اختصاصی "لاهیگ"
"گیلان به روایت کارت پستال‌های تاریخی" رونمایی می‌شود
این مجموعه با مقدمه دکتر ناصر فکوهی (مردم‌شناس) همراه است و حدود ۱۰۰ کارت پستال تاریخی را دربر می‌گیرد و به دو زبان فارسی و انگلیسی است.
کتاب "گیلان به روایت کارت پستال‌های تاریخی" رونمایی می‌شود.
به گزارش "لاهیگ"، این کتاب که به کوشش مهرداد اسکویی (مستندساز) و یک تیم تحقیقاتی جمع‌آوری شده، در 202 صفحه به همت حوزه هنری گیلان و توسط نشر فرهنگ ایلیا منتشر شده است.
این مجموعه با مقدمه دکتر ناصر فکوهی (مردم‌شناس) همراه است و حدود ۱۰۰ کارت پستال تاریخی را دربر می‌گیرد و به دو زبان فارسی و انگلیسی است.
ساده بودن ساختار کارت پستال‌ها، کوتاه بودن پیامی که روی این کارت‌ها نوشته می‌شد و کارآیی آن در هر مناسبت باعث می‌شد که عامه مردم از این پدیده به شکل قابل توجهی استقبال کنند. از این‌رو در فاصله کوتاهی از آغاز "عصر طلایی کارت پستال‌های مصور" در غرب (1897 تا 1918)، زمینه نشر و تولید آن در بسیاری از کشورهای جهان، از جمله ایران هم فراهم شد.
اولین پیشنهاد چاپ کارت پستال‌های مصور در سال 1897 میلادی (1276 شمسی) از سوی وزیر مختار هلند در ایران و نماینده رسمی چاپخانه "آنسخدی" به مقامات ایرانی ارائه شد و سال 1282 شمسی، اولین محموله کارت پستال‌های مصور چاپ شده برای ایران، وارد کشور شد.
تولید این کارت‌ها با تصاویر ایرانی، علاوه بر این‌که سبب آشنایی بسیاری از هموطنان با بناها، شهرها و شخصیت‌های ایرانی شد، گوشه‌ای از اقلیم، فرهنگ، پوشاک و شکل زندگی روزمره جامعه ایرانی نیز از طریق آن به جهانیان شناسانده می‌شد. ملاحظه تاریخ و فرهنگ گیلان از دریچه کارت پستال‌ها به مدد شیوه روایت‌گری قطعه‌نویسی، مباحثی است که در کتاب "گیلان به روایت کارت پستال‌های تاریخی" به آن‌ها پرداخته شده است.
کتاب "گیلان به روایت کارت پستال‌های تاریخی" در ساعت 17 روز جمعه ۱۷ بهمن ماه برای نخستین بار در فروشگاه مرکزی شهر کتاب رونمایی و برای فروش عرضه می‌شود.
در این مراسم، پروفسور کارلو چرتی (باستان‌شناس و رایزن فرهنگی سفارت ایتالیا در ایران)، دکتر ناصر عظیمی دوبخشری (گیلان‌شناس و مدیر گروه فرهنگ گیلان در مؤسسه انسان‌شناسی و فرهنگ)، رضا قاسمی دهشالی (مدیر حوزه هنری گیلان)، محمد غفوری (دبیر تحریریه مجله فرهنگ امروز) و مهرداد اسکویی (مستندساز و نویسنده کتاب) حضور خواهند داشت و درباره فرهنگ گیلان، نحوه جمع‌آوری مطالب، کارت پستال‌ها، پژوهش‌ها و دیگر جزئیات کتاب سخنرانی و گفت‌وگو خواهند کرد.
همچنین در این مراسم، یک اجرای زنده موسیقی از موسیقی محلی گیلان در شهر کتاب مرکزی برگزار می‌شود.
علاقه‌مندان برای شرکت در این برنامه می‌توانند به خیابان دکتر شریعتی، بالاتر از تقاطع مطهری، نبش کوچه کلاته، فروشگاه مرکزی شهر کتاب مراجعه کنند.
