عدالت و قانونخواهی ایرانیان
دکتر مجید استوار
از اواخر قرن نوزدهم، "قانون" و "عدالت" خواهی دو خواسته محوری نخبگان حاکم برای آبادانی ایران بود. بیست سال پیش از مشروطه، پارهای از نخبگان ایرانی، نظیر سپهسالار و مستشارالدوله به دنبال اصلاح اوضاع نابسامان ایران، تلاشهایی را در جهت نهادینه ساختن قانون و عدالت در کشور آغاز کردند. مستشارالدوله رساله "یک کلمه" را نوشت و سپهسالار با برنامهریزی سفرهای ناصرالدین شاه به فرنگ، تلاش کرد که شاه ایران را به لزوم اصلاح حکومت ایران واقف سازد. چندی نگذشت که شاه صاحب قران در تلاش برای حفظ قدرت استبدادی، سپهسالار و مستشارالدوله را کنار گذاشت و امر اصلاح را به فراموشی سپرد.
مشروطه که آمد، امیدها زنده شد تا با حاکمیت "یک کلمه" بر ایران، بینظمی و عقبماندگی هیأت حاکمه برطرف گردد. اما تودهها از مشروطه چیز زیادی نمیدانستند و فراتر از آب و نان، طلب دیگری نداشتند. با پیش آمدن هرج و مرج و ناامنی، رضاخان بهعنوان شهسوار ایرانی، پارهای از آرزوهای ایرانیان، نظیر دولت متمرکز و ایجاد امنیت را برآورده ساخت، اما به گفته مصدق، او نمیتوانست شاه مشروط باشد و با تبدیل شدن به شاه مسئول، قانون و عدالتخواهی مشروطه را به فراموشی سپرد.
اکنون سالها از تلاش ایرانیان برای در آغوش کشیدن قانون و عدالت میگذرد و بسیاری از نخبگان سیاسی نیز با شعار عدالتمحوری درپی نشستن بر مصطبه سیاست و کیاست هستند. پس چرا این آرزوی ایرانیان به نتیجه نمیرسد؟
یکم. فرهنگ سیاسی ما ایرانیان آمیزهای از رندی، عدم تحمل و فقدان رعایت حقوق متقابل شهروندی است. ما هنور در ابتدای راه طولانی شهروند شدن هستیم. به همین دلیل، فرهنگ گفتوگو، مصالحه و سازش در میان ایرانیان بسیار امر نادری است. این موضوع صرفاً به ساختار سیاسی مربوط نمیشود، بلکه در میان روابط عادی و روزمره ایرانیان نیز رواج دارد.
دوم. مشارکت سیاسی ما ایرانیان از زمان مشروطه تا کنون تودهوار بوده است و تلاش برای ساخت جامعه مدنی ساختیافته با اقبال چندانی روبهرو نشد. به همین دلیل، فعالیت سیاسی با روشهای پوپولیستی و بدون شکلگیری احزاب و نهادهای واسط پیش میرود. رئیس دولتهای نهم و دهم بارها از بیزاری از احزاب سخن گفت و نهادهای مدنی و قانونی را مانع از انجام اقدامات تودهگرایی خود معرفی کرد و در نتیجه، پارلمان بهعنوان عالیترین نهاد قانونی کشور، مانعی برای اهداف تودهگرایی وی تلقی گردید. بنابراین هم در سطح ساختها و هم در سطح جامعه، ما با موانع جدی برای شکلگیری جامعه مدنی مواجه هستیم.
سوم. تقدم منافع فردی و گروهی بر مصالح جمعی و ملی، یکی از ویژگیهای فردی و جمعی ما ایرانیان است. به واقع ما در این زمینه به بلوغ سیاسی لازم نرسیدهایم. به همین دلیل، سیاستمداران بعضاً بدون توجه به مشاورههای متخصصان و درس خواندهها به تصمیمسازیهای شتابزده و توزیع لجام گسیخته نقدینگی مبادرت میکنند و برای تضمین بقای گروه خود، مصالح آحاد ملت را نادیده میگیرند.
