ایران چهارمین واردکننده بزرگ برنج در جهان
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با بررسی روند تولید تجارت برنج در ایران، اعلام کرد: در حال حاضر واردات برنج به کشور 2 برابر میزان نیاز مصرف داخلی است.
به گزارش "لاهیگ"، دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اعلام کرد: ایران با واردات بیش از یک میلیون تن برنج در سال‌های اخیر، پس از کشورهای فیلیپین، نیجریه و عربستان سعودی در رده چهارم واردات برنج جهان قرار گرفته؛ این درحالی است که عملکرد تولید برنج ایران به تقریب با متوسط عملکرد جهان برابری می‌کند و میزان واردات کشور حدوداً 2 برابر میزان نیاز مصرف کشور است.
پیشی گرفتن میزان واردات برنج از میزان تولید این محصول در کشور، مسأله‌ای است که کسب و کار کشاورزانی را که به گونه مستقیم از این راه امرار معاش می‌کنند، به خطر انداخته است؛ به‌ویژه آن‌که در برخی از سال‌ها دیده شده که واردات برنج در فصل برداشت قوت می‌گیرد و برنجکاران را با مشکلات بیشتری مواجه می‌سازد.
بررسی آمار واردات برنج طی سال‌های 1380 تا 1391 حاکی از آن است که طی این دوره میزان واردات این محصول از 699 هزار تن در سال 1380 با سیر صعودی به 1289 هزار تن در سال 1391 رسیده که نشان‌دهنده افزایش 45 درصدی در این دوره است.
لازم به ذکر است، به‌طور کلی اگر مصرف سرانه برنج برای هر ایرانی 40 کیلوگرم درنظر گرفته شود، سالیانه سه میلیون تن برنج مورد نیاز است که با احتساب تولید 2 میلیون و 400 هزار تن در داخل، نیاز به واردات 600 هزار تن برنج است و اگر 200 هزار تن هم به‌منظور ذخیره‌سازی این محصول درنظر گرفته شود، سالیانه نهایتاً باید 800 هزار تن برنج خارجی وارد شود تا هم تأمین‌کننده بازار مصرف باشد و هم به دسترنج کشاورزان لطمه نزند. ولی هم‌اکنون با واردات یک میلیون و 289 هزار تن برنج، 489 هزار تن بیش از آن‌چه مورد نیاز است، به کشور وارد می شود که این مقدار مازاد، تولیدکنندگان داخلی را با مشکلات بیشتری مواجه می‌سازد.
آمار و ارقام موجود نشان‌گر آن است که با گذشت زمان، درصد خود اتکایی کاهش پیدا کرده، به‌طوری که از 61 درصد در سال 1380 به 44 درصد در سال 1391 رسیده است. مسأله فوق نشان‌دهنده این واقعیت است که در مورد خودکفایی برنج، به برنامه تولید برنج توجهی نشده است و دولت باید برای حفظ سرمایه‌های داخلی و جلوگیری از خروج ارز از کشور، حامی برنجکاران باشد.
واردات بی‌رویه، نبود نظارت دقیق و کافی بر واردات و تنظیم بازار برنج، همواره کشاورزان را برای فروش محصولات خود با مشکلات زیادی مواجه ساخته است. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که واردات برنج متأثر از دو عامل "تولید داخل" و "نرخ تعرفه تعیین شده بر برنج وارداتی" است.
در تولید محصول برنج، مشکلات زیادی وجود دارد که بخشی از آن‌ها مربوط به ساختار و مراحل مختلف تولید و بخش دیگر مربوط به مراحل پس از تولید تا تبدیل شدن آن به برنج سفید می‌شود. کوچک بودن قطعات زمین‌های زیر کشت، هزینه بالای تولید، عدم مزیت نسبی در تولید برنج، ضایعات زیاد کارخانه‌های شالیکوبی و عدم استفاده مناسب از محصولات جانبی، از این‌گونه موارد به‌شمار می‌روند. از سوی دیگر، مصرف برنج در کشور نیز دارای مشکلاتی است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به اختصاص یارانه به مصرف به‌جای تولید، الگوی نامناسب مصرف و مجزا بودن بازار برنج داخلی و وارداتی از لحاظ کیفیت و قیمت اشاره کرد.
همچنین تجارت برنج به‌دلیل شرایط موجود در بخش بازرگانی کشور دارای مشکلاتی است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به انحصاری و دولتی بودن واردات، عدم هماهنگی‌های لازم بین نهادها و ارگان‌های مربوطه، واردات بیش از اندازه، اخلال در نرخ ارز و نبود سیستم تعرفه‌ای مناسب اشاره داشت.
سیاست‌های تعرفه‌ای کنونی در مورد برنج در کوتاه مدت باعث ضرر کشاورزان و کاهش درآمد آنان است و در میان مدت با تغییر ذائقه به تغییر الگوی مصرف و در بلند مدت الگوی کشت را متأثر کرده و تولید محصول استراتژیکی مانند برنج را به مخاطره خواهد انداخت و تولیدکنندگان سنتی داخلی را با حاشیه سود پایین در مقابل دنیای مکانیزه کشاورزی در بازار جهانی قرار خواهد داد. با مشکلات و اخلال‌های فوق‌الذکر، آثار فراوانی را بر تولید، مصرف و واردات برنج داشته‌اند، به‌طوری که در حال حاضر یکی از مهم‌ترین نقاط ضعف اساسی بازار برنج، اطلاعات تنظیم بازار آن است. تا زمانی که شبکه دقیقی از مؤلفه‌های بازار شکل نگیرد، دولت نمی‌تواند در تنظیم بازار آن با موفقیت عمل کند.
عدم برآورد دقیق میزان تولید همواره دولت را در تعیین میزان دقیق واردات با مشکل مواجه ساخته است. متأسفانه دولت تا کنون علی‌رغم مداخلات فراوان در بازار، برای این مهم چاره‌ای نیاندیشیده است و اغلب مبادلات بازار ـ چه از بعد نرم‌افزاری و چه از بعد سخت‌افزاری ـ در فضایی سنتی صورت می‌گیرد. واضح است که با توجه به رشد و توسعه بازار مصرف و تولید این محصول، روش‌های سنتی، دیگر پاسخگوی نیازهای بازارهای جدید و گسترده نیستند.
گزارش کامل مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی از این‌جا قابل دریافت و مطالعه است.
آوندی: تا دهه شصت تناسب قیمت اقلام ضروری کشاورزی، از جمله برنج، گوشت و حبوبات در بازار ایران به شرح زیر بود: قیمت یک کیلو برنج معادل دو کیلو حبوبات و نیم کیلو گوشت محاسبه می‌شد. در حال حاضر قیمت اکثر اقلام حبوبات از قیمت برنج بالاتر و قیمت گوشت تقریباً پنج برابر برنج است. در این شرایط با اعمال سیاست‌های غلط، واردات بی‌رویه و مازاد بر نیاز و پایین بودن درآمد، کشاورزان برنجکار به خاک "سیاه" نشستند. دست متولیان امر و قانون‌نویسان هم درد نکند!