بخشی از مقدمه منتشر شده دکتر ناصر فکوهی و مهرداد اسکویی در کتاب "گیلان به روایت کارت پستال‌های تاریخی" به این شرح است:
بازگشت به عصر طلایی: تاریخ در قاب کوچک کارت‌های پستی
ناصر فکوهی
"پیام"ها و انتقال آن‌ها قدمتی به اندازه عمر باستانی‌ترین انسانها دارند؛ صداها و فریادها، بازمانده‌هایی زیستی هستند که هنوز در جانوران این وظیفه را ایفا می‌کنند و در میان انسانها نیز صدها هزار سال این وظیفه را انجام دادند. پیام‌ها در ساده‌ترین شکل و معنی، گویای انتقال اطلاعاتی حیاتی بودند. بعدها، نمادها بر گستره بزرگی از پدیده‌های طبیعی و ساختگی، از آتش و دود گرفته، تا نشانه‌گزاری‌ها و استفاده از رنگ و شکل و تجسم بخشیدن به طبیعت، به انسانها امکان بیش‌تری برای ایجاد ارتباط با یکدیگر دادند و رفته‌رفته و هرچه بیشتر، امکان ساختن "اندیشه" را به‌وجود آوردند، که در معنایی ساختن "خود انسان" نیز بود. و اگر در علم انسان‌شناسی به گونه کنونی انسان، یعنی موجودی که ما هستیم، "انسان اندیشمند اندیشمند" (Homo Sapiens Sapiens) گفته می‌شود، این امر صرفاً برای جدا کردن این گونه از گونه‌های مشابه فیزیولوژیک آن نیست، بلکه اشاره به تغییری اساسی در نظام شناختی و به‌ویژه زبان‌شناختی انسان دارد، که خود را بیش از هر چیز در نمادین شدن انسان در اندیشه‌اش و انسانی شدن نمادها از خلال نظام شناختی انسان تعریف می‌کند.
از قرن پانزدهم به بعد، تنها در طول سه قرن، دموکراتیزاسیون نوشتار و تصویر به جایی رسید که با ظهور انقلاب صنعتی و سیاسی قرن نوزدهم (واقعه دوم)، گروه‌های بزرگ مردم دیگر می‌توانستند تنها به‌صورت منفعلانه از خلال "خواندن" و "دیدن" به یکدیگر پیوند نخورند و صرفاً هویت‌هایی گنگ و جماعتی به‌وجود نیاورند. آن‌ها دیگر قادر بودند هرچه بیشتر به‌سوی نوشتن و ابداع تصویر بروند و هویت‌های خود را ظرافت بخشیده و شکوفا کنند. هنر جدیدی در راه بود؛ هنری که با انباشت و گسترش بی‌پایان نشانه‌ها، زبان و پدیده‌های شناختی همراه بود و انقلاب صنعتی هر روز به آن امکانی تازه می‌داد. انسانها، طبیعت و اشیاء به بازنمودهای خود بدل می‌شدند، عکس از راه می‌رسید و می‌توانست به‌صورتی باور نکردنی، حافظه را در ابعادی هرچه در دسترس‌تر در اختیار همگان بگذارد.
در نمایشگاه سال 1900 در پاریس، و از آن زمان تا بیش از دو تا سه دهه، کارت پستال‌ها بدل به مهم‌ترین عامل ارتباطی و به گونه‌ای عامل اندیشیدن مردم شدند؛ تا زمانی که هنوز تلفن رایج نشده بود، بسیاری از افراد هر روز برای یکدیگر کارت پستال می‌فرستادند، تا حتی با یکدیگر قرار بگذارند. بعدها کارت پستال بدل به گونه‌ای روایتی ـ تصویری ـ نوشتاری کوتاه شد، که واقعیت بیرونی را با سوژه مشاهده‌گر و کلیشه‌ها و تصویر عمومی از آن واقعیت به مجموعه‌ای نشانه‌شناختی و تا بی‌نهایت تفسیرپذیر تبدیل می‌کرد، و همین بُعد بود که توجه تاریخ‌شناسان را به خود جلب کرد. دوران طلایی کارت پستال در آغاز قرن بیستم بود، پس از جنگ جهانی دوم محبوبیت کارت پستال به‌تدریج رو به کاهش رفت و با انقلاب اطلاعاتی، ضربه‌ای سخت خورد؛ ضربه‌ای که هرچند نامه را بیشتر از کارت پستال هدف قرار می‌داد، اما تا مدت‌ها و حتی امروز نیز کارت پستال‌های دیجیتالی را جانشین کارت پستال‌های قدیمی کرد و به‌تدریج کارت پستال‌های قدیمی تبدیل به اشیاء موزه‌ای و دارای ارزش "موزه نگاره‌ای" شد.
