حضور تعاونی‌ها تنها راه توسعه روستاها
محمدحسین جوادی
طرح موضوع روستا تعاون از دیدگاه علمی با شواهد موفق در توسعه روستایی كشورهایی كه توانسته‌اند با ورود اطلاعات و مدیریت كردن به وسیله روستاییان بنا به گزارش مركز توسعه سازمان همكاری و توسعه اقتصادی (OECD) مطرح می‌شود. باتوجه به شمار مردمی كه در نواحی روستایی زندگی می‌كنند زنجیره روستا تعاون حلقه گسسته جمعیت مولد و كارآمد كشور را به هم پیوند داده و از به هم پیوستن نیروی عظیم روستاییان كشور چنان پویش اجتماعی به وجود آمده كه آثار آن را می‌توان در شهرها هم از نظر كمی و هم كیفی تجربه كرد، ورود مدیریت تعاونی كه از آثار این زنجیره است، بدون تردید فرهنگ مشاركت را با رفتارها و سلوك روستاییان در شكل مدیریت بر تولید و مدیریت بر درآمد بیشتر سوق داده تا یكی از مخرب‌ترین موضوعات روستاهای كشور كه مهاجرت است، جلوگیری به عمل آید. تجربه كشورهای توسعه‌یافته در این امر، حاكی از تقویت جمعیت روستا با توسعه همه‌جانبه و گسترش تولید بیشتر و ارتقای سطح درآمد بوده كه خود اثرات اقتصادی مثبتی هم برای شهرها به بار آورده است. در مقاله تقدیمی سعی بر آن است حتی‌المقدور گستره موضوعات به شكل گویا و قابل عمل آورده شود. به همین دلیل ازسوی نویسنده نكات اصلی و قابل ورود به بحث انتخاب شده كه طی محورهای 8گانه آورده شده است.
مدیریت منابع
محور اول: تشكیل روستا تعاون باتوجه به استعدادها و پتانسیل‌های موجود در روستا با رویكرد نو به روستاییان است. یعنی كنش‌های اجتماعی ساكنین روستاها با تعامل بیشتر از تحرك بیشتری برخوردار شده و انسجام، یكپارچگی و وحدت در میان جامعه روستایی ظهور كند. در ابعاد كلی‌تر چگونگی استفاده بهینه از منابع در دسترس روستاییان باتوجه به تجربه تاریخی و جهان امروز است. از طرفی روستاییان استفاده از پتانسیل‌ها و استعدادها را در بخش‌هایی مثل زمین، آب، اقلیم و... را مدیریت كرده تا از ذخائر موجود به نحوه مناسب برای توسعه بهره لازمه را ببرند، نیز حائز اهمیت است و عوامل طبیعی نظیر باد، باران، دمای منطقه همگی عوامل مدیریتی محسوب می‌شود. درباره موضوع جنگل و بیشه به عنوان منابع درآمدزا حائز اهمیت است. در بخش معدن، منابع زیرزمینی مثل سنگ، شن مخصوص شیشه، بوكسیت آهن، زغال‌سنگ، نفت و... همه و همه پتانسیل‌های مدیریتی داشته كه بسیاری از كشورهای توسعه‌یافته از آن بهره گرفته‌اند.
در بحث مدیریت آب برای شرب و سایر مصارف مثل آبیاری زمین‌های مزروعی، استخر‌های پرورش ماهی، نیروی مولد برق و... در مبحث دیگر منابع انسانی روستاهاست كه با ایجاد چارچوبی در قالب زنجیره روستا تعاون از این دارایی و ثروت، استفاده بهینه در برنامه‌ریزی را می‌توان داشت.
نتایج حاصله از بیان محور اول نهادینه شدن استعدادهای برشمرده، اشاعه فرهنگ تعاون با بهره‌گیری از مروجین روستا تعاون به عنوان الگوی رفتاری منظم است تا از این طریق توسعه، تعالی و رفع نیاز‌های اساسی جامعه روستاییان را سازماندهی و اصلاح كنیم.
مدیریت تعاونی‌های روستایی
محور دوم: بهره‌گیری از مدیریت تعاونی برای كمك به اقتصاد روستا و ایجاد اشتغال پایدار است، در این قسمت یكی از نهاده‌های اجتماعی كه از كنش متقابل انسان‌ها سرچشمه می‌گیرد یعنی تعاون، سازماندهی و نهادینه گشته و با ساختاری نظام‌مند تحت نام روستا تعاون از طریق مشاركت دادن تمامی اهالی روستا در شكلی مدیریتی و در راس آن مجمع عمومی روستا به عنوان عالی‌ترین قدرت تصمیم‌گیر و سپس بدنه تصمیم‌گیرنده شامل شورای ده، هیات‌مدیره، بازرسان و سپس مدیر منتخب اجرایی كه در شكلی سازمان یافته از طریق برنامه‌ریزی در قالب آموزش فرهنگی، اجتماعی، كشاورزی و صنعت، خانه‌های بهداشت، فعالیت‌های اجتماعی كه همگی با پشتیبانی روابط عمومی و امور مالی تحت مدیریتی اداری در مسیر رشد و توسعه روستا هماهنگ حركت كرده و بدین‌وسیله ایجاد اشتغال و ثبات اقتصادی در روستاها را باعث می‌شود.
