مداخله روس و انگلیس در ایران
محمدحسن اصغرنیا
وقایع و حوادث آن‌چنان با سرعت می‌گذرد که ملت‌ها فرصت بازشناسی خود را نمی‌یابند، چون دولت‌ها برای حفظ منافع خویش و بر سر قدرت ماندن خود با مردم بازی می‌کنند؛ ولی "اسناد" تنها اشیاء و موجودات بی‌زبانی هستند که بالاخره روزی دفتر بایگانی و حافظه تاریخی خود را می‌گشایند تا واقع‌گرایان به‌دور از خوش‌بینی و بدبینی درست بخوانند و بیابند و سرمشق گیرند و ملت آگاه هم کلید فهم جامعه است و جاهلان هم سنگ و کلوخ و موانع دشمن‌شناسی خلق‌الله.
به مناسبت این روزهای برگ‌ریزان ـ به‌ویژه دهم و یازدهم آذر با یاد سیدحسن مدرس و میرزا کوچک خان جنگلی ـ اوراقی از اسناد را می‌خواندم که کلاه از سرم افتاد و دست‌های روس و انگلیس را علیه قیام مردمی نهضت جنگل به‌هم فشرده دیدم و به نقل از سعدالله خان درویش (فرمانده پادگان نظامی میرزا در گوراب زرمیخ گیلان و دیلماج و مترجم رهبر نهضت) خواندم که زمانی سفیر روس در تهران نامه‌ای به میرزا کوچک خان نوشته بود و جوابی که میرزا داده بود، به‌وسیله سعدالله خان به تهران برده شد و گزارشی که او به میرزا داده بود، این بود که: "توفیق دیدار عالیجناب روسی را نیافتم؛ چون گفتند چند شبی است در سفارت انگلستان تهران مشغول رتق و فتق امور سیاسی با هم‌اند و در آن‌جا تشریف دارند!"
اشاره به چند سند با ذکر شماره‌ای که در سازمان اسناد ملی (آرشیو ملی ایران) موجود است، خواهم کرد و شیطنت بزرگتری را که این دو قدرت صد سال پیش علیه هویت و فرهنگ ملی ایران نموده‌اند، ذکر خواهم کرد و آن این‌که، قبل از ترور فیزیکی، معمولاً ترور شخصیتی انجام می‌دهند که در تاریخ جمهوری اسلامی ایران هم دیده‌ایم که با امثال دکتر بهشتی چه کردند! در تاریخ مشروطه و نهضت جنگل دو شهر مرکز امید و حرکت ملت مظلوم ایران بود: "رشت" و "تبریز".
شیخ محمد خیابانی و ستار خان و باقر خان و میرزا کوچک خان نماد حریت و آزادمنشی بودند و رایزنان فرهنگی انگلیس و روس که جاسوسانی از نوع نرم‌تنان هستند، علیه آذری‌ها و رشتی‌ها جوک‌هایی درست می‌کنند که رشتی چنین است و آذری چنان! که به‌نظر من این دخالت‌های شرمگینانه علیه فرهنگ و هویت و ملیت ایرانی با دستان قزاقان روسی و ژنرال‌های انگلیسی صورت گرفته و روس‌ها میرزا کوچک خان را از زادگاهش که رشت باشد، به شهری دیگر تبعید می‌کنند. و اما اسنادی کوتاه و گویا:
1- شماره سند ۲۹۰۰۰۰۹۱۱ در آرشیو ملی ایران: تقاضای روس‌ها مبنی بر اخراج تعدادی از اهالی رشت و انزلی، متهم به شرکت در انقلاب مشروطه.
۲- شماره‌های سند ۲۹۳۰۰۱۶۹۵ و ۲۹۶۰۰۶۰۰۸ تاریخ سال ۱۲۹۷ شمسی: بمباران کسماء و گوراب زرمیخ به‌وسیله دولت انگلیس و خدمات سید احمد مدنی از یاوران میرزا کوچک خان و عضو هیأت اتحاد اسلام نهضت به نیروهای جنگلی.
۳- شماره سند ۲۹۰۰۱۰۳۴: واگذاری حکومت لنگرود و لاهیجان به رشید السلطان و حمایت قنسولگری روسیه از وی.
۴- شماره سند ۲۹۳۰۰۱۴۴۸: گزارش اقدامات ضد مشروطه سردار امجد و تنی چند از اتباع روسی و عثمانی در رشت.
۵- شماره سند ۲۹۶۰۰۵۵۱۴: اطلاعیه کمیته اتحاد اسلام گیلان و بمباران فومن و سیاهرود توسط انگلیسی‌ها و خبر درگیری نیروهای جنگلی با قشون انگلیس (سال ۱۳۳۶ قمری).
۶- ورود احمد خان میرشکار به رشت و تأمین وی از سوی روس‌ها.
