لاهیجان؛ مدرسه "نیما یوشیج"!

وقتی درخصوص شهرم لاهیجان از من خواسته شد برای یک نشریه مطالبی تهیه نمایم، به یادداشت‌های پراکنده‌ای که از مجلات و روزنامه‌ها و کتاب‌ها جمع‌آوری کرده بودم رجوع کردم. اینک آن‌چه را که مطالعه می‌نمایید، خلاصه‌ای از آن یادداشت‌ها است که از نظر تاریخی ارزش ویژه‌ای دارد. برای شیرینی یادداشت‌ها نیز مناسب دیدم در آغاز، از خاطرات و نوشته‌های "نیما یوشیج" در مورد لاهیجان نکاتی را نقل نمایم.
"نیما" در مورد لاهیجان، می‌نویسد: "... حسن اتفاق پیش آمد و یک حکم از مرکز رسید که به لاهیجان بروم. تا رشت شش فرسخ است، ولی خیلی باصفا است. ارزاق هم در آن‌جا ارزان است. با ماهی "سی تومان" در آن‌جا بهترین زندگی را می‌شود کرد.
لاهیجان برای من "مدرسه" است. من در آن برخلاف معاصرین خود که مستغنی از این درس‌اند، درس می‌خوانم. از مطالعه در احوال و افعال این اشخاص که زندگانی آن‌ها شبیه زندگانی من است و در نقطه کوچکی از زمین برای خودشان شهر ساخته‌اند، معرفت خود را تکمیل می‌کنم.
خداوند افراط کرده است و تمام برکت‌ها را به شیرینی گفتار لاهیجانی‌ها داده است. هر روز چیزی بر حیرت من از ملاقات با آن‌ها می‌افزاید. هر یک نفر لاهیجی، رب‌النوع عقل مخصوص است. آیا هیچ جا بهتر از لاهیجان برای یک نویسنده منزوی، مثل من یافت می‌شود؟ لاهیجان هم تئاتر است، هم سینما. هرقدر می‌خندم، او هم الساعه با من می‌خندد، ولی نمی‌دانم برای چه؟ لاهیجان یک محلی باصفا و بسیار تاریخی است."
واقعاً انسان نمی‌تواند از تأسف خودداری بکند وقتی توصیف "نیما" از لاهیجان را می‌خواند و آن‌چه که امروز بر سر لاهیجان آمده است را می‌بیند!
برطبق تقسیمات نخستین قانون مدون تقسیمات کشوری در آبان سال 1316 شمسی (هفتاد و سه سال پیش)، استان گیلان شامل پنج منطقه گردید: 1) حوزه فومنات، 2) حوزه انزلی، 3) حوزه رحمت آباد، 4) حوزه لاهیجان و 5) حوزه گرگانرود.
گیلان به دنبال این تقسیم‌بندی، به نام "استان یکم" نامیده شد، تا این‌که در سال 1339 شمسی به استان "گیلان" تغییر نام یافت.
لاهیجان تا تاریخ تیر ماه 1324 شمسی، در تقسیمات کشوری از بخش‌های تابعه رشت بود و در تاریخ 29 خرداد 1324 شمسی، طبق مصوبه‌ای از شهر رشت جدا و به شهرستان تبدیل شد. در همین زمان، دو بخش رودسر و لنگرود از شهرستان رشت جدا و تابع شهرستان لاهیجان گردید.
در سال 1324 شمسی، بخش سیاهکل در شهرستان لاهیجان با محدوده دهستان‌های سیاهکل و دیلمان و مرکز آن قصبه سیاهکل تعیین شد.
در 28 خرداد 1337 شمسی، رودسر که از توابع لاهیجان بود، جدا و به شهرستان مستقل تبدیل شد. در 25 شهریور 1338 شمسی، لنگرود که از بخش‌های تابعه لاهیجان بود، با تمامی روستاهای تابعه از شهرستان لاهیجان جدا و به صورت شهرستان مستقل درآمد.
"رابینو" در کتاب خود، می‌نویسد: "در گیلان نقاطی که بتوان به نام شهر بدان اطلاق کرد، تنها رشت و لاهیجان و انزلی است."
در سال 1358 شمسی، بخش‌های آستانه اشرفیه و بخش حسن کیاده از لاهیجان جدا و با هم یکی شدند و شهرستان جدیدی به نام "آستانه اشرفیه" تأسیس شد. بخش حسن کیاده در سال‌های پایانی عمر رژیم گذشته که به "بندر فرحناز" نامیده شده بود، در تاریخ چهارم خرداد 1359 به "کیا شهر" تغییر نام یافت.