نویسنده برای این منظور چارت عملیاتی طراحی كرده تا از این طریق قابلیت‌های روستا تعاون نشان داده شود و دیری نخواهد رسید كه شكل‌گیری مدیریت از طریق نهادینه شدن زنجیره روستا تعاون مسیر پیشرفت و توسعه هموار كرده و از این منظر روح مشاركت‌جویی، رقابت در تولید، راندمان تولید و در نهایت با بنیان گذاشتن همكاری و مشاركت دروازه‌های سرمایه‌گذاری در صنایع و كشاورزی به واقعیت مبدل شده و درآمد سرانه نیز بالا می‌رود.
انتقال تكنولوژی به روستا
محور سوم: نقش روستا تعاون در جلوگیری از مهاجرت روستاییان و ایجاد ارتباط مطلوب با شهرهاست قبل از پرداختن به بحث مهاجرت، موضوع جمعیت را كه از عوامل فقر در برخی از جوامع محسوب می‌شود، به میان می‌آورم افزایش جمعیت با ثابت ماندن درآمد موجب كاهش سرانه درآمد خانواده گشته و در بلندمدت نیروی فعال روستایی را افزایش می‌دهد كه اگر منابع مثل (زمین، آب، سرمایه) محدود باشد، موجب كوچك شدن زمین و امكانات می‌شود و این خود در بلندمدت شرایط را برای مهاجرت مهیا می‌كند، البته مهاجرت تنها به این علت نیست آموزش نیز از عوامل مهم برای كسب بازار كار محسوب می‌شود. بنابراین سه نیروی آموزش، سرمایه و نیروی كار درصورت سازماندهی می‌توانند در روستاها عاملی مهم برای انتقال تكنولوژی به روستا به ویژه در زمینه صنایع تبدیلی باشد، به همین سبب درمقابل چنانچه افزایش جمعیت در روستا با نیروی غیرماهر ایجاد شود، موجبات فقر را باعث می‌شود و مهاجرت شدت بیشتر می‌گیرد.
آمارها حاكیست كه از سال‌های 1335 تا 1345 سالانه 3میلیون نفر به جمعیت روستاهای كشور اضافه شده است و در مقابل بین سال‌های 1365 تا 1375 تنها 3/1میلیون نفر به جمعیت روستاهای كشور اضافه شده كه دلیل مهاجرت به شهرها ازجمله كاهش این تعداد است. بنابراین سهم جمعیت روستایی از 69درصد در سال1335 به 38درصد در سال75 رسیده است. این آمارها حاكی از واقعیتی است كه توجه ما را به فلسفه اجرای زنجیره روستا تعاون اجتناب‌ناپذیر می‌كند.
با استقرار زنجیره روستا تعاون از مهاجرت روستاییان جلوگیری شده چراكه ایجاد اشتغال و حفظ نیروی فعال روستایی موجب افزایش سطح درآمد روستاییان از طریق تعاون و مشاركت در اقتصاد روستا خواهد شد.
بینش تعاون
محور چهارم: طرح راهكارهایی جهت استفاده از بینش تعاونی برای ارتقای سطح فرهنگی روستاهاست، در ابتدا گذری بر فرهنگ به‌عنوان انسان‌شناختی كه دایما در حال تغییر رفتار آموخته‌ها و چگونگی فرآورده‌های رفتار آموخته از اعضای جامعه به یكدیگر است بحث را به میان می‌آوریم. در حقیقت فرهنگ شیوه كلی زندگی مردم یا الگوی رفتاری و فكری آنان و محیطی است كه انسان در برابر محیط طبیعی می‌سازد، البته در مناطق جغرافیایی جهان صفات فرهنگی بنا به تفاوت زمانی میان برخی تحولات تكنولوژیكی و تغییر ناشی از این تفاوت‌ها در فرهنگ آنان دخیل است، در محور چهارم مقاله بحث مورد‌نظر پیرامون ورود بینش تعاون كه برخاسته از ارزش‌های اجتماعی است به‌عنوان سلوك و شیوه اخلاقی كه می‌تواند به حقوق اجتماعی منجر شود، مطرح می‌شود. به همین سبب اجتماعی شدن و هدایت آن از طریق تفكر تعاونی پنداری را در فرد ایجاد می‌كند كه پویش‌های اجتماعی از آن نشات می‌گیرد و بدین‌ترتیب تعامل گروه‌ها و تلاش‌های آنان برای رسیدن به هدفی مشترك را در ارتقای سطح فرهنگی روستا باعث می‌شود. از این بینش فكری با ورود فرهنگ تعاون در جامعه روستایی كنش‌های متقابل اجتماعی به وحدتی در رفتار جمعی می‌رسد كه مسیر ورود توسعه را برای سازماندهی از طریق زنجیره روستا تعاون ایجاد می‌كند.