چهارم. برای رسیدن به وضع مطلوب در شرایط تاریخی و جدیدی قرار گرفتهایم که باید تصمیم بگیریم؛ تصمیم برای توسعه و رشد مداوم. این تصمیم صرفاً با اجماع فکری میسر میشود. اگر میخواهیم ایران ثروت تولید کند و به توسعهای متوازن برسد، چارهای جز پذیرش دولت توسعهگرا نداریم. برای حفظ قدرت ملی در منطقه، ما نیاز به تولید ثروت داریم. اکنون در همسایگی ما ترکیه و امارات و قطر بهشدت درحال تبدیل شدن به بزرگترین اقتصادهای منطقه هستند و ما برای رسیدن به معیارهای مطلوب به مدیریت کارآمد و درسخوانده برای اداره دولت نیازمندیم.
پنجم. ما برای ساخت جامعه مطلوب نیازمند آموزش مداوم برای مردم هستیم. آموزش مداوم در سطحی از توسعه اتفاق میافتد که مردم از تأمین معیشت خود فراتر رفته و به تمرین و تربیت افراد مقید به حقوق شهروندی مبادرت کنند. برای رسیدن به چنین مطلوبیتی، در ابتدا نیازمند مدیریت هماهنگ توسعه در ایران هستیم تا دولت با تأکید بر آموزش مداوم و اقتصاد توسعهای بهعنوان موتور محرکه توسعه عمل کند.
بنابراین دستیابی به "قانون" و "عدالت" نیازمند برنامه مدون و عملیاتی است و صرفاً با شعار محقق نمیشود. کمتر از دو ماه دیگر به انتخابات ریاست جمهوری ایران زمان باقی است. در میان انبوهی از کاندیداهای رنگین که هر روز درحال اضافه شدن هستند، هنوز برنامه مدونی برای چالشهای پیش روی کشور منتشر نشده است و کسی درخصوص مهمترین مسائل کشور بحثی نمیکند. ما برای رسیدن به وضع مطلوب صرفاً به افراد رنگین نیاز نداریم، بلکه نیازمند برنامههایی هستیم تا جایگاه ایران را در طی یک دهه آینده ترسیم کند.
مشروطه که آمد، امیدها زنده شد تا با حاکمیت "یک کلمه" بر ایران، بینظمی و عقبماندگی هیأت حاکمه برطرف گردد. اما تودهها از مشروطه چیز زیادی نمیدانستند و فراتر از آب و نان، طلب دیگری نداشتند. با پیش آمدن هرج و مرج و ناامنی، رضاخان بهعنوان شهسوار ایرانی، پارهای از آرزوهای ایرانیان، نظیر دولت متمرکز و ایجاد امنیت را برآورده ساخت، اما به گفته مصدق، او نمیتوانست شاه مشروط باشد و با تبدیل شدن به شاه مسئول، قانون و عدالتخواهی مشروطه را به فراموشی سپرد.
اکنون سالها از تلاش ایرانیان برای در آغوش کشیدن قانون و عدالت میگذرد و بسیاری از نخبگان سیاسی نیز با شعار عدالتمحوری درپی نشستن بر مصطبه سیاست و کیاست هستند. پس چرا این آرزوی ایرانیان به نتیجه نمیرسد؟
یکم. فرهنگ سیاسی ما ایرانیان آمیزهای از رندی، عدم تحمل و فقدان رعایت حقوق متقابل شهروندی است. ما هنور در ابتدای راه طولانی شهروند شدن هستیم. به همین دلیل، فرهنگ گفتوگو، مصالحه و سازش در میان ایرانیان بسیار امر نادری است. این موضوع صرفاً به ساختار سیاسی مربوط نمیشود، بلکه در میان روابط عادی و روزمره ایرانیان نیز رواج دارد.
