گیلان زنده به آیین‌هایی است که کهن است و کهنه نیست
هرچند ممکن است الگوهایی که میراث گذشتگان است، در گردش روزگار دچار دگرگونی و تغییر شده و مورد بازنگری نسل‌های بعدی قرار گیرند، ولی آن‌چه مهم است این‌که زندگی انسان‌های حاضر از اندیشه‌ها و احساسات گذشتگان ساخته می‌شود.
آیین‌ها شناسنامه‌ای است که مشخصات ایرانی بودن و اسلامی بودن بر صفحات آن حک شده و نمادی از اعتقادهایی ریشه‌دار از اقوام در جای‌جای کشور است.
به گزارش خبرگزاری ایرنا، این روزها هوای محرم بر ارادتمندانش هویداست و نوای طبل‌ها و سنج‌ها به گوش می‌رسد؛ و البته در این بین گرمِ آواها که می‌شوی، گاه در میان مرثیه‌ها، آن می‌شنوی که روح می‌آزارد و ناگاه به صفای محرم پیشینیان غبطه می‌خوری...
محفلی بود بی‌ریا، روضه‌خوانی بود و روشنگری؛ واعظی که ساده پند می‌داد آزاده روح و آزاده خوی و آزاده فکر می‌باید؛ و اما امروز چه می‌شود که سخنان مرثیه‌ها گاه چنان سخیف است که روح می‌خراشد و دل به صفای گذشته می‌سپاری...
گیلان بی هیچ گزاف و گمان یکی از کهنسال‌ترین خاستگاه‌های فرزندان ایران زمین و فرازگاه تاریخ تشیع این مرز و بوم بوده و همچنان پابرجا و زنده به آیین‌هایی است که کهن است و کهنه نیست؛ و علم بندی، علم واچینی، تعزیه، چهل منبر، کرنا نوازی و کرب زنی تنها چندی است از بسیار...
این روزها کرنانوازی در آستانه اشرفیه و تشت گذاری در آستارا و بسیار دیگر گذشت و اینک هزاران نفر راهی ماسوله می‌شوند تا آیینی پاک از نیاکان به‌جا آورند.
آیین مذهبی و سنتی "علم بندی" که همه ساله در ششم ماه محرم در شهرک تاریخی ماسوله برگزار می‌شود، در بیست و دوم آذر سال 1391 در فهرست آثار ملی کشور به شماره 688 به ثبت رسید.
"علم بندی ماسوله" آیینی است که بی‌تردید یکی از زیباترین مراسمی است که نه در استان گیلان، بلکه مورد توجه بسیاری از مردم کشور و سرزمین‌های دور قرار دارد و مراسمی است که هر ماسوله‌ای در هر کجای دنیا باشد، بنا به اعتقاد خویش تلاش می‌کند تا در این مراسم حضور یابد.
ماسوله‌ای‌ها در چهار محله مسجد بر، خانه بر، کشه سر و اسد محله جمع می‌شوند و جمعیتی هزار هزار روانه بقعه عون بن محمد بن علی (از نوادگان حضرت علی(ع)) می‌شوند تا هریک در میان ضجه سنج‌ها و فریاد "میر علمدار نیامد" علم محله خویش تحویل گیرند و راهی کوی خود شوند...
شمعدانی‌ها پای پنجره‌های چوبی، آیینی را نظاره‌گرند که از دل نیاکان سرزمین‌شان به‌جا مانده تا ثناگوی آزادگی باشد.
عطر بخشندگی و سخاوت فضای ماسوله را پر کرده و جمعیت به سوی گنبد و مناره‌ای به رنگ سبز تیره روان‌اند و تا به بقعه می‌رسند، شیون سنج و زنجیر بیش می‌شود و کهن زنانی و جوانانی که تا پیش از محرم بر بام خانه‌ای که حیاط خانه‌ای دیگر بود، رو به وسعت طبیعت رنگ به رنگ با قلاب نقش می‌ساختند، اینک اشک‌ها به گوشه چارق پاک می‌کردند و تا بر تالار مسجد علم‌ها بر دوش نمایندگان چهار محله نهاده شود، نیت‌ها خالص می‌کردند و دعا می‌کردند که نه فقط برای خود، بلکه برای هرکس که التماس دعایی کرده بوده...