درآمد سرانه به‌دلیل نقصان
محور پنجم: چگونگی تحقق زنجیره روستا تعاون و تاثیرات مثبت در ابعاد كمی و كیفی شهرهاست. طرح این موضوع بی‌درنگ ما را در مسیر نحوه و چگونگی درآمد روستاییان باتوجه به وضعیت كنونی آنان قرار می‌دهد. در طبقه‌بندی درآمدی روستاها برابر پژوهش به‌عمل آمده بررسی از جامعه نمونه در گروه‌های درآمدی كه از روش هزینه خانوار مركز آمار استفاده شده حاكی از این است كه سطح درآمد سرانه به دلایل نقصان در اعمال مدیریت مشاركتی ازجمله یكپارچه‌سازی اراضی در مزارع آبی و پایین آمدن راندمان تولید در واحد سطح، عدم بهره‌گیری از بهداشت در نگهداری دام‌ها و درنهایت پایین بودن سرانه درآمد است. از طرفی برابر نتایجی كه از بررسی استان‌های منتخب در روستاهای با درآمد مناسب، متوسط، فقیر و خیلی فقیر براساس ارزش تولید سرانه كشاورزی به‌دست آمده، نشان داده كه 22درصد روستاها در گروه خیلی فقیر، 38درصد در گروه فقیر، 26درصد در گروه با درآمد متوسط و 14درصد در گروه با درآمد مناسب قرار دارند.
آمارها حاكی از این است كه درآمد سرانه نقش مهمی را در جذب امكانات و در نتیجه رشد و توسعه را در روستاها موجب می‌شود مثلا از 11هزار و 748روستا یا به‌عبارتی 26درصد از تعداد 45هزار و 85روستا در طرح آماری با 5/8درصد جمعیت در بدترین شرایط قرار دارند. به‌دلیل اینكه از نظر درآمدی خیلی فقیر و بدون درآمدند و 25درصد امكانات را دارا هستند در مقابل 7هزار و 918روستا یا 5/4درصد روستاها با 10درصد جمعیت در بهترین شرایط قرار دارند. از نتایج حاصله استنباط می‌شود كه در صورت تحقق زنجیره روستا تعاون در سطح روستاهای كشور باتوجه به آمارهای موجود از وضعیت درآمدی روستاها، ارتباط اقتصادی با تقویت مناسب روستاهای حائز شرایط توسعه تاثیرات مناسبی در تعامل با شهرها را می‌توان حاصل كرد، یعنی اینكه رشد درآمد‌های روستایی آثار مثبتی در شهرها را باعث می‌شود.
استفاده از منابع طبیعی
محور ششم: گسترش سرمایه‌گذاری و منابع انسانی در استفاده بهینه از منابع طبیعی برای توسعه جوامع روستایی در قالب روستا تعاون مورد كنكاش قرار می‌گیرد. در این مبحث نویسنده به‌دلیل تجارب عملیاتی خود در یك دهه حضور در توسعه روستاها معتقد است، بهترین چارچوب مطالعاتی در امكان‌سنجی‌ها از پتانسیل‌های موجود در روستاهای كشور ارائه پروژه‌های اجرایی و انجام یافته در برخی كشورهای آسیایی است كه ازسوی OECD سازمان همكاری و توسعه اقتصادی در سلسله مطالعات توسعه‌یی كه به اجرا درآمده كمك گرفته شود.
ازسوی دیگر توسعه روستایی به‌طور مشخص یكی از وجوه مهم فعالیت‌های توسعه در سراسر جهان است. توجه به شمار مردمی كه در نواحی روستایی زندگی می‌كنند به‌ویژه در فقیرترین كشورهای در حال توسعه از مهم‌ترین امور است البته از ابزارهای مدیریتی در قالب نظام‌های اطلاعاتی توسعه روستایی برای گزینش و اجرای بهتر در پروژه‌ها، طرح‌ها و سیاست‌های توسعه روستایی از اهم آنهاست.