دوم. مشارکت سیاسی ما ایرانیان از زمان مشروطه تا کنون تودهوار بوده است و تلاش برای ساخت جامعه مدنی ساختیافته با اقبال چندانی روبهرو نشد. به همین دلیل، فعالیت سیاسی با روشهای پوپولیستی و بدون شکلگیری احزاب و نهادهای واسط پیش میرود. رئیس دولتهای نهم و دهم بارها از بیزاری از احزاب سخن گفت و نهادهای مدنی و قانونی را مانع از انجام اقدامات تودهگرایی خود معرفی کرد و در نتیجه، پارلمان بهعنوان عالیترین نهاد قانونی کشور، مانعی برای اهداف تودهگرایی وی تلقی گردید. بنابراین هم در سطح ساختها و هم در سطح جامعه، ما با موانع جدی برای شکلگیری جامعه مدنی مواجه هستیم.
سوم. تقدم منافع فردی و گروهی بر مصالح جمعی و ملی، یکی از ویژگیهای فردی و جمعی ما ایرانیان است. به واقع ما در این زمینه به بلوغ سیاسی لازم نرسیدهایم. به همین دلیل، سیاستمداران بعضاً بدون توجه به مشاورههای متخصصان و درس خواندهها به تصمیمسازیهای شتابزده و توزیع لجام گسیخته نقدینگی مبادرت میکنند و برای تضمین بقای گروه خود، مصالح آحاد ملت را نادیده میگیرند.
چهارم. برای رسیدن به وضع مطلوب در شرایط تاریخی و جدیدی قرار گرفتهایم که باید تصمیم بگیریم؛ تصمیم برای توسعه و رشد مداوم. این تصمیم صرفاً با اجماع فکری میسر میشود. اگر میخواهیم ایران ثروت تولید کند و به توسعهای متوازن برسد، چارهای جز پذیرش دولت توسعهگرا نداریم. برای حفظ قدرت ملی در منطقه، ما نیاز به تولید ثروت داریم. اکنون در همسایگی ما ترکیه و امارات و قطر بهشدت درحال تبدیل شدن به بزرگترین اقتصادهای منطقه هستند و ما برای رسیدن به معیارهای مطلوب به مدیریت کارآمد و درسخوانده برای اداره دولت نیازمندیم.
پنجم. ما برای ساخت جامعه مطلوب نیازمند آموزش مداوم برای مردم هستیم. آموزش مداوم در سطحی از توسعه اتفاق میافتد که مردم از تأمین معیشت خود فراتر رفته و به تمرین و تربیت افراد مقید به حقوق شهروندی مبادرت کنند. برای رسیدن به چنین مطلوبیتی، در ابتدا نیازمند مدیریت هماهنگ توسعه در ایران هستیم تا دولت با تأکید بر آموزش مداوم و اقتصاد توسعهای بهعنوان موتور محرکه توسعه عمل کند.
بنابراین دستیابی به "قانون" و "عدالت" نیازمند برنامه مدون و عملیاتی است و صرفاً با شعار محقق نمیشود. کمتر از دو ماه دیگر به انتخابات ریاست جمهوری ایران زمان باقی است. در میان انبوهی از کاندیداهای رنگین که هر روز درحال اضافه شدن هستند، هنوز برنامه مدونی برای چالشهای پیش روی کشور منتشر نشده است و کسی درخصوص مهمترین مسائل کشور بحثی نمیکند. ما برای رسیدن به وضع مطلوب صرفاً به افراد رنگین نیاز نداریم، بلکه نیازمند برنامههایی هستیم تا جایگاه ایران را در طی یک دهه آینده ترسیم کند.
• عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت
© یادآوری: مطالب منتشره در بخش "یادداشت" صرفاً بیانگر دیدگاه نویسنده است
و الزاماً بیانکننده نظرات "لاهیگ" نمیباشد
و الزاماً بیانکننده نظرات "لاهیگ" نمیباشد
نظرات بینندگان
آرشاک عابدان
| 
۱۳:۱۵ - ۱۳۹۲/۰۲/۰۶
پاسخ
آرشاک عابدان: با سلام خدمت آقای دکتر استوار و عرض تشکر بابت مقاله فوق. یکی از نکات فراموش شده در جامعه روشنفکری امروز ایران، درصد پایین افراد تحصیلکرده و دانشگاهی نسبت به کل جمعیت کشور است، بهطوری که بنا بر گزارش رسمی سازمان آمار، فقط 18 درصد افراد در این کشور از تحصیلات دانشگاهی برخوردارند. نکته بغرنج دیگر، شکاف عمیق موجود میان جامعه روشنفکری و آحاد ملت است، بهطوری که تعداد بسیار زیادی از تحصیلکردهها و کسانی که در سطوح خوبی از دانش هستند، به مهاجرت فکر و عمل میکنند و یا بخش دیگری از باقیماندههای این جمع نیز ـ با توجه به دلایل خود ـ آنچنان رغبتی نسبت به ایفای نقش بهعنوان کسی که باید در جامعه روشنگری کند ندارند. گروه دیگر ـ اغلب کسانی که به درون گود راه نیافتهاند ـ نیز با گفتار، نوشتار و نوع بیان عقیده خود آنچنان شکافی ـ به عمد ـ ایجاد کردهاند که مردم عامه، اگر بخواهند هم نمیتوانند با آنان، ارتباط برقرار کنند. نمونه نوشتار این گروه در انواع سایتهای تحلیلی و خبری موجود به وفور یافت میشود. واقعیت قضیه این است که اگر برنامهای ارائه نمیشود، دلیل اصلی آن، این است که برای درصد بالایی از کسانی که رأی میدهند، اصلاً برنامه مطرح نیست و یا اگر مقامات کشوری در سخنرانیهای خود از ادبیات و واژههایی همچون "لولو" و "آب ریختن آنجایی..." استفاده میکند، دلیل بر سطح پایین سواد آنان نیست، بلکه بهدرستی مخاطب خود را میشناسند و این نشان از کیاست آنهاست. متأسفانه ساختار فرهنگی کشور به شکلی، کاریکاتورگونه رشد کرده است و کسی نیز در برهه فعلی برای تبدیل آن به نقاشیای زیبا، تلاش شایانی انجام نمیدهد. علی
| ۰۰:۲۲ - ۱۳۹۲/۰۲/۰۷
پاسخ
علی: جناب استوار! اینکه میفرمایید دستیابی به "قانون" و "عدالت" نیازمند برنامه مدون و عملیاتی است، سخنی خام و سادهانگارانه است. مهمترین رکن تحقق مقولاتی چون عدالت نیازمند کنش سیاسی و مردمی است که با ایجاد فضای گفتمان فکری و سیاسی و تحقق احزاب و نهادهای مردمی است، نه برنامه مدون و عملیاتی! آنکه قرار است چنین برنامه را طراحی و اجرا کند، کیست؟ قطعاً مطالبهکنندگان حقیقی عدالت نیستند!!! حميد
| ۰۹:۴۴ - ۱۳۹۲/۰۲/۰۷
پاسخ
حميد: با سلام خدمت جناب دكتر استوار عزيز و تشكر از دوستان سايت لاهيگ. اين دوره انتخابات متفاوتترين انتخابات در سطح رياست جمهوري در كشور است، چون دو كانديداي پرپتانسيل و قدرتمند و داراي پشتوانه مردمي بالا (آقايان خاتمي و مشايي) احتمالاً با موانعي براي حضور مواجهاند و گويا قرار است حماسهاي بدون حضور ايشان و هوادارانشان محقق گردد. البته القاء حماسه بر انتخابات از كدام ضرورت عقلي نشأت ميگیرد، بر اينجانب پوشيده است، اما شخصاً متصورم كه اگر آشتي ملي هرچند محدودي در فرآيند انتخابات بين حكومت و نخبگان پديد آيد، فرداي انتخابات شرايط داخلي و بينالمللي بهتري خواهيم داشت، وگرنه بازي باخت ـ باخت خواهد بود. خرد حكومتداري ايجاب ميكند كه براي توليد ثروت و توسعه مطلوب و متوازن يقيناً محتاج تعامل و توافق بيشتري هستيم. نظرات بینندگان