تأسیس مركز اسناد و مدارك گیلان همچنان در پردهای از حسرت و آرزو باقی مانده است
محمود نیكویه در گفتوگو با خبرگزاری ایسنا، افزود: اسناد عبارت است از اوراقی كه در جریان روابط اجتماعی، اداری و حكومتی درباره خیلی از مسائل شخصی اقتصادی و حكومتی همه روزه نوشته میشوند و بعد از مدتی، خبری از آنها به عنوان اسناد بهجا مانده از نسلهای گذشته دارای اعتبار و ارزشی شده كه شایسته مواد اصلی تحقیق و پژوهش و مورد استفاده پژوهشگران و محققین قرار میگیرند.
وی، ادامه داد: اینگونه اسناد كه به آن اسناد تاریخی میگویند، در مراكزی برای استفاده پژوهشگران جمعآوری میشود و بنابراین میتوان این تعریف را برای سند ارائه داد: "سند تاریخی، برگ نوشتهای است كه با از دست دادن ارزش روزمره و اداری خود، در پژوهشهای تاریخی قابل استناد و استفاده بوده و بنابراین قابلیت نگهداری دائمی داشته باشد."
وی در زمینه وظیفه ما در نگهداری اسناد، اظهار داشت: امروزه در جهان معاصر تمامی اشیاء و مدارك و اسناد و عكس و تصویر از همه دورانهای تاریخ بشری، در موزههای مختلف جهان نگهداری میشود؛ از اشیای باستانی و سكهها گرفته تا موزه حیوانات طبیعی و چیزهای دیگر. ما هنوز به ارزش نگهداری از اینگونه چیزها عادت نكردهایم. در سالهای اخیر در گیلان اگرچه موزهای از ابنیه و ساختمانهای روستایی در منطقه سراوان ایجاد شده كه سبك معماری گذشته روستاهای گیلان را معرفی و به نمایش میگذارد كه البته قابل تحسین است، اما از طرف دیگر، در تمامی كوچه پس كوچههای شهر رشت، هرجا خانهای قدیمی سفال سر با حیاط و حوض و باغچه بوده تبدیل به آپارتمانهای چند اشكوبه شده است و یافتن خانههای قدیمی با معماری گذشته در رشت حكم كیمیا پیدا كرده است.
وی، خاطرنشان كرد: ما باید یاد بگیریم كه اسناد و مدارك بهجا مانده از نسلهای پیشین دارای ارزش تاریخیاند و باید حفظ و نگهداری شود و در اختیار پژوهشگران قرار گیرد. عكسها، آلبومهای قدیمی، اسناد ملكی و عقدنامهها و نامههای تاریخی رجال، خاطرات و سفرنامهها و جراید و روزنامهها همه و همه جزء اسناد به حساب میآیند و اینگونه اسناد در خانههای قدیمی، خاندانهای معروف و حتی افراد عادی پیدا میشوند. البته نباید حسادت ورزید و به عنوان كلكسیون شخصی به آن نگاه كرد. این اسناد باید توسط دولت به قیمت عادلانه خریداری و در مراكز اسناد و موزهها برای استفاده پژوهشگران نگهداری شود. همچنین حتیالمقدور باید سعی شود كه از خروج آن از كشور جلوگیری شود و در كشور مورد استفاده پژوهشگران قرار گیرد.
این پژوهشگر گیلانی، افزود: اسناد تاریخی یكی از مواد مهم تحقیق در پژوهشهای تاریخی و اجتماعی به حساب میآیند و امروزه پژوهشگران بر اساس مطالعه و بررسی اسناد گذشته، خیلی از حوادث مهم قرون گذشته و معاصر را تحقیق و بررسی و نكات مبهم تاریخی را روشن كردهاند. برای بررسی تاریخ گذشته و معاصر ایران، پژوهشگران دقیق از بررسی و مطالعه اسناد بینیاز نیستند. اسناد میتوانند زوایای تاریك تاریخ گذشته را به روشنی نشان دهند و پژوهشگر را به راه درست و عالمانه تحقیق رهنمون شوند تا او بتواند پژوهشی دقیق و نزدیك به یقین ارائه دهد.