در صورت استقرار زنجیره روستا تعاون می‌توان با شناسایی پتانسیل‌ها و استعدادها در استان‌های معین و تعیین جهت مشخص هدف‌های برتر برای سرمایه‌گذاری را انتخاب كرد. یكی از فاكتور‌های ورود سرمایه‌گذاری‌ها به سمت روستاها وجود زیرساخت‌ها ازجمله راه شوسه یا آسفالته است. برابر تحقیقات به‌عمل آمده 41درصد یا به‌عبارتی 18هزار و 485روستا از 45هزار و 80روستا، روستای طبقه‌بندی شده دارای راه شوسه یا آسفالته هستند كه بیشترین سهم آن مربوط به روستاهای 100 تا 200خانوار است، آب لوله‌كشی 44درصد یا 19هزار و 740روستا را شامل می‌شود، 23هزار روستا دارای برق هستند، 12هزار و 106روستا یا 27درصد آنها خانه بهداشت دارند.
با نگاه به آمار فوق به واقعیت‌های توسعه در روستا پی می‌بریم. نویسنده با اعتقاد به این امر كه چنانچه با بهره‌گیری از اطلاعات هنگام پروژه‌های روستایی مدیریت شود و اطمینان براساس اطلاعات صحیح متمركز شود، می‌توان اطلاعات نظام یافته را از طریق مجامع سیاست‌گذار زنجیره روستا تعاون در اجرای پروژه‌های توسعه‌یی مدیریت كرد. مثال بارز از آمارهای موجود بهره‌گیری از روستاهایی با پتانسیل سرمایه‌گذاری بالا و ایجاد الگو در جهت رقابت‌پذیری دیگر روستاها ازجمله نتایج زنجیره فوق است.
تحولات سریع تكنولوژی
محور هفتم: تاثیر روستا تعاون بر مهاجرت بی‌رویه روستاییان با تامین امنیت روحی و روانی ساكنان روستاهاست، با مروری بر تفاوت‌های مردمان شهری با مردمان روستایی در نگرش و رفتارها، گویش یا لهجه به مطالعه رفتار روستاییان در چارچوب مناسبات گروهی آنها به مهم‌ترین تفاوت موجود در اندازه جامعه روستایی، تراكم جمعیتی، زبان، اعتقادات، اخلاق و رسوم و الگوهای رفتاری با مردم شهرنشین پی می‌بریم. از مهم‌ترین یافته‌های جامعه شناختی روستاییان بهره جستن از واژه مهاجرت به‌دلیل عدم وجود تحرك اجتماعی بین ساكنان بوده است، بنابراین برای ایجاد رویه مشاركت و جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه روستاییان با استقرار زنجیره روستا تعاون این مهم به‌دلیل واضح مرتفع شده چراكه روستاییان خود تصمیم بر انتقال از یك گروه در مناطق جغرافیایی به منطقه جغرافیایی دیگر را انتخاب كرده و پس از مدتی مهاجرت از روستاها به شهر جای خود را به مهاجرت از شهرها به روستاها به‌دلیل روشن گفته شده یعنی پویایی روستاییان با مدیریت در زنجیره روستا تعاون باعث تحرك شغلی آنان می‌شود. كم‌كم با تقویت خدمات عمومی و تسهیلات آموزشی مدیریت روستا تعاون بنیان‌های قوی جمعیتی در توسعه اقتصادی روستا شكل گرفته تا این تفكر كه در شهرها امكانات بیشتر است، محو شود.
ازسوی دیگر افزایش سریع ارتباطات، خارج شدن سریع مناطق روستایی از حالت اجتماعات منزوی و بسیاری از دلایل دیگر شكاف بین شیوه‌های زندگی شهری و روستایی كمتر شده و از طریق مدیریت روستا تعاون با تامین امنیت روحی و روانی شكاف بین جوامع شهری و روستایی با تحولات سریع تكنولوژی كاملا از میان برداشته می‌شود. دگرگونی فرهنگی و اجتماعی كه براثر استقرار زنجیره روستا تعاون اتفاق می‌افتد، خود می‌تواند گویای این مهم باشد.
بهره‌برداری بهینه از منابع
محور هشتم: تاثیر روستا تعاون بر سلامت زیست‌محیط روستاست. از عوامل مهم توجه كافی به محیط‌زیست و نگهداری از سرمایه‌های طبیعی است. برابر آمار موجود طی كمتر از سه دهه دوبرابر شدن جمعیت و افزایش شهرنشینی از 47درصد در سال1355 به 61درصد در سال1375، بهانه خوبی برای واكنش سریع در مقابل ضایعات زیست‌محیطی است. آمارها حاكی از افزایش دام در مراتع به سه‌برابر، برداشت چوب از جنگل بیش از 5/1برابر، فرسایش خاك 5/2برابر و مصرف آب‌های زیرزمینی دوبرابر شده است. همچنین نابودی 30درصد از كل منابع خاك بر اثر بیابان‌زایی، تخریب 33درصد از پوشش جنگلی و 28درصد از مراتع و بسیاری از مخرب‌های زیست‌محیطی دیگر مثل پساب خام صنعتی و... نگاهی دوباره را متوجه سلامت زیست‌محیط روستا می‌كند.
