شیرابه‌های خطرناک؛ تیری در قلب منابع زیرزمینی گیلان

نگرانی مهم در محیط زیست شمال، به‌ویژه استان گیلان دفن پسماندها و پساب‌های شهری، صنعتی و بیمارستانی است؛ چرا که سطح آب سفره‌های آب‌های زیرزمینی در این مناطق بسیار بالا بوده و در معرض تهدید جدی آلودگی قرار دارند.
به گزارش خبرگزاری مهر، روند رو به گسترش تولید زباله و دفن آن در شمال، مشکل خطرناکی است که اگر به درستی به آن پرداخته نشود، آلودگی‌های برگشت‌ناپذیری را موجب خواهد شد.
پسماند به مواد جامد و مایعی گفته می‌شود که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم حاصل فعالیت انسان بوده و زائد تلقی می‌شود. به‌طور کلی، پسماندها به پنج گروه از قبیل پسماندهای شهری، بیمارسـتانی، ویـژه، کشاورزی و صنعتی تقسیم می‌شوند.
ازدیاد پسماندها ناشی از مصارف روزانه بشری و مـدیریت آن‌هـا از معـضلات اساسـی جوامـع است. امروزه در جای‌جای مناطق شهری، روستایی و اطراف سکونتگاه‌ها، انباشت زباله‌ها و پسماندهای ناشی از مصارف گوناگون این مناطق به چشم می‌خورد. حتی در سواحل رودخانه‌هایی که از میان شهرها می‌گذرنـد یـا در حاشیه و در میان تالاب‌ها نیز شاهد انباشت مواد زائد ناشی از استفاده‌های انسانی هستیم.
بارش سالیانه باران در استان گیلان بیش از هزار و 200 میلی‌متر است. در اثر بارش شدید باران، شیرابه‌های حاصل از تجزیه دفن زباله را به راحتی وارد شبکه‌های زهکشی و از این طریق به سایر محیط‌های آبی و خاکی انتقال داده و علاوه بر آلودگی این محیط‌ها، سبب آلودگی زیرزمینی بر اثر نشت و نفوذ شیرابه می‌شود.
شیرابه حاصل از محل دفن زباله عامل اصلی کاهش اکسیژن و بالا بودن آمونیوم و فسفر در آب رودخانه می‌شود که عوارض بسیار نامطلوبی بر تنفس آبزیان، غیرهوازی شدن محیط آبی و یوتیرفیکاسیون در رودخانه‌ها خواهد داشت.
بنابراین بررسی منابعی که باعث کاهش کیفیت آب و رسوبات می‌شوند، اهمیت زیادی در مدیریت دقیق منابع آب و خاک در حوضه مختلف، به‌ویژه رودخانه‌های منتهی به تالاب بین‌المللی انزلی در استان دارد و علل در معرض نابودی قرار دادن این تالاب را روشن می‌کنند.
همچنین توسعه صنایع یکی از مهمترین عوامل اقتصادی هر کشوری به‌شمار می‌رود و رشد سریع جمعیت با توجه به افزایش سریع مواد مصرفی و در نتیجه ازدیاد مواد زائد جامد و مایع (زباله و فاضلاب) از موضوعاتی است که اخیراً بحران‌های عظیمی در جوامع بشری به‌وجود آورده است.
حال سئوال این‌که در مورد دفع اصولی برخی از آلاینده‌های صنعتی چه باید کار کرد؟ به هر حال باراش باران در استان گیلان زیاد است و به دلیل باران زیاد، زباله‌ها و پساب‌ها بیشتر در زمین نفوذ می‌کنند. برای کاهش مضرات شیرابه‌هایی که به زمین نفوذ کرده و همچنین عدم ورود این مواد خطرناک به نقاط مختلف، به‌ویژه اراضی کشاورزی چه راهکارهایی نیاز است؟
یک کارشناس مسائل زیست‌محیطی با بیان این‌که پساب‌های به صورت روان آب، یعنی فاضلاب وارد عرصه‌های طبیعی می‌شوند، گفت: به یقین اثرات تخریبی پساب‌ها در آب‌های جاری و سفره‌های آب‌های زیرزمینی بسیار شدید خواهد بود.
