكل‌ها زمانی كه اجرایی شود، دولت‌ها را به‌شدت درگیر می‌كند، زیرا دولت‌ها ملزم به رعایت مفاد آن هستند. از جمله پروتكل مربوط به ارزیابی زیست‌محیطی فرامرزی، هر 5 كشور عضو كنوانسیون تهران را مكلف می‌كند تا برای هرگونه فعالیت مرتبط با خزر و سواحل آن، نخست از 4 كشور عضو دیگر تأیید زیست‌محیطی بگیرند.
وی با اشاره به این‌كه نمود كنوانسیون تهران در اجرای 4 پروتكل مربوط به این كنوانسیون از سوی كشورهای عضو است، تأكید كرد: با اجرای پروتكل‌های كنوانسیون تهران، محیط زیست دریای خزر به سمت مطلوب پیش خواهد رفت و این پروتكل‌ها مانع تخریب و آلودگی خزر خواهد شد. در نتیجه دغدغه 16 میلیون ساحل نشین خزر برطرف می‌شود.
به گزارش "لاهیگ" به نقل از "همشهری"، دكتر محمدرضا فاطمی ـ متخصص اكوبیولوژی دریا ـ وضعیت موجود خزر را ناشی از نبودن برنامه برای كاهش این آلودگی‌ها عنوان می‌كند. در عین حال، مدیركل دفتر سواحل و تالاب‌های ساحلی سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید اجرای 4 پروتكل كنوانسیون تهران باعث حفظ محیط زیست خزر می‌شود.
كنوانسیون حفاظت از محیط زیست خزر در سال 1382 به امضای 5 كشور حاشیه خزر رسید و مفاد این كنوانسیون كه متشكل از 4 پروتكل است، از 21 مرداد 1385 از سوی كشورهای عضو، لازم‌الاجرا شد. همزمان برای نشان دادن اهمیت حفاظت از خزر، 21 مرداد "روز جهانی دریای خزر" نامگذاری شد.
"آمادگی، واكنش و همكاری منطقه‌ای در مبارزه با سوانح آلودگی نفتی"، "حفاظت از دریای خزر در برابر آلودگی‌های ناشی از منابع و فعالیت‌های مستقر در خشكی"، "حفاظت تنوع زیستی" و "ارزیابی اثرات زیست‌محیطی فرامرزی" 4 پروتكلی است كه اعضای كنوانسیون تهران برای حفاظت از خزر ملزم به رعایت آن شده‌اند.
دریای خزر با وسعت 384،600 كیلومترمربع تا پیش از آلوده شدن، از نظر تنوع زیستی بسیار غنی بود، به‌طوری كه این دریا زیستگاه حدود 400 گونه آبزی، از جمله ماهیان خاویاری بود؛ اما با شروع فعالیت‌های اكتشاف و استخراج نفت از یك‌سو و از سوی دیگر، فعالیت‌های توسعه در سواحل كشورهای حاشیه، طی چند دهه اخیر این دریاچه را با مشكلات جدی مواجه كرد.
آن‌طور كه دكتر محمدرضا فاطمی ـ عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات ـ به "همشهری" می‌گوید، طی 9 سالی كه از شكل‌گیری كنوانسیون تهران می‌گذرد، اقدام كارسازی برای مقابله با تخریب‌های ساحلی و كاهش آلودگی‌های نفتی صورت نگرفته است.
به گفته این استاد دانشگاه، خزر به‌دلیل آلودگی‌های متعدد، عمده ذخائر آبزی خود را از دست داده و صیدی كه هم‌اكنون صورت می‌گیرد، وابسته به صید مصنوعی است. در واقع شیلات با تكثیر ماهیان سفید امكان صید این ماهی را فراهم می‌كند. با وجود این، میزان صید ماهیان استخوانی یا سفید به‌شدت كاهش یافته است و از آن‌جا كه 80 درصد بقای آبزیان وابسته به رودخانه‌هاست، برداشت آب زیاد از رودخانه‌ها و تخریب آن‌ها سبب شد این زیستگاه‌ها كارآیی خود را برای تخم‌ریزی و تكثیر آبزیان از دست بدهند.
فاطمی درباره عوامل تهدید‌كننده خزر هم گفت كه در حال حاضر رودخانه‌های منتهی به خزر در هر 5 كشور حاشیه این دریا، به كانال‌های فاضلاب تبدیل شده و حجم انبوهی از فاضلاب‌های خانگی و شهری همراه با پساب‌های صنعتی و زهاب‌های كشاورزی را وارد خزر می‌كند. به همین دلیل آلودگی آب‌های ساحلی خزر از نظر میكروبی هزاران برابر استانداردهای بین‌المللی است و شنا در این آب‌ها باعث ابتلا به انواع بیماری‌های پوستی و قارچی می‌شود.