گویی علم‌ها هم برگرفته از معماری کهن ماسوله است؛ آخر علم‌ها عمودی هستند و گاه بر بالای علم پنجه‌ای فلزی است، نمادی از دست بریده علمدار کربلا...
عزاداران حسینی آرام اشک می‌ریزند و گاه بر سینه می‌زنند، کدامین همایش است که این‌گونه انسان‌ها را اعم از پیر و جوان و زن و مرد در کنار هم جمع کند و وحدت بیافریند و قطعه‌قطعه آن تصویری باشد از نکات اجتماعی و جامعه‌شناسی و فرهنگ غنی ایرانی و اسلامی.
علم‌های محلات چهارگانه، توسط هیأت امنای هر محله در داخل بقعه متبرکه عون بن علی(ع) با نمادهایی عاشورایی ملبس شده‌اند و جمعیت سوگناک فریاد می‌زنند:
ای اهل حرم میر علمدار نیامد ... علمدار نیامد ... علمدار نیامد
سقای حرم سید و سالار نیامد ... علمدار نیامد ... علمدار نیامد
میر علمدار کو ... حضرت عباس کو...
جمعیت چه بسیار است، اما گویی هرکس به حال خویش است، و شاید غرق در فلسفه عاشورا و شاید کسی در فکر شفای بیماران دعا می‌کند و شاید هم کسی عاقبت به‌خیری طلب می‌کرد، اما گویی زمزمه‌ای نمی‌گذاشت بیشتر غرق در افکار شوم...
پیرمردی با چهره‌ای روشن و مهربان و کلاهی نمدی بر سر، زمزمه می‌کرد و تنها زمزمه می‌کرد: ای ماه بنی هاشم خورشید لقا عباس ... ای نور دل حیدر شمع شهدا عباس ... از محنت رنج و درد ما رو به تو آوردیم ... دست همه محزون گیر از بهر خدا عباس ... و پیرمرد اشک می‌ریخت و تنها زمزمه می‌کرد...
دسته "مسجد بر" به احترام وجود بقعه، نخستین علم را دریافت می‌کند و غوغای جمعیت، و دسته‌های دیگر به نوبت در گردشی سالانه، علم‌های خود را از پنجره بالای بقعه دریافت می‌کنند، اما طبق سنت‌های قدیمی، هر محله چند علمدار از خانواده‌های اصیل، ریشه‌دار و قدیمی دارد که وظیفه علمداری، نسل به نسل به آنان رسیده است.
علم‌ها، ماسوله را تا رسیدن به مساجد محله‌ها در دستان علمداران و زمزمه جاری نوحه‌خوانی و در حلقه عزاداران، ماسوله را دور می‌زنند و در مسجد خود می‌مانند تا عاشورا که در مراسمی خاص دوباره به بقعه بازگردند...
مراسم به اوج خود رسیده و چقدر جوان می‌بینی که در سوگ امام پرافتخار خویش غمگین‌اند، در دسته‌های گوناگون در جاده‌ای روان‌اند که در دو طرف آن مملو جمعیت و در پس زمینه جمعیت رودخانه‌ای خروش می‌کند و درختان تا دور دست‌ها به قلم پاییز نقش خورده‌اند.
عزیز الله اخوان ماسوله ـ جامعه‌شناس ـ می‌گوید: امروز روز حماسه حسینی است و آیین علم‌بندی ماسوله سابقه کهنی دارد و بنا به روایتی 800 سال بر آن می‌گذرد.
وی ادامه می‌دهد: این مراسم پاسداشتی است برای معرفی قمر بنی هاشم به‌عنوان علمدار کربلا از سوی امام حسین(ع)... .
وی افزود: مراسم پایان از نیمه شب عاشورا با نظمی خاص از "مسجدبر" با حرکت دسته عزاداری آغاز می‌شود.