برای حفظ زیست محیط روستا نگاه متخصصان امر زیست‌محیطی توسعه شهری و روستایی این است كه توسعه روستاها نباید ناسازگار و نامتناسب با توان زیست بومی باشد چراكه سرمایه‌گذاری‌ها بدون رعایت ملاحظات زیست‌محیطی كارساز و پایدار نمی‌ماند.
استقرار مدیریت روستا تعاون سلامت زیست محیطی روستا را تضمین می‌كند و در درازمدت با حفاظت از منابع موجود و بهینه‌سازی براساس آموزش فرهنگی در حفاظت از محیط‌زیست روستا ازجمله پیمودن راه‌های توسعه‌یی محسوب می‌شود.
مدیریت منابع
محور اول: تشكیل روستا تعاون باتوجه به استعدادها و پتانسیل‌های موجود در روستا با رویكرد نو به روستاییان است. یعنی كنش‌های اجتماعی ساكنین روستاها با تعامل بیشتر از تحرك بیشتری برخوردار شده و انسجام، یكپارچگی و وحدت در میان جامعه روستایی ظهور كند. در ابعاد كلی‌تر چگونگی استفاده بهینه از منابع در دسترس روستاییان باتوجه به تجربه تاریخی و جهان امروز است. از طرفی روستاییان استفاده از پتانسیل‌ها و استعدادها را در بخش‌هایی مثل زمین، آب، اقلیم و... را مدیریت كرده تا از ذخائر موجود به نحوه مناسب برای توسعه بهره لازمه را ببرند، نیز حائز اهمیت است و عوامل طبیعی نظیر باد، باران، دمای منطقه همگی عوامل مدیریتی محسوب می‌شود. درباره موضوع جنگل و بیشه به عنوان منابع درآمدزا حائز اهمیت است. در بخش معدن، منابع زیرزمینی مثل سنگ، شن مخصوص شیشه، بوكسیت آهن، زغال‌سنگ، نفت و... همه و همه پتانسیل‌های مدیریتی داشته كه بسیاری از كشورهای توسعه‌یافته از آن بهره گرفته‌اند.
در بحث مدیریت آب برای شرب و سایر مصارف مثل آبیاری زمین‌های مزروعی، استخر‌های پرورش ماهی، نیروی مولد برق و... در مبحث دیگر منابع انسانی روستاهاست كه با ایجاد چارچوبی در قالب زنجیره روستا تعاون از این دارایی و ثروت، استفاده بهینه در برنامه‌ریزی را می‌توان داشت.
نتایج حاصله از بیان محور اول نهادینه شدن استعدادهای برشمرده، اشاعه فرهنگ تعاون با بهره‌گیری از مروجین روستا تعاون به عنوان الگوی رفتاری منظم است تا از این طریق توسعه، تعالی و رفع نیاز‌های اساسی جامعه روستاییان را سازماندهی و اصلاح كنیم.
مدیریت تعاونی‌های روستایی
محور دوم: بهره‌گیری از مدیریت تعاونی برای كمك به اقتصاد روستا و ایجاد اشتغال پایدار است، در این قسمت یكی از نهاده‌های اجتماعی كه از كنش متقابل انسان‌ها سرچشمه می‌گیرد یعنی تعاون، سازماندهی و نهادینه گشته و با ساختاری نظام‌مند تحت نام روستا تعاون از طریق مشاركت دادن تمامی اهالی روستا در شكلی مدیریتی و در راس آن مجمع عمومی روستا به عنوان عالی‌ترین قدرت تصمیم‌گیر و سپس بدنه تصمیم‌گیرنده شامل شورای ده، هیات‌مدیره، بازرسان و سپس مدیر منتخب اجرایی كه در شكلی سازمان یافته از طریق برنامه‌ریزی در قالب آموزش فرهنگی، اجتماعی، كشاورزی و صنعت، خانه‌های بهداشت، فعالیت‌های اجتماعی كه همگی با پشتیبانی روابط عمومی و امور مالی تحت مدیریتی اداری در مسیر رشد و توسعه روستا هماهنگ حركت كرده و بدین‌وسیله ایجاد اشتغال و ثبات اقتصادی در روستاها را باعث می‌شود.
نویسنده برای این منظور چارت عملیاتی طراحی كرده تا از این طریق قابلیت‌های روستا تعاون نشان داده شود و دیری نخواهد رسید كه شكل‌گیری مدیریت از طریق نهادینه شدن زنجیره روستا تعاون مسیر پیشرفت و توسعه هموار كرده و از این منظر روح مشاركت‌جویی، رقابت در تولید، راندمان تولید و در نهایت با بنیان گذاشتن همكاری و مشاركت دروازه‌های سرمایه‌گذاری در صنایع و كشاورزی به واقعیت مبدل شده و درآمد سرانه نیز بالا می‌رود.