نیكویه، خاطرنشان كرد: سالهاست كه پژوهشگران استان از عدم داشتن مركز اسناد در استان كه بتواند نیازهای پژوهشیشان را رفع كند، رنج میبرند؛ چرا كه تمام اسناد مربوط به رژیم گذشته در ادارات، بعد از انقلاب به تهران منتقل شده و در بایگانیهای راكد خاك میخورد. اگر غرض، انبار كردن است، خوب چه اشكالی داشت كه آنها در استان در ساختمانی جمع و نگهداری میشد؟ نگهداری و مرمت و حفظ آن اسناد و فهرست و كپی و میكرو فیلم آنها تحت نظر كارشناسان فن، هزینهای برای دولت و استان نداشت. باید اولویتها را شناخت. مثالی از خودم میزنم. طی قراردادی با شهرداری رشت میبایست "تاریخ یكصد ساله شهرداری رشت" را بنویسم. بایگانی فعلی شهرداری هیچ سندی از رژیم گذشته در اختیار ندارد و گویا همه اسناد به تهران منتقل شده است. برای پیگیری در اردیبهشت سال گذشته به مركز اسناد ملی ایران در تهران مراجعه كردم، ولی آنچه كه درباره شهرداری رشت موجود بود، اندك و آنهم مربوط به دوره رضا شاه بوده و از پهلوی دوم اسنادی در فهرست كامپیوتری نبوده است.
وی، افزود: در اینجا این سئوال پیش میآید كه بنابراین اسناد مربوط به گیلان در كجاست؟ وظیفه مسئولان استان است كه هیأتی از كارشناسان خبره و گیلانشناس قابل را برای بررسی و انتقال آن اسناد به مراكز اسناد روانه و آنها طی بررسی و مطالعه اسناد موجود در تهران، حداقل كپی و یا عكس و میكروفیلم آنها را برای استفاده پژوهشگران بومی به استان انتقال دهند.
وی در پایان، اظهار داشت: البته در این میان، وظیفه دانشگاه گیلان را نباید به فراموشی سپرد. دانشگاه گیلان كه متولی مؤسسه گیلانشناسی است و میخواهد مطالعات گیلانشناسی را در استان توسعه دهد، ناگزیر به ایجاد مركز اسناد گیلانشناسی میباشد؛ چرا كه پژوهشگر راستین مطالعات گیلانشناسی، بدون داشتن و استفاده از اسناد گیلان نمیتواند تحقیقی جامع و علمی به این حوزه از مطالعات ارائه دهد.
همچنین عضو مؤسس خانه گیلان و مدیرمسئول ماهنامه گیلهوا، گفت: به خاطر عدم تحرك از سوی مسئولین اجرایی استان، مسأله تأسیس مركز اسناد و مدارك گیلان همچنان در پردهای از حسرت و آرزو باقی مانده است.
محمدتقی جكتاجی در گفتوگو با خبرگزاری ایسنا، افزود: سند در جایگاههای مختلف، تعاریف متفاوتی دارد و شامل سند خطی، چاپی، هر نوع مدرك، عكس و سنگ نوشتههای قدیمی است كه از گذشته برجای مانده است. سند یادگار هویت گذشته ماست و ما باید برای حفظ آن برای آیندگان كوشا باشیم.
وی، ادامه داد: تاكنون مسئولین برای مركز اسناد كاری انجام ندادهاند و این ما هستیم كه باید تلاش كنیم تا شاهد بهبار نشستن این مهم باشیم، زیرا مدت مدیدی است كه خلاء وجود یك مركز اسناد مربوط به گیلان احساس میشود. حتی برخی از محققان و پژوهشگران گیلانی، گاهی به مناسبتهایی كه پیش میآید، مثل سفر مقامات عالیرتبه فرهنگی كشور به استان، این مسأله را به عنوان یك خواسته و مطالبه در جراید مطرح كردهاند. از طرف دیگر، در سالهای اخیر تقریباً همه ساله یكی دو مركز اسناد و مدارك منطقهای در استانهای مختلف كشور راهاندازی شده، حتی مراكز استانهایی با سوابق سیاسی و فرهنگی محدود و نه چندان تاریخساز با كمك استانداران و متولیان فرهنگی این استانها و كمك دولت احداث شده، نظیر آنچه كه در بوشهر، سنندج، یزد و چند جای دیگر ساخته شده است.