با این وصف دوران جدید، یعنی سال‌های دهه اول قرن بیست و یکم، بار دیگر خاطره سال‌های ابتدایی قرن بیستم و عصر طلایی را تجدید کرد. اما حتی اگر از این جنبه نمادین و شگفت‌انگیز کارت پستال‌ها بگذریم، جنبه‌ای تاریخی و بیش از پیش ارزشمند در برابر ما گشوده می‌شود؛ جنبه‌ای که کتاب حاضر یکی از نخستین شکل‌های بروز آن در زبان فارسی است؛ که در سطوح آکادمیک جهان ده‌ها سال است به‌صورت جدی مورد توجه قرار گرفته است. این قاب‌های کوچک و معجزه‌آسا با زبان اسرارآمیز یا پیش پا افتاده خود، با شکل‌های هنجارمند و ناهنجار خود، با صورت‌های طبیعی یا کاملاً غیرطبیعی خود، هریک دنیایی از روایت را درون خود دارند و می‌توان به درون‌شان نقب زد. کارت پستال جهانی را می‌سازد از بازنمایی‌های تاریخی که تا بی‌نهایت امکان تفسیر به ما می‌دهد. از این‌رو باید از نگاه تاریخی به کارت پستال و قرار دادن آن در چارچوب تحقیقات اجتماعی و تاریخی، برای شناخت بهتر پهنه‌هایی که به آن ارجاع می‌دهد، و از راه تازه‌ای که باید به آن اندیشید استقبال کرد؛ به‌خصوص در کشورمان (ولو با قدم‌های کوتاه) و بنیان‌گذاران و کوشندگانش را قدر دانست.
اختصاص این مجموعه به گیلان، که در پهنه خشک و بیابانی کشور ما به معجزه طبیعی می‌ماند، خود می‌تواند هم در یک خوانش نمادین و هم در یک خوانش واقعی قرار گیرد: نمادین زیرا رؤیایی بودن این سرزمین، ما را به یاد رؤیای شیرینی می‌اندازد که کارت پستال‌ها درهای‌شان را به روی‌مان می‌گشایند، و واقعی از آن‌رو که شناختن و شناسایی گیلان از دریچه‌ای جدید، یعنی یک دریچه بصری و ثابت و بی‌حرکت در قالب عکس، می‌تواند الگویی باشد که زیبایی را که در جای‌جای ایران، به گونه‌ای متفاوت تعریف می‌شود، برای‌مان در یکی از چارچوب‌هایش، یعنی در زیبایی این طبیعت سبز و پرنشاط عرضه کند.
در نهایت، امروز خوشحالم که نخستین مجموعه از کارت پستال‌هایی که با زحمات بسیار مهرداد گردآوری شده و با کوشش گروهی از پژوهشگران و نویسندگان و هنرمندان، نوشتارهایی تاریخی و پژوهشی بر آن‌ها افزوده شده تا تاریخِ بخشی از سرزمین پربار ما را به ما، به خودمان و به دیگران بشناساند، به مرحله انتشار رسیده است و در دستان خوانندگانی قرار می‌گیرد که می‌توانند از همان دروازه‌های طلایی به دنیای شگفت‌انگیز کارت پستال‌ها وارد شوند. هرچند هشدارهایم به مهرداد تا حد زیادی برای خوانندگان نیز صادق است.