انتقال تكنولوژی به روستا
محور سوم: نقش روستا تعاون در جلوگیری از مهاجرت روستاییان و ایجاد ارتباط مطلوب با شهرهاست قبل از پرداختن به بحث مهاجرت، موضوع جمعیت را كه از عوامل فقر در برخی از جوامع محسوب می‌شود، به میان می‌آورم افزایش جمعیت با ثابت ماندن درآمد موجب كاهش سرانه درآمد خانواده گشته و در بلندمدت نیروی فعال روستایی را افزایش می‌دهد كه اگر منابع مثل (زمین، آب، سرمایه) محدود باشد، موجب كوچك شدن زمین و امكانات می‌شود و این خود در بلندمدت شرایط را برای مهاجرت مهیا می‌كند، البته مهاجرت تنها به این علت نیست آموزش نیز از عوامل مهم برای كسب بازار كار محسوب می‌شود. بنابراین سه نیروی آموزش، سرمایه و نیروی كار درصورت سازماندهی می‌توانند در روستاها عاملی مهم برای انتقال تكنولوژی به روستا به ویژه در زمینه صنایع تبدیلی باشد، به همین سبب درمقابل چنانچه افزایش جمعیت در روستا با نیروی غیرماهر ایجاد شود، موجبات فقر را باعث می‌شود و مهاجرت شدت بیشتر می‌گیرد.
آمارها حاكیست كه از سال‌های 1335 تا 1345 سالانه 3میلیون نفر به جمعیت روستاهای كشور اضافه شده است و در مقابل بین سال‌های 1365 تا 1375 تنها 3/1میلیون نفر به جمعیت روستاهای كشور اضافه شده كه دلیل مهاجرت به شهرها ازجمله كاهش این تعداد است. بنابراین سهم جمعیت روستایی از 69درصد در سال1335 به 38درصد در سال75 رسیده است. این آمارها حاكی از واقعیتی است كه توجه ما را به فلسفه اجرای زنجیره روستا تعاون اجتناب‌ناپذیر می‌كند.
با استقرار زنجیره روستا تعاون از مهاجرت روستاییان جلوگیری شده چراكه ایجاد اشتغال و حفظ نیروی فعال روستایی موجب افزایش سطح درآمد روستاییان از طریق تعاون و مشاركت در اقتصاد روستا خواهد شد.
بینش تعاون
محور چهارم: طرح راهكارهایی جهت استفاده از بینش تعاونی برای ارتقای سطح فرهنگی روستاهاست، در ابتدا گذری بر فرهنگ به‌عنوان انسان‌شناختی كه دایما در حال تغییر رفتار آموخته‌ها و چگونگی فرآورده‌های رفتار آموخته از اعضای جامعه به یكدیگر است بحث را به میان می‌آوریم. در حقیقت فرهنگ شیوه كلی زندگی مردم یا الگوی رفتاری و فكری آنان و محیطی است كه انسان در برابر محیط طبیعی می‌سازد، البته در مناطق جغرافیایی جهان صفات فرهنگی بنا به تفاوت زمانی میان برخی تحولات تكنولوژیكی و تغییر ناشی از این تفاوت‌ها در فرهنگ آنان دخیل است، در محور چهارم مقاله بحث مورد‌نظر پیرامون ورود بینش تعاون كه برخاسته از ارزش‌های اجتماعی است به‌عنوان سلوك و شیوه اخلاقی كه می‌تواند به حقوق اجتماعی منجر شود، مطرح می‌شود. به همین سبب اجتماعی شدن و هدایت آن از طریق تفكر تعاونی پنداری را در فرد ایجاد می‌كند كه پویش‌های اجتماعی از آن نشات می‌گیرد و بدین‌ترتیب تعامل گروه‌ها و تلاش‌های آنان برای رسیدن به هدفی مشترك را در ارتقای سطح فرهنگی روستا باعث می‌شود. از این بینش فكری با ورود فرهنگ تعاون در جامعه روستایی كنش‌های متقابل اجتماعی به وحدتی در رفتار جمعی می‌رسد كه مسیر ورود توسعه را برای سازماندهی از طریق زنجیره روستا تعاون ایجاد می‌كند.
