بي‌توجهي معماري معاصر به تفاوت‌هاي اقليمي در ايران
حمید نوحی
قبل از هرچيز كه يك ساختمان سبز خلق شود مانند هرچيز ديگر به يك خالق احتياج دارد. اين موضوع، يعني ايجاد ساختمان سبز به سلامت فردي كه در آن و در محيط اطراف آن زندگي مي‌كند كمك و از او پشتيباني مي‌كند و موجب رضايتمندي و سودمندي آنان مي‌شود. اين موضوع نيازمند كاربرد بادقت استراتژي‌هاي تصديق‌شده در معماري است؛ استفاده از طبيعت بادوام و منبع مواد باکیفیت و تكيه بر خورشيد براي استفاده‌هاي گرمايي و نيروي برق و روشنايي روزانه و دوباره استفاده‌كردن از ضايعات و منابع ديگر.
اتحاد و يكپارچه‌سازي ساختماني ظريف اين استراتژي‌ها را توليد مي‌كند؛ البته بايد توجه داشت كه تبديل فرهنگ بشر به يك پايه و تغيير ساختار اساسي روح و سرشت انسان بستگي دارد. ما بايد يكي‌شدن و به‌هم پيوستن و وابستگي به يكديگر را با يك چيزي خيلي وسيع‌تر از خودمان دوباره كشف كنيم. جهان طبيعت قلمرويي است روحاني كه نسبت به همه‌چيز برتري مي‌يابد. نخست شخص و بعد جامعه، اين عقيده بولوزوف است. او عقيده دارد ما بايد هر دو گروه را مجبور سازيم كه موافق حقايق زندگي در جهان باشند. در غرب به اين مسأله اعتقاد دارند كه مزيت در طرح محيطي و طراحي آن در صورتي پيشرفت مي‌كند و موفق خواهد بود كه حقيقتاً مجمع و گروه طراحي آن فقط گروهي از طراحان باشند.
ARC، نخستين شركتي است كه دست به اين كار زده است. اين شركت از معماران، سازندگان و مهندسان تشكيل شده و سرانجام عده‌اي از طراحان بايد پاسخگو در تمامي پروژه‌هاي اين شركت باشند. اين شركت در جريان طراحي‌هاي خود از روش مشاركتي استفاده مي‌كند، يعني تمامي اعضا در نظر دادن آزاد هستند، اما تصميم نهايي را طراحان مي‌گيرند. اين روش يك روش قدرتمند در ساختمان‌سازي‌ها به‌شمار مي‌رود. بسياري از ساختمان‌ها كه در اين شركت در بين طراحان به توافق مي‌رسد، توافق آن‌ها به‌خاطر مطلوبيت آن اثر است. يك كار جالب ديگر در اين شركت دعوت از تمامي افراد صاحبنظر است براي عملي‌كردن و اجرايي‌شدن تمامي نتيجه‌هاي به‌دست آمده.
اتحاد و يكپارچه‌سازي ساختماني ظريف اين استراتژي‌ها را توليد مي‌كند؛ البته بايد توجه داشت كه تبديل فرهنگ بشر به يك پايه و تغيير ساختار اساسي روح و سرشت انسان بستگي دارد. ما بايد يكي‌شدن و به‌هم پيوستن و وابستگي به يكديگر را با يك چيزي خيلي وسيع‌تر از خودمان دوباره كشف كنيم. جهان طبيعت قلمرويي است روحاني كه نسبت به همه‌چيز برتري مي‌يابد. نخست شخص و بعد جامعه، اين عقيده بولوزوف است. او عقيده دارد ما بايد هر دو گروه را مجبور سازيم كه موافق حقايق زندگي در جهان باشند. در غرب به اين مسأله اعتقاد دارند كه مزيت در طرح محيطي و طراحي آن در صورتي پيشرفت مي‌كند و موفق خواهد بود كه حقيقتاً مجمع و گروه طراحي آن فقط گروهي از طراحان باشند.