مجید محمدی افزود: با گسترش انواع آلاینده‌ها در آب‌های سطحی و زیرزمینی ناشی از فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی، خانگی و بیمارستانی، نیاز به رفع این آلاینده‌ها بیشتر از هر زمان احساس می‌‌شود.
وی با اشاره به این‌که مدیریت پساب و پسماند مربوط به دستگاه‌های خاصی است، یادآور شد: پسماندها و زباله‌های بیمارستانی و پساب‌های بیمارستانی عفونی و غیرعفونی مربوط به دانشگاه علوم پزشکی، ساماندهی زباله‌های شهری و خانگی برعهده شهرداری‌ها و زباله‌های صنعتی مربوط به شهرک‌های صنعتی یا صاحبان صنایع تولیدی و همچنین زباله‌های خطرناک به صورت ویژه است.
این کارشناس مسائل زیست‌محیطی ادامه داد: انواع پساب‌های صنعتی، خانگی و کشاورزی با ورود بی‌‌رویه به طبیعت، به‌طور خطرناکی محیط‌ زیست را تهدید می‌‌کنند.
به هرحال امروزه با وجود تمام‌ قوانینی که به منظور جلوگیری از آلودگی محیط‌ زیست وضع شده،‌ اما آلودگی هوا، آب و خاک همچنان درحال گسترش است. در این میان، آلودگی محیط‌های آبی، شامل آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی ناشی از فعالیت‌های انسانی به یکی از مشکلات زیست‌‌محیطی در سراسر کشور، به‌ویژه استان‌های شمالی تبدیل شده ‌است که به دلیل محدودیت این منابع، ادامه این روند هشداری جدی برای کنترل و جلوگیری از انتشار این آلاینده‌هاست.
روش‌های مختلفی امروزه برای تصفیه پساب‌های صنعتی وجود دارد که به ‌عنوان نمونه می‌توان به روش‌های فیزیکی و شیمیایی، مانند لخته کردن، شناورسازی و الکتروشیمی، روش‌های بیولوژیکی و استفاده از انواع صافی‌‌ها اشاره کرد.
همچنین استفاده از جاذب‌ها و روش‌های اکسیداسیون پیشرفته برای کاهش مقادیر کم آلودگی نیز از سوی کارشناسان توصیه می‌‌شود. تمام ‌این روش‌ها دارای مزایا و معایب خاص خود است و هریک در یکی از مراحل تصفیه پساب و بسته به غلظت و نوع آلاینده کاربرد دارند.
با این وجود کاهش ذخایر منابع طبیعی و نیاز به حفاظت محیط زیست چالش مهمی را در زمینه توسعه پایدار ایجاد کرده و مدیریت مواد زائد جامد فرصت‌هایی را برای بهبود فوائد حاصل از حفاظت منابع طبیعی و بهبود شرایط زیست‌محیطی فراهم می‌کند.
یک شهروند رشتی در این ارتباط گفت: دفن غیراصولی و غیربهداشتی زباله می‌تواند به محیط زیست استان گیلان آسیب جدی بزند.
محمد جوادی افزود: زباله شهر رشت به صورت منظم جمع‌آوری می‌شود، اما کجا می‌رود؟ کجا دفن می‌شود؟ نمی‌دانم؟!
وی ادامه داد: بخشی از زباله‌های شهر در کارخانه کمپوست تبدیل به کود آلی می‌شود، اما آن بخشی که در جنگل‌های سراوان دپو می‌شود، یک کار زشتی است. زباله‌هایی که دچار آلودگی می‌کنند، در نقطه‌ای دپو شوند که به محیط زیست آسیب نرسانند.