دسته محله "خانه بر" وقتی حرکت خود را شروع می‌کند که دسته "مسجد بر" از بام "خانه بر" گذشته باشند و همین‌طور محله‌های "کشه سر" و "ˈاسد محله" در انتظار دسته عزاداری "خانه بر" و "ˈکشه سر" می‌مانند که درپی آنان، ماسوله را دور بزنند و شب عاشورا را صبح کنند...
ماسوله‌ای‌ها مهربان‌تر از همیشه شده‌اند و اخلاق بهشتی نیاکان خویش را بیش از همیشه به نمایش گذارده‌اند و مهربانی از هم‌نوع دریغ نمی‌ورزند...
درها گشوده و قوت حاضر است و میهمان‌نوازی به راه؛ با خود می‌گویم چه خوب کاش همیشه مهربان بود و درس آزادگی سرلوحه راه...
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان معتقد است: استان به لحاظ گردشگری مذهبی دارای ظرفیت‌های بسیاری است که در صورت برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح می‌تواند تأثیر به‌سزایی در توسعه گردشگری گیلان ایفا کند.
رضا علیزاده افزود: بایستی نگاه برنامه‌ریزان به گردشگری مذهبی تازه شود و از ظرفیت‌های بسیار نهایت بهره را ببرند.
وی اضافه کرد: گرد هم آوردن مردم در فواصل زمانی منظم و حفظ خطوط ارتباط و همکاری آن‌ها، یکی از مهم‌ترین کارکردهای مراسم آیینی به حساب می‌آید که از طریق یکپارچه‌سازی جامعه، باعث اعتبار بخشیدن به وضع موجود و در نهایت، ثبات اجتماعی در سطح جامعه می‌شود.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان نیز گفت: بی‌گمان فرهنگ هر قوم و ملتی، ترکیبی از اعتقادات، باورها، اسطوره‌ها، آیین‌ها و مراسم و به‌طور کلی شیوه‌ها و الگوهای زندگی است که در طول تاریخ توسط پیشینیان و اجداد انسان‌ها ساخته و پرداخته شده و طی فرآیند جامعه‌پذیری از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و موجب تداوم و حفظ الگوهای اجتماعی و فرهنگی در جامعه می‌شود.
مجید اخوان افزود: 40 اثر معنوی ناملموس از گیلان در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده که 11 اثر از آن مرتبط با مراسم عاشورایی است.
وی ادامه داد: عزاداری دهه اول محرم در ماسوله، علم واچینی، تعزیه در دیلمان و ضیابر، کرب زنی در لاهیجان، تاسوعای سید شرف شاه، چهل علم گیلان، هفت کوگاه، یازدهم محرم رودبنه و مراسم تشت برکرده اسالم و محرم در باورها و آیین های مردم گیلان یادگاران عاشورایی به ثبت رسیده در فهرست آثار ملی کشور است.
هرچند ممکن است الگوهایی که میراث گذشتگان است، در گردش روزگار دچار دگرگونی و تغییر شده و مورد بازنگری نسل‌های بعدی قرار گیرند، ولی آن‌چه مهم است این‌که زندگی انسان‌های حاضر از اندیشه‌ها و احساسات گذشتگان ساخته می‌شود.
آیین‌ها و مراسمی که از زمان‌های گذشته به ما ارث رسیده، علاوه بر این‌که بیان‌گر قدمت و پیشینه تاریخی جامعه‌مان است، گویای هویت فرهنگی ما نیز هست و به سخن دیگر، این آیین‌ها همانند شناسنامه‌ای هستند که مشخصات ایرانی بودن و اسلامی بودن بر صفحات آن حک شده است.
گیلان با پیشینه‌ای کهن، سرشار از آیین‌ها و مراسمی است که هریک در فصل، زمان و مکان خود اجرا می‌شود و هرکدام نشان‌گر فرهنگی کهن است و این بار موسم عزای حسینی است و محرم چند روزی است که آغاز شده و هریک به راه خویش این روزها را پاس داشته و علاوه بر عزاداری تلاش می‌کنند تا کردار آن امام آزاده را پیشه راه سازند.
