توسعه و عمران روستایی در چند دهه گذشته به یكی از مهمترین دغدغههای كشورهای درحال توسعه، بهویژه ایران تبدیل شده است؛ تا جایی كه در بسیاری از این كشورها، توسعه روستایی به مثابه راهبردی با اهمیت برای تأمین نیازهای اساسی و توزیع بهینه منافع ناشی از توسعه ملی تلقی شده است. توسعه پایدار روستایی عبارت است از فرآیند كمك به روستاییان از طریق اولویتبندی نیازهایشان، فعال كردن آنها و سرمایهگذاری در زمینه ایجاد زیرساختها و ارائه خدمات اجتماعی، برقراری عدالت و برابری با درنظر گرفتن ظرفیتهای محلی و رفتارهایی كه تضمینكننده سلامتی و امنیت روستاییان باشد. فرآیند توسعه پایدار روستایی به عوامل و شرایط مختلفی بستگی دارد كه یكی از مهمترین عوامل آن، توسعه تعاونیهاست كه میتواند همگام با سیاستهای دولت در بهبود شرایط كار، زندگی، تولید، ارائه خدمات، ارتقاء سطح درآمد و وضعیت اجتماعی مردم روستا نقش مؤثری ایفا كند. بهطور كلی تعاونی فعالیتی است كه هم از جنبه مادی و هم از جنبه معنوی پیامدهای مثبتی را بههمراه دارد و گسترش تعاونیها نقش عمدهای در توسعه پایدار هر جامعهای ایفا میكند. در جامعه روستایی چنین توسعهای جز از طریق ایجاد تعادل اقتصادی و اجتماعی برای همه اقشار مردم و احترام به حقوق آنها و مشاركتشان بر پایه بازگشت و اتكاء منطقی بر منابع فراموش شده محیطی امكانپذیر نیست. برای رسیدن به چنین سطحی از توسعه در روستا، عوامل متعددی نقش دارند كه یكی از مهمترین این عوامل، تعاونیهای روستایی هستند. تعاونی وسیلهای است برای افزایش و توزیع مجدد فرصتهای مشاركت در تصمیمگیریهای اجتماعی و همیاری در توسعه و بهرهمندی از آثار آن؛ بهویژه آنكه مشاركت مردمی در برنامهریزیهای گوناگون برای توسعه روستایی، امری اجتنابناپذیر است. مشاركت فعال و خودجوش روستاییان نیز مستلزم آگاهی یافتن آنان از رهآورد طرحهای توسعه است كه تنها با آموزش عملی میشود. چگونگی اینگونه آموزشها و روشهای ترویجی در بحث مشاركت و فرآیندی آموزشی، كلید توسعه روستایی بهشمار میآید. توسعه تعاونیها در روستاها به بهرهگیری از همین سنتهای اصیل و پایدار فرهنگی بستگی دارد. البته افزون بر آن باید از تكنولوژی پیشرفته برای افزایش سطح مشاركت استفاده كرد. در این صورت، به سنتهای اجتماعی روستاییان احترام گذاشته شده و نیروی آزاد شده روستاییان نیز در تولید مفید بهكار گرفته میشود. جهت تعریف دقیق توسعه روستایی ما باید نخست خود روستا را بر اساس ویژگیهای آن تعریف كنیم. قبلاً روستا را تنها بر اساس محل سكونت و تعداد جمعیت آن تعریف میكردند كه این تعریف ناقص بود؛ زیرا در آن به ویژگیهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مناطق روستایی توجهی نمیشد. اما بر اساس نگاه نو، روستا واحدی تولیدی، فرهنگی و تاریخی است كه آن را از سكونتگاه صرف خارج میكند و این خود موجب میشود كه در ابعاد یادشده، روستاهای ما پذیرای سرمایهگذاری باشند. روستاها دارای تولیدات متنوعی هستند كه نمیتوان آنها را در شهر یافت. یكی از مزایای روستانشینی، تولید كالاهای مختلف است. فرد روستایی در كنار كشاورزی و دامداری به روش سنتی، میتواند نجار یا جوشكار خوبی نیز باشد، ولی ساكنان مناطق شهری تنها میتوانند در یك واحد تولیدی خود را مشغول كنند و كار آنها منحصر به یك تخصص است. از مهمترین دلایلی كه موجب شد بحث توسعه در روستاهای كشور چشمگیر نباشد، كمتوجهی به توان روستاییان و عشایر در بحثهای اقتصادی بود. در برنامههای ما تنها كمك به آنها مورد توجه قرار گرفت و كمتر به فكر توانافزایی روستاییان برای كارهای زیربنایی بودیم و این خود موجب شد برنامههای توسعه روستایی رشد چشمگیری نداشته باشند. بهطور كلی، تعاونی یكی از مهمترین عوامل توسعه است كه میتواند از جنبههای مادی و معنوی برای مردم یك جامعه مفید باشد. چنانچه تعاونی بهصورت اصولی مورد حمایت قرار گیرد، بار هزینههای دولتی را كاهش داده و بهتدریج، موجب استقرار شرایطی میشود كه طبقات مختلف مردم در مسائل مربوط به خود تصمیمگیرنده بوده و متناسب با برنامههای دولت، امور اقتصادی مربوطه را عهدهدار شوند. از جمله عواملی كه میتواند در بهبود وضعیت معیشت مردم روستایی و فقیر اثرگذار باشد، تعاونیها هستند كه از طریق ایجاد انگیزه و ترغیب روستاییان به مشاركت در فعالیتهای تعاونی، موجب توانمندسازی آنان شده و با آشنا كردن آنان با مزایای تعاونی، از فواید آن كه هم جنبه مادی و هم جنبه معنوی دارد، بهرهمند شوند. روستاییان در تعاونیهای متنوعی از جمله زراعی و صنایع دستی و فرش بافی و دهیاریها فعالیت دارند كه به پارهای از آنها اشاره میشود. تعاونیهای روستایی و كشاورزی بهعنوان تعاونیهای چند منظوره عام وارد هشتمین دهه حضور و فعالیت خود در روستاها و شهرها شده و این تعاونیها شامل تعاونی مرغداران، دامداران، گندمكاران، باغداران، زیتونكاران، بادامكاران، زنبورداران، مرتعداران، كمباینداران، مكانیزاسیون، گل و گیاه، زعفرانكاران، سیبزمینیكاران، پستهكاران، چایكاران، نوغانداران و سایر تعاونیهایی هستند كه فعالیتهای مختلفی را حسب ضرورت و نیاز جامعه كشاورزی بهعهده گرفتهاند. در حال حاضر تعاونیهای كشاورزی در سه بخش اصلی تولیدات گیاهی، دام و طیور و شیلات و آبزیان و در 17 گرایش مختلف مشغول فعالیت هستند. شركت تعاونیهای دهیاری كشور با عضویت حداقل 7 شخصیت حقوقی نهاد دهیاری و بر اساس تفاهمنامه همكاری مشترك بین سازمان شهرداریها و دهیاریهای كشور و وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعی تشكیل میشوند. از جمله توانمندیهای این نوع تعاونیها میتوان به افزایش مشاركتهای مردمی در عمران و آبادانی و رشد اقتصادی روستاها و نیز به افزایش نقش تعاونیهای روستایی در برنامههای عمرانی و خدماتی مناطق روستایی اشاره كرد.