این شهروند یادآور شد: اگر این زباله در مکان‌هایی مثل جنگل‌ها دفن شوند، چه تبعات زیست‌محیطی را به‌بار خواهند آورد؛ با توجه به این‌که گیلان استانی است که به عنوان قطب گردشگری در کشور به حساب می‌آید؟
یک شهروند رشتی که خود را دانشجو معرفی کرد نیز گفت: منابع زیرزمینی آبی به دلیل شیرابه‌های سمی ناشی از انواع زباله‌ها درحال از بین رفتن هستند.
زهرا حسنی افزود: شیرابه زباله‌ها به دلیل نفوذ بی‌رویه در دل زمین باعث آلودگی سفره‌های آب‌های زیرزمینی شده و همچنین به فضای سبز و درختان صدمه خواهد زد.
وی خاطرنشان کرد: با به‌کارگیری تکنولوژی‌های جدید می‌توان تمامی زباله را به نحوی دفن، امحاء یا بازیافت کرد و کمتر به طبیعت آسیب رساند.
این دانشجو یادآور شد: رودخانه‌های "زرجوب" و "گوهررود" که از دل شهر رشت می‌گذرند، به یک نهر فاضلاب سرباز تبدیل شده است که باید این رودخانه‌ها را از این وضعیت نجات داد.
رئیس شورای اسلامی شهر رشت در این‌خصوص گفت: با توجه به این‌که از حدود 500 تن زباله که روزانه در سراوان تخلیه می‌شود، 150 تن مربوط به روستاها و شهرستان‌های اطراف است، جلوگیری از این انتقالات در کنار افزایش ظرفیت کارخانه کمپوست و تبدیل حدود 200 تا 220 تن زباله رشت به کود آلی، مقدار زباله‌های انتقالی به سراوان را کاهش می‌دهد.
محمدرضا قاسمی با اشاره به این‌که دفن زباله در سراوان از سال 1362 آغاز شده است، افزود: طبق برآورد کارشناسان، تاکنون حدود سه میلیون تن زباله در این منطقه جنگلی دفن شده تا حدی که عمق زباله در برخی مناطق به 72 متر می‌رسد.
وی با بیان این‌که در کشورهای پیشرفته، زباله بحران نیست، بلکه به فرصتی درآمدزا تبدیل شده است، اظهار داشت: در آفریقای جنوبی از زباله 17 نوع محصول مختلف تولید می‌شود.
رئیس شورای اسلامی شهر رشت گفت: با توجه به بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی در استان‌های شمالی، وزارت کشور ساماندهی زباله‌های این منطقه را در اولویت قرار داده است که در این راستا، اولین کارخانه کمپوست رشت با اعتبارات دولتی در سال 1382 راه‌اندازی شد.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به این‌که پس از انتقال زباله به کارخانه کمپوست، بخشی از آن به کود آلی تبدیل می‌شود، باید برای مدیریت ضایعات باقی‌مانده نیز تدابیر ویژه‌ای اتخاذ شود.
قاسمی افزود: در بسیاری از کشورها بر اساس طراحی یک سیستم کاملاً علمی، ضایعات را به گونه‌ای دفن می‌کنند که حتی در فاصله بسیار کم از محل دفن، هیچ بوی نامطبوعی به مشام نمی‌رسد. بنابراین می‌توان طراحی یک لندفیل مناسب برای رشت را در دستور کار قرار داد.
وی با بیان این‌که برای مدیریت بحران زباله باید برنامه‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت داشت، بر ضرورت مدیریت واحد در این‌خصوص تأکید کرد.
رئیس شورای اسلامی شهر رشت با بیان این‌که اساسی‌ترین کار، کاهش حجم زباله از طریق تفکیک ضایعات از مبداء است، گفت: کاهش حجم زباله، مدیریت آن را در مراحل بعدی آسان‌تر خواهد کرد.