مراسم علم بندی در شهرک تاریخی ماسوله یکشنبه شب همزمان با ششم ماه محرم برگزار شد.
ماسوله در 36 کیلومتری غرب شهرستان فومن واقع است. فومن در 25 کیلومتری غرب مرکز استان گیلان قرار دارد.
به گزارش خبرگزاری ایرنا، این روزها هوای محرم بر ارادتمندانش هویداست و نوای طبل‌ها و سنج‌ها به گوش می‌رسد؛ و البته در این بین گرمِ آواها که می‌شوی، گاه در میان مرثیه‌ها، آن می‌شنوی که روح می‌آزارد و ناگاه به صفای محرم پیشینیان غبطه می‌خوری...
محفلی بود بی‌ریا، روضه‌خوانی بود و روشنگری؛ واعظی که ساده پند می‌داد آزاده روح و آزاده خوی و آزاده فکر می‌باید؛ و اما امروز چه می‌شود که سخنان مرثیه‌ها گاه چنان سخیف است که روح می‌خراشد و دل به صفای گذشته می‌سپاری...
گیلان بی هیچ گزاف و گمان یکی از کهنسال‌ترین خاستگاه‌های فرزندان ایران زمین و فرازگاه تاریخ تشیع این مرز و بوم بوده و همچنان پابرجا و زنده به آیین‌هایی است که کهن است و کهنه نیست؛ و علم بندی، علم واچینی، تعزیه، چهل منبر، کرنا نوازی و کرب زنی تنها چندی است از بسیار...
این روزها کرنانوازی در آستانه اشرفیه و تشت گذاری در آستارا و بسیار دیگر گذشت و اینک هزاران نفر راهی ماسوله می‌شوند تا آیینی پاک از نیاکان به‌جا آورند.
آیین مذهبی و سنتی "علم بندی" که همه ساله در ششم ماه محرم در شهرک تاریخی ماسوله برگزار می‌شود، در بیست و دوم آذر سال 1391 در فهرست آثار ملی کشور به شماره 688 به ثبت رسید.
"علم بندی ماسوله" آیینی است که بی‌تردید یکی از زیباترین مراسمی است که نه در استان گیلان، بلکه مورد توجه بسیاری از مردم کشور و سرزمین‌های دور قرار دارد و مراسمی است که هر ماسوله‌ای در هر کجای دنیا باشد، بنا به اعتقاد خویش تلاش می‌کند تا در این مراسم حضور یابد.
ماسوله‌ای‌ها در چهار محله مسجد بر، خانه بر، کشه سر و اسد محله جمع می‌شوند و جمعیتی هزار هزار روانه بقعه عون بن محمد بن علی (از نوادگان حضرت علی(ع)) می‌شوند تا هریک در میان ضجه سنج‌ها و فریاد "میر علمدار نیامد" علم محله خویش تحویل گیرند و راهی کوی خود شوند...
شمعدانی‌ها پای پنجره‌های چوبی، آیینی را نظاره‌گرند که از دل نیاکان سرزمین‌شان به‌جا مانده تا ثناگوی آزادگی باشد.
عطر بخشندگی و سخاوت فضای ماسوله را پر کرده و جمعیت به سوی گنبد و مناره‌ای به رنگ سبز تیره روان‌اند و تا به بقعه می‌رسند، شیون سنج و زنجیر بیش می‌شود و کهن زنانی و جوانانی که تا پیش از محرم بر بام خانه‌ای که حیاط خانه‌ای دیگر بود، رو به وسعت طبیعت رنگ به رنگ با قلاب نقش می‌ساختند، اینک اشک‌ها به گوشه چارق پاک می‌کردند و تا بر تالار مسجد علم‌ها بر دوش نمایندگان چهار محله نهاده شود، نیت‌ها خالص می‌کردند و دعا می‌کردند که نه فقط برای خود، بلکه برای هرکس که التماس دعایی کرده بوده...
گویی علم‌ها هم برگرفته از معماری کهن ماسوله است؛ آخر علم‌ها عمودی هستند و گاه بر بالای علم پنجه‌ای فلزی است، نمادی از دست بریده علمدار کربلا...