"الکساندر خوزدکو" که در دهه 1830میلادی، یعنی یکصد و هشتاد سال پیش در عصر سلطنت محمد شاه قاجار به عنوان کنسول روس در رشت خدمت می‌کرد، درخصوص لاهیجان، می‌گوید: "وسعت آن 124 فرسنگ مربع است... و مقر برجسته و بلند شهر، موقعیت مناسبی برای ایجاد تعداد فراوانی استخر را فراهم آورده است که به عنوان منابع آب، نیازهای شالیزارهای مجاور لاهیجان را تأمین می‌کند."
از وقایع مهمی که در سده اخیر در مورد لاهیجان در نوشته‌های مختلف آمده است، بسیار فراوان است، اما در این یادداشت به پاره‌ای از آن‌ها اشاره می‌شود:
1- در سال 1287 شمسی (یکصد و دو سال پیش)، سیل عظیمی در لاهیجان جاری شد که موجب خرابی فراوان و از بین رفتن باغات و مزارع گردید.
2- در سال 1297 شمسی، یکی از اشرار لاهیجان موسوم به "عباس سیاه" اعدام شد.
3- در سال 1299 شمسی، "بلشویک‌ها" جنایات فراوانی مرتکب شدند، به‌طوری که اعیان و مجتهدین شهر و از جمله "امام جمعه رانکوهی" را به جارو کردن خیابان‌ها در لاهیجان وا داشتند.
4- در سال 1304 شمسی، اولین اتومبیل توسط شخصی به نام "صادق راه‌پیما" وارد لاهیجان شد.
5- در سال 1313 شمسی، "باغ ملی لاهیجان" توسط سرهنگ فیلسوفی ـ رئیس وقت شهربانی ـ احداث شد.
6- اولین کلاس مدارس اکابر در سال 1315 شمسی در لاهیجان گشایش یافت.
7- تمامی حمام‌هایی که خزینه داشتند، در سال 1315 شمسی به حمام‌های دوش‌دار تبدیل شدند.
8- اولین ایستگاه باغ کشاورزی در سال 1306 شمسی (هشتاد و سه سال پیش) به همت شادروان کاشف‌السلطنه در لاهیجان دایر شد.
9- در سال 1316 شمسی، پل رودخانه لاهیجان (غرب لاهیجان) در زمان ریاست شهرداری "دولو" احداث شد.
10- اولین گروه از زنان قابله و پرستار زن در سال 1316 شمسی استخدام شدند.
11- از دیگر وقایع قابل ذکر در سال 1316 شمسی، انحصار توتون به وسیله دولت و نیز احداث قبرستان عمومی در شهر و تغییر لباس صاحبان دفاتر اسناد رسمی در لاهیجان است.
12- اولین سینما در لاهیجان در محوطه باغ ملی لاهیجان و در زمان شهرداری "دولو" در سال 1316 شمسی احداث شد.
13- در سال 1318 شمسی، بهره‌برداری از پل سپیدرود در محور آستانه ـ لاهیجان آغاز شد.
14- بانک ملی ایران شعبه لاهیجان در سال 1318 تأسیس شد.
15- اولین گیرنده رادیو توسط "لایان لاهیجی" و "افتخار عسکری" در سال 1318 شمسی به لاهیجان آورده شد.
16- در سوم شهریور 1320 شمسی (به‌نظر می‌رسد هفتم شهریور ماه صحیح باشد)، نیروهای هوایی شوروی لاهیجان را بمباران کردند که پنج نفر کشته و 26 نفر مجروح شدند.
17- در سال 1325 شمسی، قوام‌السلطنه نخست وزیر وقت ایران به رشت و لاهیجان مسافرت و با یکی از دختران لاهیجانی ازدواج کرد.
18- در جریان انتخابات مجلس شورای ملی در سال 1325 شمسی، بین طرفداران عبدالرضا آزاد و رضا رادمنش زد و خورد شد.
19- زورخانه ورزشی "سام" در سال 1325 شمسی به وسیله "حسن اسلام‌نظر" تأسیس شد.
20- در سال 1328 شمسی، سینما تئاتر لاهیجان به وسیله "حسن اسلام‌نظر" دایر شد.
در پایان این توضیح را ضروری می‌داند که ممکن است بعضی تاریخ‌های این نوشته، ناصحیح باشد. لذا اهالی تحقیق می‌توانند در تصحیح آن کمک کنند.

منابع و مأخذ
1- نامه‌های نیما، سیروس طاهباز و شراگیم یوشیج، انتشارات نگاه.
2- کتاب گیلان، چاپ اول، جلدهای 1 و 2 و 3.
3- تقویم تاریخی دموگرافیک ایران، انتشارات دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی، حبیب‌الله زنجانی و مهدی امانی.