۷- شماره سند ۲۹۳۰۰۱۷۰۲: تقاضای سفارت فرانسه جهت استخلاص یک تبعه خارجی (لهستانی) از نظمیه گیلان به اتهام همکاری با میرزا کوچک خان (سال ۱۳۰۱ شمسی).
۸- شماره سند ۲۹۰۰۱۶۹۸: تعقیب و دستگیری جنگلی‌ها جهت یافتن میرزا کوچک خان: به طرف لیله کوه و ییلاقات املش رفته‌اند و آن صفحات را غارت کرده‌اند. قزاق‌ها به وسایل مختلفه تحقیقات صحیحه از نقطه توقف جنگلی‌ها به‌عمل آورده و می‌آورند و در تعقیب اشرار از هیچ‌گونه اقدام و اهتمام فروگذار نمی‌نمایند (سال ۱۳۳۷ قمری).
۹- فرمانده کل قوای دفاعیه سردار استاروسلسکی در محرم ۱۳۳۹ قمری ـ مهر ۱۲۹۹ شمسی ـ اعلامیه‌ای صادر نمود: "به عموم اهالی اخطار می‌شود قبل از ورود یک مشت اشخاص دزد و قطاع الطریق و ماجراجو به صفحات گیلان، شاید بعضی از طبقات نظر به عدم اطلاع تصور نموده‌اند که آن‌ها مقید به قید مذهب و مسلکی باشند؛ ولی پس از ورود آنان به نقطه انزلی و رشت و اقداماتی که بر ضد مذهب مقدس اسلام و ترویج قوانین مزدکی و لامذهب، اکنون قزاق‌ها یقین دارند که شما برادران غیور و عصمت‌پرست در این ایام عاشورا و موسم عزاداری آل عبا حاضر نخواهید شد که با ظالمان دشت کربلا محشور گردید. از این عناصر خدانشناس کناره نمایید و به طرف برادران قزاق تسلیم شوید." (نهضت جنگل به روایت تصویر چاپ شده، ص ۶۲)
۱۰- شماره سند ۲۹۰۰۳۴۸۷: مانور کشتی‌های جنگی شوروی در مرز آبی گیلان.
۱۱- در پایان این نوشتار به مناسبت یازدهم آذر ۱۳۹۳ ـ سالروز نود و چهارمین سال شهادت میرزا کوچک خان جنگلی ـ جملاتی از سردار بردار را می‌آورم تا ملت و دولت بداند چه گوهرهایی داشته و داریم که باید بشناسیم و بشناسانیم: "من و یارانم در مشقت‌های فوق‌الطاقه چندین ساله هیچ مقصودی نداشته و نداریم، جز حفظ ایران از تعرضات خارجی و فشار خائنین داخلی."
به مناسبت این روزهای برگ‌ریزان ـ به‌ویژه دهم و یازدهم آذر با یاد سیدحسن مدرس و میرزا کوچک خان جنگلی ـ اوراقی از اسناد را می‌خواندم که کلاه از سرم افتاد و دست‌های روس و انگلیس را علیه قیام مردمی نهضت جنگل به‌هم فشرده دیدم و به نقل از سعدالله خان درویش (فرمانده پادگان نظامی میرزا در گوراب زرمیخ گیلان و دیلماج و مترجم رهبر نهضت) خواندم که زمانی سفیر روس در تهران نامه‌ای به میرزا کوچک خان نوشته بود و جوابی که میرزا داده بود، به‌وسیله سعدالله خان به تهران برده شد و گزارشی که او به میرزا داده بود، این بود که: "توفیق دیدار عالیجناب روسی را نیافتم؛ چون گفتند چند شبی است در سفارت انگلستان تهران مشغول رتق و فتق امور سیاسی با هم‌اند و در آن‌جا تشریف دارند!"
اشاره به چند سند با ذکر شماره‌ای که در سازمان اسناد ملی (آرشیو ملی ایران) موجود است، خواهم کرد و شیطنت بزرگتری را که این دو قدرت صد سال پیش علیه هویت و فرهنگ ملی ایران نموده‌اند، ذکر خواهم کرد و آن این‌که، قبل از ترور فیزیکی، معمولاً ترور شخصیتی انجام می‌دهند که در تاریخ جمهوری اسلامی ایران هم دیده‌ایم که با امثال دکتر بهشتی چه کردند! در تاریخ مشروطه و نهضت جنگل دو شهر مرکز امید و حرکت ملت مظلوم ایران بود: "رشت" و "تبریز".