جكتاجی، متذكر شد: استان گیلان با پشت سر گذاشتن انقلاب دورانساز مشروطه و جنگل و اشغال منطقه در شهریور 1320 و بسیاری حوادث تاریخی دیگر كه در آن رخ داده و خاستگاه احزاب و گروههای سیاسی بوده و همچنین موقعیت خاص فرهنگی آن، به عنوان دروازه اروپا كه بالطبع ورود هر پدیده نویی را ابتدا از طریق دروازههای رشت و انزلی تجربه میكرد، هنوز فاقد چنین مركزی است.
عضو مؤسس خانه گیلان، خاطرنشان كرد: تمایل به تأسیس یك مركز بزرگ اسناد ملی در رشت مدتهاست كه حتی از سوی سازمان ملی اسناد كشور اعلام میشود، اما به خاطر عدم تحرك از سوی مسئولین اجرایی استان، مسأله تأسیس مركز اسناد و مدارك گیلان همچنان در پردهای از حسرت و آرزو باقی مانده است.
وی، ادامه داد: تاكنون امكان تأسیس ساختمانی جدید و آبرومند كه قاعدتاً باید زمین بزرگ و مناسبی برای آن تهیه شود، میسر نشده و یك ساختمان قدیمی و بزرگ با فضای لازم درخور شأن و شوكت چنین مركزی وجود ندارد. اینك بهنظر میآید برای برونرفت از این معضل فرهنگی، یك راه حل ساده و مناسب وجود داشته باشد و آن در اختیار قرار دادن ساختمان قدیمی معروف به استانداری یا ساختمان شماره 2 شهرداری است. زیرا این بنای تاریخی باقدمت كه از میدان شهرداری، بهویژه شبها چشماندازی بیبدیل دارد و جزئی از معماری باشكوه و قدیمی شهر رشت است، در دو طبقه با اطاقهای بزرگ گرداگرد هم ساخته شده كه در طبقه دوم به مدد راهروهای چهار طرفه بر حیاط ساختمان مشرف است و هنوز تركیب قدیمی خود را حفظ كرده و در مجموع خود یك سند زنده ملی است و با فضای سبز جلوی خود بسیار هم دارای چشمانداز میباشد. از طرفی با مجموعه ساختمانهای شهرداری، پستخانه و هتل ایران هم از یك جنس و بافت و یكدست میباشد و میتواند علیالحساب نقش اولیه مركز بزرگ اسناد و مدارك گیلان را به خوبی ایفا كند.
وی، گفت: چهبسا كه همین كهنه ساختمانی كه امروز به چشم هیچ كس نمیآید و به صورتی غیراصولی از آن بهرهبرداری میشود، فردا تبدیل به یك پایگاه پژوهشی ناب در منطقه شود و خود یكی از مراكز جذب توریست فرهنگی شود و بار دیگر ثابت شود كه رشت اگرچه شهری خسته و عقبافتاده است، اما نبض فرهنگی آن همچنان میتپد و از این نظر به واقع شهری پویا و فرهنگمدار است.
وی در پایان، خاطرنشان كرد: با تأسیس یك مركز اسناد در گیلان این امكان فراهم میشود كه تمامی اسناد و مدارك تمدنی گذشته و حال گیلان در گوشه و كنار استان، كشور و خارج از كشور كه امروزه به صورت پراكنده نگهداری میشود، در یكجا متمركز شده و در خدمت محققان، دانشجویان، جوانان امروز و نسلهای آینده استان و كشور قرار گیرد تا آنان را از عقبماندگیها آگاه و مطلع كرده و موجبات رشد و توسعه همهجانبه را در گیلان فراهم آورده و این مهم جز با همت مسئولین استان و كمك و یاری مردم محقق نخواهد شد.
مسئول كتابخانه اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان هم گفت: باید اعتراف كرد كمك و همیاری این سازمان به عنوان متولی در حق مجموعهداران بسیار اندك است و جا دارد كه حداقل با قرار دادن یك مكان مناسب در اختیار آنان به حمایت از آنها بپردازد.