عزاداران حسینی آرام اشک می‌ریزند و گاه بر سینه می‌زنند، کدامین همایش است که این‌گونه انسان‌ها را اعم از پیر و جوان و زن و مرد در کنار هم جمع کند و وحدت بیافریند و قطعه‌قطعه آن تصویری باشد از نکات اجتماعی و جامعه‌شناسی و فرهنگ غنی ایرانی و اسلامی.
علم‌های محلات چهارگانه، توسط هیأت امنای هر محله در داخل بقعه متبرکه عون بن علی(ع) با نمادهایی عاشورایی ملبس شده‌اند و جمعیت سوگناک فریاد می‌زنند:
ای اهل حرم میر علمدار نیامد ... علمدار نیامد ... علمدار نیامد
سقای حرم سید و سالار نیامد ... علمدار نیامد ... علمدار نیامد
میر علمدار کو ... حضرت عباس کو...
جمعیت چه بسیار است، اما گویی هرکس به حال خویش است، و شاید غرق در فلسفه عاشورا و شاید کسی در فکر شفای بیماران دعا می‌کند و شاید هم کسی عاقبت به‌خیری طلب می‌کرد، اما گویی زمزمه‌ای نمی‌گذاشت بیشتر غرق در افکار شوم...
پیرمردی با چهره‌ای روشن و مهربان و کلاهی نمدی بر سر، زمزمه می‌کرد و تنها زمزمه می‌کرد: ای ماه بنی هاشم خورشید لقا عباس ... ای نور دل حیدر شمع شهدا عباس ... از محنت رنج و درد ما رو به تو آوردیم ... دست همه محزون گیر از بهر خدا عباس ... و پیرمرد اشک می‌ریخت و تنها زمزمه می‌کرد...
دسته "مسجد بر" به احترام وجود بقعه، نخستین علم را دریافت می‌کند و غوغای جمعیت، و دسته‌های دیگر به نوبت در گردشی سالانه، علم‌های خود را از پنجره بالای بقعه دریافت می‌کنند، اما طبق سنت‌های قدیمی، هر محله چند علمدار از خانواده‌های اصیل، ریشه‌دار و قدیمی دارد که وظیفه علمداری، نسل به نسل به آنان رسیده است.
علم‌ها، ماسوله را تا رسیدن به مساجد محله‌ها در دستان علمداران و زمزمه جاری نوحه‌خوانی و در حلقه عزاداران، ماسوله را دور می‌زنند و در مسجد خود می‌مانند تا عاشورا که در مراسمی خاص دوباره به بقعه بازگردند...
مراسم به اوج خود رسیده و چقدر جوان می‌بینی که در سوگ امام پرافتخار خویش غمگین‌اند، در دسته‌های گوناگون در جاده‌ای روان‌اند که در دو طرف آن مملو جمعیت و در پس زمینه جمعیت رودخانه‌ای خروش می‌کند و درختان تا دور دست‌ها به قلم پاییز نقش خورده‌اند.
عزیز الله اخوان ماسوله ـ جامعه‌شناس ـ می‌گوید: امروز روز حماسه حسینی است و آیین علم‌بندی ماسوله سابقه کهنی دارد و بنا به روایتی 800 سال بر آن می‌گذرد.
وی ادامه می‌دهد: این مراسم پاسداشتی است برای معرفی قمر بنی هاشم به‌عنوان علمدار کربلا از سوی امام حسین(ع)... .
وی افزود: مراسم پایان از نیمه شب عاشورا با نظمی خاص از "مسجدبر" با حرکت دسته عزاداری آغاز می‌شود.
دسته محله "خانه بر" وقتی حرکت خود را شروع می‌کند که دسته "مسجد بر" از بام "خانه بر" گذشته باشند و همین‌طور محله‌های "کشه سر" و "ˈاسد محله" در انتظار دسته عزاداری "خانه بر" و "ˈکشه سر" می‌مانند که درپی آنان، ماسوله را دور بزنند و شب عاشورا را صبح کنند...