شیخ محمد خیابانی و ستار خان و باقر خان و میرزا کوچک خان نماد حریت و آزادمنشی بودند و رایزنان فرهنگی انگلیس و روس که جاسوسانی از نوع نرم‌تنان هستند، علیه آذری‌ها و رشتی‌ها جوک‌هایی درست می‌کنند که رشتی چنین است و آذری چنان! که به‌نظر من این دخالت‌های شرمگینانه علیه فرهنگ و هویت و ملیت ایرانی با دستان قزاقان روسی و ژنرال‌های انگلیسی صورت گرفته و روس‌ها میرزا کوچک خان را از زادگاهش که رشت باشد، به شهری دیگر تبعید می‌کنند. و اما اسنادی کوتاه و گویا:
1- شماره سند ۲۹۰۰۰۰۹۱۱ در آرشیو ملی ایران: تقاضای روس‌ها مبنی بر اخراج تعدادی از اهالی رشت و انزلی، متهم به شرکت در انقلاب مشروطه.
۲- شماره‌های سند ۲۹۳۰۰۱۶۹۵ و ۲۹۶۰۰۶۰۰۸ تاریخ سال ۱۲۹۷ شمسی: بمباران کسماء و گوراب زرمیخ به‌وسیله دولت انگلیس و خدمات سید احمد مدنی از یاوران میرزا کوچک خان و عضو هیأت اتحاد اسلام نهضت به نیروهای جنگلی.
۳- شماره سند ۲۹۰۰۱۰۳۴: واگذاری حکومت لنگرود و لاهیجان به رشید السلطان و حمایت قنسولگری روسیه از وی.
۴- شماره سند ۲۹۳۰۰۱۴۴۸: گزارش اقدامات ضد مشروطه سردار امجد و تنی چند از اتباع روسی و عثمانی در رشت.
۵- شماره سند ۲۹۶۰۰۵۵۱۴: اطلاعیه کمیته اتحاد اسلام گیلان و بمباران فومن و سیاهرود توسط انگلیسی‌ها و خبر درگیری نیروهای جنگلی با قشون انگلیس (سال ۱۳۳۶ قمری).
۶- ورود احمد خان میرشکار به رشت و تأمین وی از سوی روس‌ها.
۷- شماره سند ۲۹۳۰۰۱۷۰۲: تقاضای سفارت فرانسه جهت استخلاص یک تبعه خارجی (لهستانی) از نظمیه گیلان به اتهام همکاری با میرزا کوچک خان (سال ۱۳۰۱ شمسی).
۸- شماره سند ۲۹۰۰۱۶۹۸: تعقیب و دستگیری جنگلی‌ها جهت یافتن میرزا کوچک خان: به طرف لیله کوه و ییلاقات املش رفته‌اند و آن صفحات را غارت کرده‌اند. قزاق‌ها به وسایل مختلفه تحقیقات صحیحه از نقطه توقف جنگلی‌ها به‌عمل آورده و می‌آورند و در تعقیب اشرار از هیچ‌گونه اقدام و اهتمام فروگذار نمی‌نمایند (سال ۱۳۳۷ قمری).
۹- فرمانده کل قوای دفاعیه سردار استاروسلسکی در محرم ۱۳۳۹ قمری ـ مهر ۱۲۹۹ شمسی ـ اعلامیه‌ای صادر نمود: "به عموم اهالی اخطار می‌شود قبل از ورود یک مشت اشخاص دزد و قطاع الطریق و ماجراجو به صفحات گیلان، شاید بعضی از طبقات نظر به عدم اطلاع تصور نموده‌اند که آن‌ها مقید به قید مذهب و مسلکی باشند؛ ولی پس از ورود آنان به نقطه انزلی و رشت و اقداماتی که بر ضد مذهب مقدس اسلام و ترویج قوانین مزدکی و لامذهب، اکنون قزاق‌ها یقین دارند که شما برادران غیور و عصمت‌پرست در این ایام عاشورا و موسم عزاداری آل عبا حاضر نخواهید شد که با ظالمان دشت کربلا محشور گردید. از این عناصر خدانشناس کناره نمایید و به طرف برادران قزاق تسلیم شوید." (نهضت جنگل به روایت تصویر چاپ شده، ص ۶۲)
۱۰- شماره سند ۲۹۰۰۳۴۸۷: مانور کشتی‌های جنگی شوروی در مرز آبی گیلان.
۱۱- در پایان این نوشتار به مناسبت یازدهم آذر ۱۳۹۳ ـ سالروز نود و چهارمین سال شهادت میرزا کوچک خان جنگلی ـ جملاتی از سردار بردار را می‌آورم تا ملت و دولت بداند چه گوهرهایی داشته و داریم که باید بشناسیم و بشناسانیم: "من و یارانم در مشقت‌های فوق‌الطاقه چندین ساله هیچ مقصودی نداشته و نداریم، جز حفظ ایران از تعرضات خارجی و فشار خائنین داخلی."
• رئیس مرکز بازشناسی نهضت جنگل
•• روزنامه اطلاعات، شماره 26033، 10 آذر 1393
•• روزنامه اطلاعات، شماره 26033، 10 آذر 1393
نظرات بینندگان