پریچهر پور مروتجو در گفتوگو با خبرگزاری ایسنا، اظهار داشت: سند در فرهنگ معین نوشتهای است كه قابل استناد باشد. تعریف سند در قانون سازمان اسناد ملی ایران، تمامی اوراق، مراسلات، دفاتر، پروندهها، عكسها، نقشهها، كلیشهها، نمودارها، فیلمها، نوارهای ضبط شده و CDها و سایر اسنادی است كه در دستگاه دولت تهیه شده و یا به دستگاه دولت رسیده است و بهطور مداوم در تصرف دولت بوده، از لحاظ اداری، مالی، اقتصادی، قضایی، سیاسی، فرهنگی، علمی، فنی و تاریخی به تشخیص سازمان اسناد ملی ایران ارزش نگهداری داشته باشد.
وی، افزود: تعریف سند از نظر علم كتابداری هر نوع نوشته خطی، چاپی، عكس و یا به صورتهای دیگر، هر شییء مادی را كه بتوان از محتوای آن اطلاعاتی بهدست آورد، یك مدرك و سند میگویند. پس از همه تجزیه و تحلیلها، سند عبارت است از اطلاعات مضبوط، اعم از نوشتاری، دیداری و شنیداری كه توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی ایجاد شده و دارای ارزش نگهداری باشد. اعتبار اسناد از نظر اداری و یا اطلاعاتی است كه هر سند برای ایجاد كننده به صورت آرشیو وجود دارد. بنابراین هر سند میتواند دارای ارزشهای اداری و آرشیوی باشد.
پور مروتجو، گفت: در اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان اسنادی از قبیل عكس، نقشه، فیلم، CD و ... وجود دارد كه با وجود دایر شدن مركز اسناد در پایگاه پژوهشی، تعداد اندكی از این اسناد به این مركز تحویل داده شده است كه البته دلیل اصلی آن، كمبود فضای نگهداری و شرایط مطلوب آن میباشد. در كتابخانه و مركز اسناد اقدام به ایجاد بانكهای اطلاعاتی كرده و مراحل اولیه مركز اسناد درحال شكلگیری است.
وی، ادامه داد: بانك عكسهای دیجیتال و آنالوگ در زمینههای میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با بیش از 86000 ركورد در سه فاز و با هزینهای بالغ بر 600 میلیون ریال، اعم از سختافزار و نرمافزار انجام گرفته است.
مسئول كتابخانه اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان، تصریح كرد: بانك اطلاعات هنرمندان و صنعتگران استان، بانك اطلاعات مفاخر استان، بانك اطلاعات پژوهشهای درون سازمانی و پروژههای اجرایی در سالهای متمادی نیز ایجاد شده است.
وی، گفت: اسناد زیادی در معاونتها و بخشهای مختلف این سازمان وجود دارد، اما به دلیل كمبود فضا، ادامه این پروژه مقدور نیست. بهطور مثال، كتب دستی و خطی اسناد و قبالههای ازدواج و خرید املاك كه در حوزه رشت است و یافتهها و گزارشهای مرمت و اطلاعات گردشگری و طرحهای مختلف كه نیاز به یك عزم همگانی دارد و یك بودجه ویژه جهت سامان دادن و بهروز رسانی این اسناد و بهنظر اینجانب در مراحل بعدی دعوت از كلكسیونرها و بخش خصوصی و حتی آحاد مردم است تا اسناد مرتبط را به این سازمان به عنوان متولی اهداء و در اجرای این امر مشاركت داشته باشند. در زمینه معرفی اسناد با برپایی نمایشگاهها، اقدام به نمایش مناسبتی برخی اسناد كردهایم كه با به نمایش گذاشتن پروژهها و طرحها و بعضاً نقشههای بنای تاریخی به شكل بنر و همچنین دعوت از مجموعهداران خصوصی (آقایان مهران اشراقی در زمینه تمبر، سكه و اسكناس، ابراهیم مروجی اسناد آموزش و پرورش و اسناد دوران مشروطیت) كه البته باید اعتراف كرد كمك و همیاری سازمان به عنوان متولی در حق این مجموعهداران بسیار اندك میباشد و جا دارد كه حداقل با قرار دادن یك مكان مناسب در اختیار آنان به حمایت از آنها بپردازد.