بازنمود گیلان در ورقه‌های کوچک پستی
مهرداد اسکویی
کارت‌پستالی حقارت‌بار، با ته‌مایه‌ای قهوه‌ای رنگ از هموطنان بلوچ، کنار یک بیابانی در گوشه‌ای از وطنم... . این تصویر تمام آن چیزی بود که از ایران، بین سیصد و شصت و پنج کارت پستال از دیگر کشورهای جهان، در کتابی تاریخی ـ توصیفی در اروپا به چاپ رسیده بود. پس از دیدن این تصویر، نخستین چیزی که به ذهنم خطور کرد این بود؛ آیا این تمام چیزی است که از ایران یکصد سال پیش در کارت پستال‌های تصویری به‌چاپ رسیده است؟ و آیا ایران این‌گونه باید به جهان معرفی می‌شد؟
این سئوال‌ها آرام و قرار ذهنم را گرفت. انگار تعمدی در کار بود تا ایران را آن‌گونه که لازم می‌دانستند، به جهان معرفی کنند. نه این‌که آن تصویر نشان‌دهنده بخشی از وضعیت ایران آن دوره نبوده باشد؛ اما مسأله این است که همه ایران، آن‌گونه نبود. از این‌رو کنجکاوی پیرامون بازنمود ایران از طریق تصاویر باعث شد که هزاران کارت پستال را از جای‌جای جهان جمع‌آوری کنم. تصاویری از شهرها، ساختمان‌ها، مناظر طبیعی، چهره شاهان و رجال، زندگی روزمره مردم، آیین‌ها، جشن‌ها و سوگواری‌ها و همه آن‌چه که کشورم را به‌وسیله کارت پستال بازنمایی می‌کرد.
تصاویری رنگارنگ و تأثیرگذار؛ بسیار متفاوت از آن چیزی که تک کارت پستال آن کتاب نشانم داده بود. اما جمع‌آوری تنها هدف و دغدغه من نبود. کوشیدم برخی از پژوهشگران جوان علاقه‌مند به این موضوع را به همکاری دعوت کنم. مشتاقانه و پیگیر گرد هم آمدیم تا بازخوانی تازه‌ای از تصاویر این کارت‌های کوچک تاریخی، با نگاه شرقی داشته باشیم.
در اولین گام گیلان را برگزیدم؛ سرزمین مادری‌ام و جایی که در آن بزرگ شدم. سئوالی بزرگ در ذهنم شکل گرفت: چرا کارت‌های پستی از گیلان ـ که یکی از مهم‌ترین دروازه‌های ورود مظاهر جدید تمدن به ایران و نیز یکی از مسیرهای مهم ارتباطی بین ایران و غرب به‌شمار می‌رفت ـ نسبت به شهرهای بزرگ آن زمان (همچون تهران، تبریز، شیراز، اصفهان و مشهد) آن‌قدر کم بود؟
بیشتر تصاویر این کارت پستال‌ها توسط آنتوان خان سوروگین ـ عکاس به‌نام دوره قاجار ـ عکاسی شده و بخش قابل توجهی از آن‌ها در دوره سلطنت احمد شاه قاجار تهیه و ارسال شده‌اند.
امروزه از سوی تاریخ‌نگاران، انسان‌شناسان، دین‌پژوهان، سندشناسان، معماران، سینماگران، طراحان صحنه و لباس، عکاسان، ادیبان و چهره‌های معتبر علمی و دانشگاهی جهان، نگاهی دوباره به کارت پستال‌های تاریخی صورت گرفته است و پژوهش‌های عمیقی پیرامون آن در کشورهایی نظیر فرانسه، روسیه، انگلستان، هلند، لهستان، آلمان، آمریکا، ایتالیا، چین و ژاپن انجام شده، که نتیجه آن به‌صورت کتاب‌هایی برای معرفی ویژگی‌های اجتماعی، فرهنگی و تاریخی آن کشورها در کارت پستال‌های مربوط به خود، به چاپ رسیده است. در ایران نیز سعی ما به‌عنوان یک گروه پژوهشی بر این بوده تا پژوهش‌هایی پیرامون کارت پستال‌های تاریخی در کشورمان را آغاز کنیم و خوشحالیم که امروز نخستین نمونه از آن را آماده انتشار کرده‌ایم.
اینک تعدادی کارت پستال با موضوع گیلان پیش روی شماست. تصاویر، مُهرها و پیام‌های حک شده بر هریک از آن، لحظه‌ای از زندگی نیاکان‌مان را در خود متوقف ساخته است؛ لحظه‌ای از تاریخ که به گستردگی یک قرن است! داستانی از کلمات و تصاویر.