درآمد سرانه به‌دلیل نقصان
محور پنجم: چگونگی تحقق زنجیره روستا تعاون و تاثیرات مثبت در ابعاد كمی و كیفی شهرهاست. طرح این موضوع بی‌درنگ ما را در مسیر نحوه و چگونگی درآمد روستاییان باتوجه به وضعیت كنونی آنان قرار می‌دهد. در طبقه‌بندی درآمدی روستاها برابر پژوهش به‌عمل آمده بررسی از جامعه نمونه در گروه‌های درآمدی كه از روش هزینه خانوار مركز آمار استفاده شده حاكی از این است كه سطح درآمد سرانه به دلایل نقصان در اعمال مدیریت مشاركتی ازجمله یكپارچه‌سازی اراضی در مزارع آبی و پایین آمدن راندمان تولید در واحد سطح، عدم بهره‌گیری از بهداشت در نگهداری دام‌ها و درنهایت پایین بودن سرانه درآمد است. از طرفی برابر نتایجی كه از بررسی استان‌های منتخب در روستاهای با درآمد مناسب، متوسط، فقیر و خیلی فقیر براساس ارزش تولید سرانه كشاورزی به‌دست آمده، نشان داده كه 22درصد روستاها در گروه خیلی فقیر، 38درصد در گروه فقیر، 26درصد در گروه با درآمد متوسط و 14درصد در گروه با درآمد مناسب قرار دارند.
آمارها حاكی از این است كه درآمد سرانه نقش مهمی را در جذب امكانات و در نتیجه رشد و توسعه را در روستاها موجب می‌شود مثلا از 11هزار و 748روستا یا به‌عبارتی 26درصد از تعداد 45هزار و 85روستا در طرح آماری با 5/8درصد جمعیت در بدترین شرایط قرار دارند. به‌دلیل اینكه از نظر درآمدی خیلی فقیر و بدون درآمدند و 25درصد امكانات را دارا هستند در مقابل 7هزار و 918روستا یا 5/4درصد روستاها با 10درصد جمعیت در بهترین شرایط قرار دارند. از نتایج حاصله استنباط می‌شود كه در صورت تحقق زنجیره روستا تعاون در سطح روستاهای كشور باتوجه به آمارهای موجود از وضعیت درآمدی روستاها، ارتباط اقتصادی با تقویت مناسب روستاهای حائز شرایط توسعه تاثیرات مناسبی در تعامل با شهرها را می‌توان حاصل كرد، یعنی اینكه رشد درآمد‌های روستایی آثار مثبتی در شهرها را باعث می‌شود.
استفاده از منابع طبیعی
محور ششم: گسترش سرمایه‌گذاری و منابع انسانی در استفاده بهینه از منابع طبیعی برای توسعه جوامع روستایی در قالب روستا تعاون مورد كنكاش قرار می‌گیرد. در این مبحث نویسنده به‌دلیل تجارب عملیاتی خود در یك دهه حضور در توسعه روستاها معتقد است، بهترین چارچوب مطالعاتی در امكان‌سنجی‌ها از پتانسیل‌های موجود در روستاهای كشور ارائه پروژه‌های اجرایی و انجام یافته در برخی كشورهای آسیایی است كه ازسوی OECD سازمان همكاری و توسعه اقتصادی در سلسله مطالعات توسعه‌یی كه به اجرا درآمده كمك گرفته شود.
ازسوی دیگر توسعه روستایی به‌طور مشخص یكی از وجوه مهم فعالیت‌های توسعه در سراسر جهان است. توجه به شمار مردمی كه در نواحی روستایی زندگی می‌كنند به‌ویژه در فقیرترین كشورهای در حال توسعه از مهم‌ترین امور است البته از ابزارهای مدیریتی در قالب نظام‌های اطلاعاتی توسعه روستایی برای گزینش و اجرای بهتر در پروژه‌ها، طرح‌ها و سیاست‌های توسعه روستایی از اهم آنهاست.
در صورت استقرار زنجیره روستا تعاون می‌توان با شناسایی پتانسیل‌ها و استعدادها در استان‌های معین و تعیین جهت مشخص هدف‌های برتر برای سرمایه‌گذاری را انتخاب كرد. یكی از فاكتور‌های ورود سرمایه‌گذاری‌ها به سمت روستاها وجود زیرساخت‌ها ازجمله راه شوسه یا آسفالته است. برابر تحقیقات به‌عمل آمده 41درصد یا به‌عبارتی 18هزار و 485روستا از 45هزار و 80روستا، روستای طبقه‌بندی شده دارای راه شوسه یا آسفالته هستند كه بیشترین سهم آن مربوط به روستاهای 100 تا 200خانوار است، آب لوله‌كشی 44درصد یا 19هزار و 740روستا را شامل می‌شود، 23هزار روستا دارای برق هستند، 12هزار و 106روستا یا 27درصد آنها خانه بهداشت دارند.
با نگاه به آمار فوق به واقعیت‌های توسعه در روستا پی می‌بریم. نویسنده با اعتقاد به این امر كه چنانچه با بهره‌گیری از اطلاعات هنگام پروژه‌های روستایی مدیریت شود و اطمینان براساس اطلاعات صحیح متمركز شود، می‌توان اطلاعات نظام یافته را از طریق مجامع سیاست‌گذار زنجیره روستا تعاون در اجرای پروژه‌های توسعه‌یی مدیریت كرد. مثال بارز از آمارهای موجود بهره‌گیری از روستاهایی با پتانسیل سرمایه‌گذاری بالا و ایجاد الگو در جهت رقابت‌پذیری دیگر روستاها ازجمله نتایج زنجیره فوق است.