وی در پایان، گفت: همچنین تشكیل مركز اسناد ملی استان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است كه با مطالعه شمارههای متعدد نشریه گیلهوا پیداست كه افراد متخصص و علاقهمند، پیگیر این امر مهم هستند و جا دارد مسئولین محترم این پیشنهاد را جدی گرفته و بسترهای مناسب را فراهم كنند.
پژوهشگر، روزنامهنگار و مدیرمسئول نشر دادگر، گفت: سند در قلمرو پژوهش، بهویژه در عرصههای تحقیقات علمی و تاریخی حائز اهمیت شایانی است.
سیدابراهیم مروجی در گفتوگو با خبرگزاری ایسنا، افزود: تعریف سند میتواند دایره قلمرو گستردهای از مفاهیم را دربر گیرد. به سخنی دیگر، "سند" مدرك یا هر چیز دیگر كه بتوان نام نهاد، نمایانگر طیفی از دانستهها و اطلاعات تاریخی، فرهنگی، آیینی، اجتماعی، اقتصادی و جز اینها است كه به فراخور موضوع مندرج در آن میتواند حقایق و واقعیات قطعی ثابت شده و انكارناپذیر را روشن سازد. یعنی در حوزه موضوعی كه مستند به آن است، حقایقی مورد وثوق را به همراه دارد و میتوان نتیجه گرفت كه قطعیت از مشخصههای بارز آن است.
وی، ادامه داد: برای نمونه، عكسی تاریخی و قدیمی از دبستان شرف مظفری رشت كه بر اساس آن، منابع تاریخی موجود نخستین مدرسه مدرن و روشمند گیلان است را درنظر بگیرید كه در زیر آن به رسم معمول در عكاسخانههای قدیم، تاریخ عكسبرداری و یا مهر مدرسه (كه تاریخ تأسیس آن را نشان میدهد) به چاپ رسیده باشد. بدیهی است چنین نشانههایی در تصویر تاریخی مورد نظر ما قطعی و تردیدناپذیر است و بر پایه همین سند كوچك میتوان به واقعیتی سالم، یعنی فیالمثل تاریخ شروع به كار یك مدرسه پی برد.
مروجی، خاطرنشان كرد: طبیعتاً سند در قلمرو پژوهش، بهویژه در عرصههای تحقیقات علمی تاریخی حائز اهمیت شایانی است و در یك كلام، آنچه پژوهشگر در برآیند پژوهش مورد نظر خود بدان دست مییابد، در صورتی كه متكی و مستند به اسناد، دلایل، قرائن و براهین قطعی و اصیل نباشد. اهل نظر و اهالی مداقه شاید چندان اعتباری بر آن پژوهش قائل نباشند و یافتههای آن پژوهش را به نوعی خود، مرجع، مأخذ و مستند كار خود قرار ندهند. بنابراین ارزش سند در چنین موضوعاتی به خودی خود، آشكار میشود، ضمن آنكه در سایر مقولات اجتماعی و اقتصادی نیز اتكاء به اسناد (نظیر بهرهگیری از آمارها و كتابهای مرجع كه همگی در حكم سند هستند)، موضوعیت مییابد. چنانچه اگر یک كارشناس مسائل اقتصادی، در تحلیل مسائل جاری جامعه به لحاظ اقتصادی به مدارك و مستندات مربوطه مانند آمار بانك مركزی و ... استناد نجوید و صرفاً به گفتههای ذهنی و تئوریك بسنده كند، شاید عقاید و مكتوبات او كمتر جدی گرفته شود.
این پژوهشگر گیلانی در زمینه همكاری مسئولین برای حفظ اسناد تاریخی، افزود: بنده طی چند سال پیاپی با مراجعه به بازماندگان بیش از 600 خانواده و شخصیت تاریخساز گیلانی، موفق به جمعآوری صدها نمونه سند مكتوب و مصور (اعم از عكس، ابلاغیه، عقدنامه، تصدیقنامه، روزنامهها و كتابهای قدیمی) شدم و در كنار چاپ گوشهای از این مدارك در كتاب دو جلدی "پیشگامان فرهنگ گیلان" كه جلد پایانی آن را نیز در آینده به چاپ خواهم رساند، آوردهام و بخشی دیگر از این اسناد را در شمارههای مختلف ماهنامه دادگر منتشر كردهام. اما با اینهمه به عنوان فردی كه بهطور جدی و پیوسته با سند (آنهم اسناد مادری كه نشانگر پیشینه و قدمت پرافتخار فرهنگی ما گیلانیان است) سروكار دارد، اكنون هیچگونه همراهی و حمایتی را از مسئولان مربوط مشاهده نكردهام.