بر اساس آن‌چه که در جست‌وجوهای‌مان به‌دست آمد، به این نتیجه رسیدیم که نه‌تنها با کارت‌های یافته‌شده می‌توان یک کتاب پیرامون گیلان منتشر کرد، بلکه می‌توان مجموعه‌های متنوع‌تر و غنی‌تری تدارک دید که امیدواریم در آینده بتوانیم به این هدف برسیم.
به گزارش "لاهیگ"، این کتاب که به کوشش مهرداد اسکویی (مستندساز) و یک تیم تحقیقاتی جمع‌آوری شده، در 202 صفحه به همت حوزه هنری گیلان و توسط نشر فرهنگ ایلیا منتشر شده است.
این مجموعه با مقدمه دکتر ناصر فکوهی (مردم‌شناس) همراه است و حدود ۱۰۰ کارت پستال تاریخی را دربر می‌گیرد و به دو زبان فارسی و انگلیسی است.
ساده بودن ساختار کارت پستال‌ها، کوتاه بودن پیامی که روی این کارت‌ها نوشته می‌شد و کارآیی آن در هر مناسبت باعث می‌شد که عامه مردم از این پدیده به شکل قابل توجهی استقبال کنند. از این‌رو در فاصله کوتاهی از آغاز "عصر طلایی کارت پستال‌های مصور" در غرب (1897 تا 1918)، زمینه نشر و تولید آن در بسیاری از کشورهای جهان، از جمله ایران هم فراهم شد.
اولین پیشنهاد چاپ کارت پستال‌های مصور در سال 1897 میلادی (1276 شمسی) از سوی وزیر مختار هلند در ایران و نماینده رسمی چاپخانه "آنسخدی" به مقامات ایرانی ارائه شد و سال 1282 شمسی، اولین محموله کارت پستال‌های مصور چاپ شده برای ایران، وارد کشور شد.
تولید این کارت‌ها با تصاویر ایرانی، علاوه بر این‌که سبب آشنایی بسیاری از هموطنان با بناها، شهرها و شخصیت‌های ایرانی شد، گوشه‌ای از اقلیم، فرهنگ، پوشاک و شکل زندگی روزمره جامعه ایرانی نیز از طریق آن به جهانیان شناسانده می‌شد. ملاحظه تاریخ و فرهنگ گیلان از دریچه کارت پستال‌ها به مدد شیوه روایت‌گری قطعه‌نویسی، مباحثی است که در کتاب "گیلان به روایت کارت پستال‌های تاریخی" به آن‌ها پرداخته شده است.
کتاب "گیلان به روایت کارت پستال‌های تاریخی" در ساعت 17 روز جمعه ۱۷ بهمن ماه برای نخستین بار در فروشگاه مرکزی شهر کتاب رونمایی و برای فروش عرضه می‌شود.
در این مراسم، پروفسور کارلو چرتی (باستان‌شناس و رایزن فرهنگی سفارت ایتالیا در ایران)، دکتر ناصر عظیمی دوبخشری (گیلان‌شناس و مدیر گروه فرهنگ گیلان در مؤسسه انسان‌شناسی و فرهنگ)، رضا قاسمی دهشالی (مدیر حوزه هنری گیلان)، محمد غفوری (دبیر تحریریه مجله فرهنگ امروز) و مهرداد اسکویی (مستندساز و نویسنده کتاب) حضور خواهند داشت و درباره فرهنگ گیلان، نحوه جمع‌آوری مطالب، کارت پستال‌ها، پژوهش‌ها و دیگر جزئیات کتاب سخنرانی و گفت‌وگو خواهند کرد.
همچنین در این مراسم، یک اجرای زنده موسیقی از موسیقی محلی گیلان در شهر کتاب مرکزی برگزار می‌شود.
علاقه‌مندان برای شرکت در این برنامه می‌توانند به خیابان دکتر شریعتی، بالاتر از تقاطع مطهری، نبش کوچه کلاته، فروشگاه مرکزی شهر کتاب مراجعه کنند.