وی با اشاره به انتقال روزانه 50 تن زباله از میادین میوه و تره‌بار به سراوان متذکر شد: در حال حاضر بسیاری از کشورها با بهره‌گیری از گونه‌ای کرم، بهترین کود را از ضایعات میوه تهیه می‌کنند.
به هر حال ورود مواد شیمیایی و عناصر نامطلوب در آب سبب آلودگی شیمیایی آن شده و چون آب در طبیعت در گردش است، جیوه، سرب و مواد شیمایی سمی، از خطرناک‌ترین آلوده‌کننده‌های آب هستند و برخی از این مواد، سال‌ها در محیط باقی می‌مانند و حیات جانوران و گیاهان را به خطر می‌اندازد.
استفاده وسیع و بی‌رویه آفت‌کش‌ها در امور کشاورزی بدون توجه به مسائل زیست‌محیطی سبب آلودگی محیط زیست، به‌خصوص منابع آبی می‌شود.
آفت‌کش‌ها در اثر کاربردهای مستقیم و غیرمستقیم و از طریق ریزش‌های جوی، زه آب‌های کشاورزی، جریان باد و سایر روش‌ها وارد منابع آبی می‌شوند. این مواد پس از ورود به منابع آبی تحت تأثیر فرآیندهای تجزیه و انتقال، ممکن است چند سال در منابع آبی دوام یابند.
با توجه به این‌که وارد کردن سموم دفع آفات گیاهی و کودهای شیمایی آب را آلوده می‌کند، ورود آلاینده‌های کشاورزی و خانگی به داخل آب‌های سطحی و زیرزمینی، ساکنان استان‌های شمالی را تهدید می‌کند؛ زیرا بافت شهری این استان‌ها به گونه‌ای است که فاضلاب‌های شهری و روستایی وارد آب‌های سطحی و زیرزمینی می‌شود و اکثر زمین‌های این استان‌ها، زمین‌های کشاورزی بوده که به دلیل عدم توان کنترل خارجی و پساب‌های کشاورزی، سموم کشاورزی و آلودگی‌ها وارد آب‌ها و رودخانه‌ها شده است.
پساب‌های کشاورزی یکی از مضرترین منابع آلوده‌کننده محیط زیست هستند. به‌طور مثال، آلودگی منابع آب‌های سطحی همچون رودخانه سپیدرود و تالاب انزلی توسط این پساب‌ها به یک مشکل زیست‌محیطی در استان تبدیل شده است.
از معضلات استان‌های شمالی می‌توان فرسایش خاک‌های سطحی زمین‌های زراعی کشاورزی در نتیجه سیلاب‌های فصلی سال، عدم مدیریت دفع زباله‌های عفونی و سایر موارد را نام برد؛ این درحالی است که بشر به منظور کسب منافع اقتصادی بیشتر، از یک‌سو به استفاده روزافزون از سموم و کودهای شیمایی رو آورده و از طرف دیگر، در راستای دستیابی به توسعه صنعتی یا دفع زباله‌های شیمیایی و پساب‌های صنعتی کارخانجات به محیط‌های طبیعی به آلودگی آن‌ها اقدام کرده است.
بر این اساس توسعه کشاورزی و صنعتی با ایجاد انواع مختلف آلودگی در اجزای اصلی محیط زیست، یعنی خاک، آب و هوا همراه بوده است.
به هرحال استان گیلان به دلیل داشتن ظرفیت‌های بسیار بالا و جاذبه‌های فراوان گردشگری و کشاورزی از این نظر قطب بسیار مهمی در کشور است. از این‌رو باید این ظرفیت‌ها به خوبی حفظ و استان را از آلاینده‌های خطرناک محفوظ داشت و همین‌طور در مورد انواع پساب‌های صنعتی، کشاورزی، خانگی و بیمارستانی باید درک عمومی را بالا برد تا این طبیعت سبزفام با سفره‌های آب‌های زمینی خود همیشه پایدار باشد.