مدیرمسئول نشر دادگر، اظهار داشت: استانی مثل گیلان با آن سابقه متحد تاریخی و فرهنگی شاید تنها یك مركز اسناد بسیار كوچك در دانشگاه گیلان داشته باشد كه تازه آن هم عمومی نیست و نمیتواند پاسخگوی نیازهای علمی سایر محققان باشد. به همین خاطر خود بنده طی درخواست رسمی كه دو سال قبل در سازمان میراث فرهنگی گیلان داشتهام، خواهان تأسیس موزه فرهنگ گیلان و مركز اسناد فرهنگی گیلان شدم و در درخواستنامه خود فهرستی از داشتههای خود را ارائه دادم كه تازه اكنون میزان آن اسناد به مراتب بیشتر شده است.
وی، ادامه داد: با وجود این، جای تأسف دارد كه بگویم هیچ توجهی به این درخواست نشده است. این درحالی است كه در استانهای دیگر، نظیر آذربایجان، فارس، اصفهان و ... مسئولان محلی به چنین موضوعاتی بسیار اهمیت میدهند، اما بنده باید در شهر و استان، ارزشمندترین اسناد را به هزینه شخصی و بی هیچ توجهی از سوی مسئولان صیانت كنم و یكتنه مروج فرهنگ گیلان باشم.
مروجی، اظهار داشت: گلایه من از مسئولان این است كه به چنین موضوع مهمی، هیچ بها نمیدهند. مگر ما در این استان چند نمایشگاه صد سال فرهنگ گیلان داریم كه بیتفاوت از كنار آن میگذرند؟! به راستی از اسناد فرهنگی 110 ساله گیلان موضوعی مهمتر یافت میشود كه آقایان حتی زحمت تماشای این اسناد ارزشمند را نیز به خود نمیدهند و بنده باید به ناچار مستندات تاریخی خود را (كه با جان و دل از آنها حفاظت كرده و خواهم كرد) به زودی در گوشه كوچكی از آبدارخانه دفتر یكی از نزدیكان نگهداری كنم! به راستی نباید به حال خودمان تأسف بخوریم كه وضعمان به اینجا رسیده است؟!
این روزنامهنگار گیلانی و مدیرمسئول نشر دادگر، یادآور شد: باور كنید درباره كتاب و نمایشگاه حتی در بین جامعه گیلانیهای سراسر دنیا بحث است و خیلیها از جلوه و زیبایی این مجموعه غنی تاریخی مطلع شدهاند. حتی جهاد دانشگاهی تهران نیز چندی پیش طی تماسی با بنده یادآور شده بود كه در گوشه و كنار كشور نیز با الهام از كار شما عدهای درحال جمعآوری اسناد فرهنگی و تدوین و انتشار سوابق فرهنگی استان خود هستند، آنهم با حمایت سرشار مراكز فرهنگی استانشان. اما در اینجا نه تنها در تدوین و انتشار اسناد باید به هزینه شخصی روی آورد، بلكه پس از انتشار هم این مراكز، همچنان خود را به بیخیالی میزنند و نه خرید حمایتی در كار است و نه دست مریزاد و خسته نباشید! گویی كه ما مزدمان را از قضاوت وجدان جمعی جامعه میگیریم و گرفتهایم و همین بوده كه مرا علیرغم همه سختیها، مصمم به ادامه كار میكند.
همچنین رئیس كتابخانه امیرالمؤمنین رشت، گفت: جمعآوری اسناد تاریخی و ملی و حفاظت از آنها، از عهده یك شخص به خاطر بار مالی فراوان آن خارج است.
سیدمحمدتقی رودباری در گفتوگو با خبرگزاری ایسنا، اظهار داشت: "سند" طبق تعریف به اوراقی اطلاق میشود كه دارای ارزش حقوقی، قانونی و مالی بوده و یا نوشتههایی كه برای اثبات حق یا دفاع مفید باشد.