ARC، نخستين شركتي است كه دست به اين كار زده است. اين شركت از معماران، سازندگان و مهندسان تشكيل شده و سرانجام عده‌اي از طراحان بايد پاسخگو در تمامي پروژه‌هاي اين شركت باشند. اين شركت در جريان طراحي‌هاي خود از روش مشاركتي استفاده مي‌كند، يعني تمامي اعضا در نظر دادن آزاد هستند، اما تصميم نهايي را طراحان مي‌گيرند. اين روش يك روش قدرتمند در ساختمان‌سازي‌ها به‌شمار مي‌رود. بسياري از ساختمان‌ها كه در اين شركت در بين طراحان به توافق مي‌رسد، توافق آن‌ها به‌خاطر مطلوبيت آن اثر است. يك كار جالب ديگر در اين شركت دعوت از تمامي افراد صاحبنظر است براي عملي‌كردن و اجرايي‌شدن تمامي نتيجه‌هاي به‌دست آمده.
جوانب مهمي كه متفاوت با طراحي‌هاي قراردادي مشخص شده است، عبارتند از:
1ـ طراحي بايد تقريباً دربرگيرنده 40 درصد از نيازها باشد، نه اين‌كه 25 درصد از نيازها را به صورت قراردادي برطرف كند.
2ـ روند طراحي آشفته و پر دست‌انداز، بنابراين به زمان طولاني نياز دارد. طراحي به تفكر گروه‌هاي صادق و آزمايش كردن احتياج دارد.
3ـ ايجاد ساختمان نياز مند يكپارچه‌سازي و اتحاد است. همان اتحادها و يكپارچه‌سازي‌هاست كه منجر به تغيير ساختارهاي روحي انسان مي‌شود.
اغلب از ساختمان سبز تعبير به ساختماني مي‌شود كه آثار منفي آن روي محيط اطرافش كم باشد. هدف از ايجاد ساختمان‌هاي سبز بر اساس اصول ذكرشده بالا، بهبود يافتن آب و هوا و جلوگيري از اثرات منفي ساخت‌وساز بر محيط زيست است.
صرفه‌جويي و بهينه‌سازي مصرف انرژي و كاربرد انرژي‌هاي پايدار در حال حاضر هيچگونه نقشي در فرهنگ ساختماني كشور ندارد. علاوه بر آن، در ساخت و سازهاي مسكوني بخش خصوصي و خصوصاً مسكن طبقات مرفه، ارقام نسبتاً مهمي به زيان ساير موارد ضروري هزينه در ساختمان صرف تزئينات افراطي و بي‌اصالتي مي‌شود كه عمدتاً به نام ابزار‌سازي مشهور است. انگيزه صرف اين مبالغ نامتعادل در زيورآرايي احراز جلال و شكوه و ... و نهايتاً رونق و موفقيت تجاري، خصوصاً در حرفه بساز‌بفروشي است. اين مسأله به يك مد در جامعه تبديل شده است كه اين نگران‌كننده است و چاره مشكل، توجه به رويكردهاي نوين زيبايي‌شناختي براي ايجاد دگرگوني و تحول در اذهان عمومي و جايگزيني الگوهاي زيستي مبتني بر تعادل صرفه‌جويي و بهينه‌سازي مصرف و احترام به محيط طبيعي و اجتماعي زيست به‌جاي الگوهاي منحط رايج كنوني است. لازمه اين امر آن است كه معماران بكوشند به‌جاي دنباله‌روي در سليقه عاميانه و بازاري‌پسند، ذوق و سليقه عمومي را در جهات سازنده و مفيد اجتماعي هدايت كنند. معماران مي‌توانند به مردم بباورانند كه طرح‌هاي اقليمي و زيست‌محيطي كمتر از تزئينات رايج كنوني زيبا نيست. از طريق معماري مي‌توان جامعه را از مطلوبيت و ارزش فراوان اقتصادي و زيست‌محيطي انرژي‌هايي كه به نام‌هاي بي‌زيان و آرام و ... مشهور شده مطلع كرد.
ارزش‌هاي معماري سنتي و سنت ارزش‌هاي زيست‌محيطي معمار سنتي ايران واجد ارزش‌هاي بسيار فراوان در شيوه‌هاي گوناگون استفاده بهينه از انرژي و بهره‌برداري اكولوژيك از انواع انرژي‌ها و به‌ويژه كاربرد انرژي‌هاي پايدار و بي‌زيان است. گرچه استفاده از باد و به عبارت صحيح‌تر، بهره‌برداري از حركت هوا و ايجاد نسيم عمده‌ترين و رايج‌ترين نوع كاربرد انرژي‌هاي بي‌زيان در معماري سنتي ايران است. با اين‌حال همه عناصر چهارگانه فلسفي و آئيني (آب، هوا، خورشيد و خاك) داراي كاربرد عالي زيست‌محيطي در مدنيت و معماري ايران قديم بوده است.