تحولات سریع تكنولوژی
محور هفتم: تاثیر روستا تعاون بر مهاجرت بی‌رویه روستاییان با تامین امنیت روحی و روانی ساكنان روستاهاست، با مروری بر تفاوت‌های مردمان شهری با مردمان روستایی در نگرش و رفتارها، گویش یا لهجه به مطالعه رفتار روستاییان در چارچوب مناسبات گروهی آنها به مهم‌ترین تفاوت موجود در اندازه جامعه روستایی، تراكم جمعیتی، زبان، اعتقادات، اخلاق و رسوم و الگوهای رفتاری با مردم شهرنشین پی می‌بریم. از مهم‌ترین یافته‌های جامعه شناختی روستاییان بهره جستن از واژه مهاجرت به‌دلیل عدم وجود تحرك اجتماعی بین ساكنان بوده است، بنابراین برای ایجاد رویه مشاركت و جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه روستاییان با استقرار زنجیره روستا تعاون این مهم به‌دلیل واضح مرتفع شده چراكه روستاییان خود تصمیم بر انتقال از یك گروه در مناطق جغرافیایی به منطقه جغرافیایی دیگر را انتخاب كرده و پس از مدتی مهاجرت از روستاها به شهر جای خود را به مهاجرت از شهرها به روستاها به‌دلیل روشن گفته شده یعنی پویایی روستاییان با مدیریت در زنجیره روستا تعاون باعث تحرك شغلی آنان می‌شود. كم‌كم با تقویت خدمات عمومی و تسهیلات آموزشی مدیریت روستا تعاون بنیان‌های قوی جمعیتی در توسعه اقتصادی روستا شكل گرفته تا این تفكر كه در شهرها امكانات بیشتر است، محو شود.
ازسوی دیگر افزایش سریع ارتباطات، خارج شدن سریع مناطق روستایی از حالت اجتماعات منزوی و بسیاری از دلایل دیگر شكاف بین شیوه‌های زندگی شهری و روستایی كمتر شده و از طریق مدیریت روستا تعاون با تامین امنیت روحی و روانی شكاف بین جوامع شهری و روستایی با تحولات سریع تكنولوژی كاملا از میان برداشته می‌شود. دگرگونی فرهنگی و اجتماعی كه براثر استقرار زنجیره روستا تعاون اتفاق می‌افتد، خود می‌تواند گویای این مهم باشد.
بهره‌برداری بهینه از منابع
محور هشتم: تاثیر روستا تعاون بر سلامت زیست‌محیط روستاست. از عوامل مهم توجه كافی به محیط‌زیست و نگهداری از سرمایه‌های طبیعی است. برابر آمار موجود طی كمتر از سه دهه دوبرابر شدن جمعیت و افزایش شهرنشینی از 47درصد در سال1355 به 61درصد در سال1375، بهانه خوبی برای واكنش سریع در مقابل ضایعات زیست‌محیطی است. آمارها حاكی از افزایش دام در مراتع به سه‌برابر، برداشت چوب از جنگل بیش از 5/1برابر، فرسایش خاك 5/2برابر و مصرف آب‌های زیرزمینی دوبرابر شده است. همچنین نابودی 30درصد از كل منابع خاك بر اثر بیابان‌زایی، تخریب 33درصد از پوشش جنگلی و 28درصد از مراتع و بسیاری از مخرب‌های زیست‌محیطی دیگر مثل پساب خام صنعتی و... نگاهی دوباره را متوجه سلامت زیست‌محیط روستا می‌كند.
برای حفظ زیست محیط روستا نگاه متخصصان امر زیست‌محیطی توسعه شهری و روستایی این است كه توسعه روستاها نباید ناسازگار و نامتناسب با توان زیست بومی باشد چراكه سرمایه‌گذاری‌ها بدون رعایت ملاحظات زیست‌محیطی كارساز و پایدار نمی‌ماند.
استقرار مدیریت روستا تعاون سلامت زیست محیطی روستا را تضمین می‌كند و در درازمدت با حفاظت از منابع موجود و بهینه‌سازی براساس آموزش فرهنگی در حفاظت از محیط‌زیست روستا ازجمله پیمودن راه‌های توسعه‌یی محسوب می‌شود.
• كارشناس ارشد توسعه اقتصادی روستا
•• روزنامه تعادل، شماره 311، 25 تیر 1394
•• روزنامه تعادل، شماره 311، 25 تیر 1394
نظرات بینندگان