وی، ادامه داد: اسناد طبق این تعریف برای افراد مختلف و با توجه به ارزش وجودی آن دارای طبقهبندیهای خاصی است. اسناد شخصی برای استفاده مشخص بوده و ممكن است برای اشخاص دیگر هیچگونه ارزشی نداشته باشد.
رئیس كتابخانه امیرالمؤمنین، افزود: همچنین حفظ اسناد تاریخی برای یك ملت دارای ارزش فراوان بوده و میتواند باعث دفاع از ارزشها و ایجاد غرور ملی و اثبات توانمندیهای یك ملت باشد.
رودباری، گفت: جمعآوری اسناد تاریخی و ملی و حفاظت از آنها از عهده یك شخص به خاطر بار مالی فراوان آن خارج بوده و انجام این امر مهم باید برعهده یك سازمان و تشكیلات با كارشناسی خبره سپرده شود كه متأسفانه جای آن در استان ما خالی میباشد.
وی، گفت: باید در این راستا با اطلاعرسانی و فرهنگسازی، افراد را تشویق كرد كه اصل سند و یا تصویر آن را به این مركز تحویل داده تا در جای مطمئن و با شیوه صحیح نگهداری شده تا بتوان پژوهشگران را برای انجام تحقیقاتشان به بهترین وجه یاری كرد.
سردبیر مجله موزهها و عضو شورای پژوهشی دانشنامه فرهنگ و تمدن گیلان نیز گفت: استان فرهنگی گیلان هنوز سازمان اسناد ندارد و این استان به خاطر ویژگیهای فرهنگی، اقتصادی و سیاسی شدیداً نیازمند سازمان اسناد است.
فرامرز طالبی در گفتوگو با خبرگزاری ایسنا، افزود: سند از دیدگاههای مختلف، تعریفهای متفاوتی دارد. از نظر لغوی در دهخدا به تكیهگاه و آنچه پشت به او دهند، "سند" گفته میشود و در فرهنگ فارسی معین به نوشتهای گفته میشود كه قابل استناد باشد و در فرهنگ زبان فارسی دكتر مشیری به آنچه كه قابل اعتماد باشد و به مدرك مستند، "سند" گویند. تعریفهای دیگری از سند در دست است. سند از دیدگاه حقوق اسلامی به معنی طریق تمدن است و منظور از متن، متن حدیث است كه آن را لفظ حدیث گویند و معنی سند به طریق متن برای آن است كه دانسته شود حدیثها خود از قول چه كسی است. (كتاب بایگانی اسناد و مدارك اداری در روش تلفیق علمی، علامه حائری، صص 22 و 23)
وی، ادامه داد: در ماده 1284 قانون مدنی، "سند" عبارت است از هر نوشتهای كه در مقام دعوی یا دفاع قابل استفاده باشد و سند قانون سازمان اسناد ملی ایران چنین تعریف شده است: تمامی اوراق، مراسلات، دفاتر، پروندهها، عكسها، نقشهها، كلیشهها، نمودارها، فیلمها، نوارهای ضبط صوت و سایر اسنادی كه در دستگاه دولت رسیده است و بهطور مدام در تعریف دولت بوده و به لحاظ اداری، مالی، اقتصادی، قضایی، سیاسی، فرهنگی، علمی، فنی، تاریخ و تشخیص سازمان اسناد ملی ارزش نگهداری داشته باشد.
وی، متذكر شد: تعریف سند از دیدگاه علمای كتابداری چنین بیان شده است که هر نوع نوشته خطی چاپی و عكس و یا به صورت نمایی یك شییء عادی را كه بتوان از محتوای آن اطلاعات بهدست آورد، مدرك گویند.
این نمایشنامهنویس گیلانی، خاطرنشان كرد: با توجه به اشتراك و افتراق تعریفهای یادشده، "سند" به این صورت تعریف و پیشنهاد میشود که، "سند" عبارت است از اطلاعات مبسوط، اعم از نوشتاری، دیداری و شنیداری كه توسط اشخاص حقیقی و حقوقی ایجاد شده و دارای ارزش نگهداری باشد.