بخشی از مقدمه منتشر شده دکتر ناصر فکوهی و مهرداد اسکویی در کتاب "گیلان به روایت کارت پستال‌های تاریخی" به این شرح است:
بازگشت به عصر طلایی: تاریخ در قاب کوچک کارت‌های پستی
ناصر فکوهی
"پیام"ها و انتقال آن‌ها قدمتی به اندازه عمر باستانی‌ترین انسانها دارند؛ صداها و فریادها، بازمانده‌هایی زیستی هستند که هنوز در جانوران این وظیفه را ایفا می‌کنند و در میان انسانها نیز صدها هزار سال این وظیفه را انجام دادند. پیام‌ها در ساده‌ترین شکل و معنی، گویای انتقال اطلاعاتی حیاتی بودند. بعدها، نمادها بر گستره بزرگی از پدیده‌های طبیعی و ساختگی، از آتش و دود گرفته، تا نشانه‌گزاری‌ها و استفاده از رنگ و شکل و تجسم بخشیدن به طبیعت، به انسانها امکان بیش‌تری برای ایجاد ارتباط با یکدیگر دادند و رفته‌رفته و هرچه بیشتر، امکان ساختن "اندیشه" را به‌وجود آوردند، که در معنایی ساختن "خود انسان" نیز بود. و اگر در علم انسان‌شناسی به گونه کنونی انسان، یعنی موجودی که ما هستیم، "انسان اندیشمند اندیشمند" (Homo Sapiens Sapiens) گفته می‌شود، این امر صرفاً برای جدا کردن این گونه از گونه‌های مشابه فیزیولوژیک آن نیست، بلکه اشاره به تغییری اساسی در نظام شناختی و به‌ویژه زبان‌شناختی انسان دارد، که خود را بیش از هر چیز در نمادین شدن انسان در اندیشه‌اش و انسانی شدن نمادها از خلال نظام شناختی انسان تعریف می‌کند.
از قرن پانزدهم به بعد، تنها در طول سه قرن، دموکراتیزاسیون نوشتار و تصویر به جایی رسید که با ظهور انقلاب صنعتی و سیاسی قرن نوزدهم (واقعه دوم)، گروه‌های بزرگ مردم دیگر می‌توانستند تنها به‌صورت منفعلانه از خلال "خواندن" و "دیدن" به یکدیگر پیوند نخورند و صرفاً هویت‌هایی گنگ و جماعتی به‌وجود نیاورند. آن‌ها دیگر قادر بودند هرچه بیشتر به‌سوی نوشتن و ابداع تصویر بروند و هویت‌های خود را ظرافت بخشیده و شکوفا کنند. هنر جدیدی در راه بود؛ هنری که با انباشت و گسترش بی‌پایان نشانه‌ها، زبان و پدیده‌های شناختی همراه بود و انقلاب صنعتی هر روز به آن امکانی تازه می‌داد. انسانها، طبیعت و اشیاء به بازنمودهای خود بدل می‌شدند، عکس از راه می‌رسید و می‌توانست به‌صورتی باور نکردنی، حافظه را در ابعادی هرچه در دسترس‌تر در اختیار همگان بگذارد.
در نمایشگاه سال 1900 در پاریس، و از آن زمان تا بیش از دو تا سه دهه، کارت پستال‌ها بدل به مهم‌ترین عامل ارتباطی و به گونه‌ای عامل اندیشیدن مردم شدند؛ تا زمانی که هنوز تلفن رایج نشده بود، بسیاری از افراد هر روز برای یکدیگر کارت پستال می‌فرستادند، تا حتی با یکدیگر قرار بگذارند. بعدها کارت پستال بدل به گونه‌ای روایتی ـ تصویری ـ نوشتاری کوتاه شد، که واقعیت بیرونی را با سوژه مشاهده‌گر و کلیشه‌ها و تصویر عمومی از آن واقعیت به مجموعه‌ای نشانه‌شناختی و تا بی‌نهایت تفسیرپذیر تبدیل می‌کرد، و همین بُعد بود که توجه تاریخ‌شناسان را به خود جلب کرد. دوران طلایی کارت پستال در آغاز قرن بیستم بود، پس از جنگ جهانی دوم محبوبیت کارت پستال به‌تدریج رو به کاهش رفت و با انقلاب اطلاعاتی، ضربه‌ای سخت خورد؛ ضربه‌ای که هرچند نامه را بیشتر از کارت پستال هدف قرار می‌داد، اما تا مدت‌ها و حتی امروز نیز کارت پستال‌های دیجیتالی را جانشین کارت پستال‌های قدیمی کرد و به‌تدریج کارت پستال‌های قدیمی تبدیل به اشیاء موزه‌ای و دارای ارزش "موزه نگاره‌ای" شد.