وی در ادامه به تخریب نوار ساحلی اشاره كرد و یادآور شد: با آن‌كه حریم دریا 60 متر از داغاب دائمی تعیین شده، اما اكنون كمتر جایی از ساحل را پیدا می‌كنید كه اشغال نشده باشد. متأسفانه ساخت و ساز در حریم ساحل سبب شده تا فاضلاب خانه‌ها و ویلاهای احداث شده در ساحل مستقیماً وارد آب دریا شود.
فاطمی در بخشی از گفته‌های خود به گونه منحصر به فرد فك خزری اشاره كرد و گفت: بر اساس آخرین سرشماری كه 10 سال پیش صورت گرفت، جمعیت فك‌های خزر 500 هزار اعلام شد، اما امروز با خوش‌بینی جمعیت این آبزی 200 الی 300 هزار برآورد می‌شود. زیرا هنوز صید این آبزی در كشور روسیه و قزاقستان برای تهیه پالتو و كلاه ادامه دارد. در آب‌های ایران هم صیادان هنگام صید ماهی به این آبزی آسیب می‌رسانند. اما علاوه بر این عوامل، صید بی‌رویه ماهی كیلكا و كاهش این ماهی فك‌ها را تهدید می‌كند، زیرا كیلكا غذای اصلی فك‌هاست.
این استاد دانشگاه درباره آلودگی‌های نفتی هم گفت كه بیشترین حجم آلودگی نفتی از سمت شمال و غرب خزر (كشور آذربایجان و قزاقستان) وارد این دریا می‌شود؛ به‌ویژه فعالیت‌های اكتشاف، استخراج و بهره‌برداری از چاه‌های نفت در ناحیه باكو سهم عمده‌ای در آلودگی خزر دارد. این آلودگی‌ها البته به‌خاطر جریان آب به جنوب و به سواحل ایران می‌آید و به همین دلیل بیشترین آلودگی نفتی در آستارا قابل مشاهده است كه منشاء آن كشور آذربایجان است.
همایش روز جهانی دریای خزر
همزمان با روز جهانی خزر، معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: امسال نیز همچون سال گذشته برنامه‌های متنوعی برای آشنایی ساكنان بومی دریای خزر با محیط زیست این دریا، فرهنگ‌سازی و ایجاد حس مشاركت مردمی و ارتقاء دانش جوامع محلی و مسئولان در 3 استان ساحلی برگزار می‌شود.
پروین فرشچی افزود: از سال 1387 به بعد جشن روز جهانی دریای خزر در 5 كشور ساحلی برگزار شد و ایران نیز مانند سایر كشورها هر ساله برنامه‌های ویژه‌ای را به مناسبت این روز اجرا می‌كند.
وی با اعلام این‌كه سازمان‌های مردم‌نهاد اقدام به برگزاری جشنواره‌های شاد در قالب اجرای موسیقی، مسابقه نقاشی و جشنواره بادبادك‌ها خواهند كرد، گفت: جشنواره نمادین فرهنگی "طبیعت هنر زباله" در ساحل فرح آباد ساری استان مازندران با همكاری شبكه سمن‌های محیط زیستی و منابع طبیعی مازندران برگزار می‌شود. جشنواره "رؤیای ماهی كوچولو" در استان گلستان و پاكسازی سواحل استان گیلان نیز از دیگر برنامه‌های روز دریای خزر در استان گیلان است.
دغدغه ساحل نشینان خزر برطرف می‌شود
مدیركل دفتر سواحل و تالاب‌های ساحلی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با "همشهری" كنوانسیون تهران را بسیار مثبت ارزیابی كرد و گفت كه مشكل این‌جاست كه پروتكل‌های كنوانسیون با تأخیر به سمت اجرایی شدن پیش می‌رود. برای نمونه، آخرین پروتكل این كنوانسیون در سال 1393 به تصویب مجلس رسید، اما همین پروتكل هنوز به تأیید مجلس قزاقستان نرسیده است.
دكتر فریبرز جمالزاد با اشاره به این‌كه كنوانسیون تهران 4 پروتكل دارد خاطرنشان كرد: این پروتكل‌ها زمانی كه اجرایی شود، دولت‌ها را به‌شدت درگیر می‌كند، زیرا دولت‌ها ملزم به رعایت مفاد آن هستند. از جمله پروتكل مربوط به ارزیابی زیست‌محیطی فرامرزی، هر 5 كشور عضو كنوانسیون تهران را مكلف می‌كند تا برای هرگونه فعالیت مرتبط با خزر و سواحل آن، نخست از 4 كشور عضو دیگر تأیید زیست‌محیطی بگیرند.
وی با اشاره به این‌كه نمود كنوانسیون تهران در اجرای 4 پروتكل مربوط به این كنوانسیون از سوی كشورهای عضو است، تأكید كرد: با اجرای پروتكل‌های كنوانسیون تهران، محیط زیست دریای خزر به سمت مطلوب پیش خواهد رفت و این پروتكل‌ها مانع تخریب و آلودگی خزر خواهد شد. در نتیجه دغدغه 16 میلیون ساحل نشین خزر برطرف می‌شود.
نظرات بینندگان