نوع مصالح و فنون ساختماني رايج در گذشته، به‌ويژه آن‌چه كه در رابطه با پايداري بنا به‌كار مي‌رفته و عناصر باربر اصلي ساختمان را تشكيل مي‌داده، يعني ديواره‌ها و سقف‌ها يا به عبارت كلي‌تر، عناصر افقي و عمودي به علت دارا بودن حجم و وزن زياد به‌طور خود به خودي و طبيعي در مقايسه با مصالح و مواد سبك وزن و كم‌حجم كنوني داراي ظرفيت بالاي نگهداري و ذخيره انرژي و استعداد متعادل‌سازي حرارت در فضاهاي مصنوع بوده است.
صرفه‌جويي و بهينه‌سازي مصرف انرژي و كاربرد انرژي‌هاي پايدار در حال حاضر هيچگونه نقشي در فرهنگ ساختماني كشور ندارد. علاوه بر آن، در ساخت و سازهاي مسكوني بخش خصوصي و خصوصاً مسكن طبقات مرفه، ارقام نسبتاً مهمي به زيان ساير موارد ضروري هزينه در ساختمان صرف تزئينات افراطي و بي‌اصالتي مي‌شود كه عمدتاً به نام ابزار‌سازي مشهور است. انگيزه صرف اين مبالغ نامتعادل در زيورآرايي احراز جلال و شكوه و ... و نهايتاً رونق و موفقيت تجاري، خصوصاً در حرفه بساز‌بفروشي است. اين مسأله به يك مد در جامعه تبديل شده است كه اين نگران‌كننده است و چاره مشكل، توجه به رويكردهاي نوين زيبايي‌شناختي براي ايجاد دگرگوني و تحول در اذهان عمومي و جايگزيني الگوهاي زيستي مبتني بر تعادل صرفه‌جويي و بهينه‌سازي مصرف و احترام به محيط طبيعي و اجتماعي زيست به‌جاي الگوهاي منحط رايج كنوني است. لازمه اين امر آن است كه معماران بكوشند به‌جاي دنباله‌روي در سليقه عاميانه و بازاري‌پسند، ذوق و سليقه عمومي را در جهات سازنده و مفيد اجتماعي هدايت كنند. معماران مي‌توانند به مردم بباورانند كه طرح‌هاي اقليمي و زيست‌محيطي كمتر از تزئينات رايج كنوني زيبا نيست. از طريق معماري مي‌توان جامعه را از مطلوبيت و ارزش فراوان اقتصادي و زيست‌محيطي انرژي‌هايي كه به نام‌هاي بي‌زيان و آرام و ... مشهور شده مطلع كرد.
ارزش‌هاي معماري سنتي و سنت ارزش‌هاي زيست‌محيطي معمار سنتي ايران واجد ارزش‌هاي بسيار فراوان در شيوه‌هاي گوناگون استفاده بهينه از انرژي و بهره‌برداري اكولوژيك از انواع انرژي‌ها و به‌ويژه كاربرد انرژي‌هاي پايدار و بي‌زيان است. گرچه استفاده از باد و به عبارت صحيح‌تر، بهره‌برداري از حركت هوا و ايجاد نسيم عمده‌ترين و رايج‌ترين نوع كاربرد انرژي‌هاي بي‌زيان در معماري سنتي ايران است. با اين‌حال همه عناصر چهارگانه فلسفي و آئيني (آب، هوا، خورشيد و خاك) داراي كاربرد عالي زيست‌محيطي در مدنيت و معماري ايران قديم بوده است.
نوع مصالح و فنون ساختماني رايج در گذشته، به‌ويژه آن‌چه كه در رابطه با پايداري بنا به‌كار مي‌رفته و عناصر باربر اصلي ساختمان را تشكيل مي‌داده، يعني ديواره‌ها و سقف‌ها يا به عبارت كلي‌تر، عناصر افقي و عمودي به علت دارا بودن حجم و وزن زياد به‌طور خود به خودي و طبيعي در مقايسه با مصالح و مواد سبك وزن و كم‌حجم كنوني داراي ظرفيت بالاي نگهداري و ذخيره انرژي و استعداد متعادل‌سازي حرارت در فضاهاي مصنوع بوده است.
• روزنامه تهران امروز: شماره 412 ـ 22 اردیبهشت 1387
نظرات بینندگان