با این وصف دوران جدید، یعنی سال‌های دهه اول قرن بیست و یکم، بار دیگر خاطره سال‌های ابتدایی قرن بیستم و عصر طلایی را تجدید کرد. اما حتی اگر از این جنبه نمادین و شگفت‌انگیز کارت پستال‌ها بگذریم، جنبه‌ای تاریخی و بیش از پیش ارزشمند در برابر ما گشوده می‌شود؛ جنبه‌ای که کتاب حاضر یکی از نخستین شکل‌های بروز آن در زبان فارسی است؛ که در سطوح آکادمیک جهان ده‌ها سال است به‌صورت جدی مورد توجه قرار گرفته است. این قاب‌های کوچک و معجزه‌آسا با زبان اسرارآمیز یا پیش پا افتاده خود، با شکل‌های هنجارمند و ناهنجار خود، با صورت‌های طبیعی یا کاملاً غیرطبیعی خود، هریک دنیایی از روایت را درون خود دارند و می‌توان به درون‌شان نقب زد. کارت پستال جهانی را می‌سازد از بازنمایی‌های تاریخی که تا بی‌نهایت امکان تفسیر به ما می‌دهد. از این‌رو باید از نگاه تاریخی به کارت پستال و قرار دادن آن در چارچوب تحقیقات اجتماعی و تاریخی، برای شناخت بهتر پهنه‌هایی که به آن ارجاع می‌دهد، و از راه تازه‌ای که باید به آن اندیشید استقبال کرد؛ به‌خصوص در کشورمان (ولو با قدم‌های کوتاه) و بنیان‌گذاران و کوشندگانش را قدر دانست.
اختصاص این مجموعه به گیلان، که در پهنه خشک و بیابانی کشور ما به معجزه طبیعی می‌ماند، خود می‌تواند هم در یک خوانش نمادین و هم در یک خوانش واقعی قرار گیرد: نمادین زیرا رؤیایی بودن این سرزمین، ما را به یاد رؤیای شیرینی می‌اندازد که کارت پستال‌ها درهای‌شان را به روی‌مان می‌گشایند، و واقعی از آن‌رو که شناختن و شناسایی گیلان از دریچه‌ای جدید، یعنی یک دریچه بصری و ثابت و بی‌حرکت در قالب عکس، می‌تواند الگویی باشد که زیبایی را که در جای‌جای ایران، به گونه‌ای متفاوت تعریف می‌شود، برای‌مان در یکی از چارچوب‌هایش، یعنی در زیبایی این طبیعت سبز و پرنشاط عرضه کند.
در نهایت، امروز خوشحالم که نخستین مجموعه از کارت پستال‌هایی که با زحمات بسیار مهرداد گردآوری شده و با کوشش گروهی از پژوهشگران و نویسندگان و هنرمندان، نوشتارهایی تاریخی و پژوهشی بر آن‌ها افزوده شده تا تاریخِ بخشی از سرزمین پربار ما را به ما، به خودمان و به دیگران بشناساند، به مرحله انتشار رسیده است و در دستان خوانندگانی قرار می‌گیرد که می‌توانند از همان دروازه‌های طلایی به دنیای شگفت‌انگیز کارت پستال‌ها وارد شوند. هرچند هشدارهایم به مهرداد تا حد زیادی برای خوانندگان نیز صادق است.