ماسوله‌ای‌ها مهربان‌تر از همیشه شده‌اند و اخلاق بهشتی نیاکان خویش را بیش از همیشه به نمایش گذارده‌اند و مهربانی از هم‌نوع دریغ نمی‌ورزند...
درها گشوده و قوت حاضر است و میهمان‌نوازی به راه؛ با خود می‌گویم چه خوب کاش همیشه مهربان بود و درس آزادگی سرلوحه راه...
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان معتقد است: استان به لحاظ گردشگری مذهبی دارای ظرفیت‌های بسیاری است که در صورت برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح می‌تواند تأثیر به‌سزایی در توسعه گردشگری گیلان ایفا کند.
رضا علیزاده افزود: بایستی نگاه برنامه‌ریزان به گردشگری مذهبی تازه شود و از ظرفیت‌های بسیار نهایت بهره را ببرند.
وی اضافه کرد: گرد هم آوردن مردم در فواصل زمانی منظم و حفظ خطوط ارتباط و همکاری آن‌ها، یکی از مهم‌ترین کارکردهای مراسم آیینی به حساب می‌آید که از طریق یکپارچه‌سازی جامعه، باعث اعتبار بخشیدن به وضع موجود و در نهایت، ثبات اجتماعی در سطح جامعه می‌شود.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان نیز گفت: بی‌گمان فرهنگ هر قوم و ملتی، ترکیبی از اعتقادات، باورها، اسطوره‌ها، آیین‌ها و مراسم و به‌طور کلی شیوه‌ها و الگوهای زندگی است که در طول تاریخ توسط پیشینیان و اجداد انسان‌ها ساخته و پرداخته شده و طی فرآیند جامعه‌پذیری از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و موجب تداوم و حفظ الگوهای اجتماعی و فرهنگی در جامعه می‌شود.
مجید اخوان افزود: 40 اثر معنوی ناملموس از گیلان در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده که 11 اثر از آن مرتبط با مراسم عاشورایی است.
وی ادامه داد: عزاداری دهه اول محرم در ماسوله، علم واچینی، تعزیه در دیلمان و ضیابر، کرب زنی در لاهیجان، تاسوعای سید شرف شاه، چهل علم گیلان، هفت کوگاه، یازدهم محرم رودبنه و مراسم تشت برکرده اسالم و محرم در باورها و آیین های مردم گیلان یادگاران عاشورایی به ثبت رسیده در فهرست آثار ملی کشور است.
هرچند ممکن است الگوهایی که میراث گذشتگان است، در گردش روزگار دچار دگرگونی و تغییر شده و مورد بازنگری نسل‌های بعدی قرار گیرند، ولی آن‌چه مهم است این‌که زندگی انسان‌های حاضر از اندیشه‌ها و احساسات گذشتگان ساخته می‌شود.
آیین‌ها و مراسمی که از زمان‌های گذشته به ما ارث رسیده، علاوه بر این‌که بیان‌گر قدمت و پیشینه تاریخی جامعه‌مان است، گویای هویت فرهنگی ما نیز هست و به سخن دیگر، این آیین‌ها همانند شناسنامه‌ای هستند که مشخصات ایرانی بودن و اسلامی بودن بر صفحات آن حک شده است.
گیلان با پیشینه‌ای کهن، سرشار از آیین‌ها و مراسمی است که هریک در فصل، زمان و مکان خود اجرا می‌شود و هرکدام نشان‌گر فرهنگی کهن است و این بار موسم عزای حسینی است و محرم چند روزی است که آغاز شده و هریک به راه خویش این روزها را پاس داشته و علاوه بر عزاداری تلاش می‌کنند تا کردار آن امام آزاده را پیشه راه سازند.
مراسم علم بندی در شهرک تاریخی ماسوله یکشنبه شب همزمان با ششم ماه محرم برگزار شد.
ماسوله در 36 کیلومتری غرب شهرستان فومن واقع است. فومن در 25 کیلومتری غرب مرکز استان گیلان قرار دارد.
نظرات بینندگان