بازنمود گیلان در ورقه‌های کوچک پستی
مهرداد اسکویی
کارت‌پستالی حقارت‌بار، با ته‌مایه‌ای قهوه‌ای رنگ از هموطنان بلوچ، کنار یک بیابانی در گوشه‌ای از وطنم... . این تصویر تمام آن چیزی بود که از ایران، بین سیصد و شصت و پنج کارت پستال از دیگر کشورهای جهان، در کتابی تاریخی ـ توصیفی در اروپا به چاپ رسیده بود. پس از دیدن این تصویر، نخستین چیزی که به ذهنم خطور کرد این بود؛ آیا این تمام چیزی است که از ایران یکصد سال پیش در کارت پستال‌های تصویری به‌چاپ رسیده است؟ و آیا ایران این‌گونه باید به جهان معرفی می‌شد؟
این سئوال‌ها آرام و قرار ذهنم را گرفت. انگار تعمدی در کار بود تا ایران را آن‌گونه که لازم می‌دانستند، به جهان معرفی کنند. نه این‌که آن تصویر نشان‌دهنده بخشی از وضعیت ایران آن دوره نبوده باشد؛ اما مسأله این است که همه ایران، آن‌گونه نبود. از این‌رو کنجکاوی پیرامون بازنمود ایران از طریق تصاویر باعث شد که هزاران کارت پستال را از جای‌جای جهان جمع‌آوری کنم. تصاویری از شهرها، ساختمان‌ها، مناظر طبیعی، چهره شاهان و رجال، زندگی روزمره مردم، آیین‌ها، جشن‌ها و سوگواری‌ها و همه آن‌چه که کشورم را به‌وسیله کارت پستال بازنمایی می‌کرد.
تصاویری رنگارنگ و تأثیرگذار؛ بسیار متفاوت از آن چیزی که تک کارت پستال آن کتاب نشانم داده بود. اما جمع‌آوری تنها هدف و دغدغه من نبود. کوشیدم برخی از پژوهشگران جوان علاقه‌مند به این موضوع را به همکاری دعوت کنم. مشتاقانه و پیگیر گرد هم آمدیم تا بازخوانی تازه‌ای از تصاویر این کارت‌های کوچک تاریخی، با نگاه شرقی داشته باشیم.
در اولین گام گیلان را برگزیدم؛ سرزمین مادری‌ام و جایی که در آن بزرگ شدم. سئوالی بزرگ در ذهنم شکل گرفت: چرا کارت‌های پستی از گیلان ـ که یکی از مهم‌ترین دروازه‌های ورود مظاهر جدید تمدن به ایران و نیز یکی از مسیرهای مهم ارتباطی بین ایران و غرب به‌شمار می‌رفت ـ نسبت به شهرهای بزرگ آن زمان (همچون تهران، تبریز، شیراز، اصفهان و مشهد) آن‌قدر کم بود؟
بیشتر تصاویر این کارت پستال‌ها توسط آنتوان خان سوروگین ـ عکاس به‌نام دوره قاجار ـ عکاسی شده و بخش قابل توجهی از آن‌ها در دوره سلطنت احمد شاه قاجار تهیه و ارسال شده‌اند.
امروزه از سوی تاریخ‌نگاران، انسان‌شناسان، دین‌پژوهان، سندشناسان، معماران، سینماگران، طراحان صحنه و لباس، عکاسان، ادیبان و چهره‌های معتبر علمی و دانشگاهی جهان، نگاهی دوباره به کارت پستال‌های تاریخی صورت گرفته است و پژوهش‌های عمیقی پیرامون آن در کشورهایی نظیر فرانسه، روسیه، انگلستان، هلند، لهستان، آلمان، آمریکا، ایتالیا، چین و ژاپن انجام شده، که نتیجه آن به‌صورت کتاب‌هایی برای معرفی ویژگی‌های اجتماعی، فرهنگی و تاریخی آن کشورها در کارت پستال‌های مربوط به خود، به چاپ رسیده است. در ایران نیز سعی ما به‌عنوان یک گروه پژوهشی بر این بوده تا پژوهش‌هایی پیرامون کارت پستال‌های تاریخی در کشورمان را آغاز کنیم و خوشحالیم که امروز نخستین نمونه از آن را آماده انتشار کرده‌ایم.
اینک تعدادی کارت پستال با موضوع گیلان پیش روی شماست. تصاویر، مُهرها و پیام‌های حک شده بر هریک از آن، لحظه‌ای از زندگی نیاکان‌مان را در خود متوقف ساخته است؛ لحظه‌ای از تاریخ که به گستردگی یک قرن است! داستانی از کلمات و تصاویر.
بر اساس آن‌چه که در جست‌وجوهای‌مان به‌دست آمد، به این نتیجه رسیدیم که نه‌تنها با کارت‌های یافته‌شده می‌توان یک کتاب پیرامون گیلان منتشر کرد، بلکه می‌توان مجموعه‌های متنوع‌تر و غنی‌تری تدارک دید که امیدواریم در آینده بتوانیم به این هدف برسیم.
نظرات بینندگان