طالبی، گفت: به نظر من این تعریف پیشینهای بسیار محكم و دقیق دارد. برای شناخت اسناد باید كمی به گذشته برگردیم و تاریخ را مرور كنیم. خط، بزرگترین اختراع بشر از آغاز تاكنون بوده است، به گونهای كه تاریخ را با اختراع آن به پیش از تاریخ و بعد از تاریخ تقسیم كردهاند. در تمدن كشورهایی چون مصر، بابل، ایران، هند، یونان و ... مجموعهای از اسناد به صورت خط نوشته از دورترین تاریخ تا امروز به عنوان میراث گرانسنگ بشری به یادگار مانده است. متأسفانه به خاطر ساختاری شكننده، موادی كه خط روی آنها نوشته میشد، همانند پاپیروس، چرم، كاغذ، پارچه و ... در ایران اسناد چندانی از پیش از اسلام به یادگار نمانده است.
وی، متذكر شد: شاید بیشترین اسناد خطی در ایران باستان روی سنگ و آجر نقش شدهاند و نیز روی آجرهایی كه در تمدن هخامنشی در تخت جمشید كشف شده است این اسناد كه در جای خود به صورت انبوه به دست ما رسیده است، بیشترین اطلاعات را درباره زندگی مردم در این زمان تصویر میكند. بعد از اختراع خط، با اختراع دستگاه چاپ و بعد از آن، اختراع دوربین عكاسی، قلمرو اسناد بسیار گستردهتر شد. تمام مواردی كه امروزه نام سند به خود گرفتهاند، پلی است از گذشته به حال و آینده و بیسبب نیست كه گذشته را چراغ راه آینده گفتهاند.
وی، افزود: تاریخنویس و پژوهشگر بدون سند نمیتواند نظریه خود را اثبات كند و هیچ تاریخی بدون سند نوشته نمیشود. از اینرو اسناد را باید بزرگترین حافظه تاریخی بشر دانست كه دورههای مختلف زندگی را ثبت كرده است. با این دادهها میتوان و باید به پژوهش پرداخت.
طالبی، اظهار داشت: اسناد به شكلهای مختلف نگهداری میشود. به صورت فردی بدین معنی كه سند یا اسنادی از خانوادهای به خانواده دیگر به ارث میرسد. به صورت مجموعهداری، یعنی اینكه در ایران و دیگر كشورهای جهان مجموعهداران خصوصی به خاطر ذوق و علاقه شخصی و گاه به خاطر داد و ستد به جمعآوری اسناد میپردازند.
وی، افزود: مشكل دیگر آن، گردآوری اسناد در كتابخانهها و موزههاست. مجموعهداران خصوصی و كتابخانهها بیشتر اسناد را در اختیار دارند. وظیفه ما به عنوان موزهدار، كتابدار و مجموعهدار بسیار سنگین و حساس است و در شرایط كنونی فنآوریهای بسیار پیشرفتهای برای نگهداری و مرمت اسناد وجود دارد. خوشبختانه در سالهای اخیر در این راه گامهای بسیار مثبتی برداشته شده است.
وی، گفت: در تهران مراكزی چون سازمان میراث فرهنگی و سازمان اسناد و كتابخانه ملی ایران از این فنآوری استفاده میكنند، ولی این كافی نیست؛ چرا كه اسناد بسیاری در شهرستانها وجود دارند كه تقریباً بدون هیچ اطلاعی نگهداری میشوند و سازمانها باید مردم را در نگهداری و حفاظت درست اسناد یاری دهند.
این پژوهشگر گیلانی، یادآور شد: چند سال پیش كه ما در سازمان میراث فرهنگی، روز جهانی موزه و میراث فرهنگی را به صورت جشنواره سراسری گرامی داشتیم، از سوی موزه رضا عباسی پیشنهادی آمد كه بسیار مهم بود. بر اساس این پیشنهاد، به مردم اعلام كردیم كه موزه رضا عباسی به مناسبت روز جهانی موزه میتواند اسناد شما را گندزدایی كند. در آغاز مراسم، سندها را نشان نمیدادند و شك داشتند، ولی با اعلام كردن، سندهای آلوده به قارچ و ... خود را به موزه تحویل میدادند و بعد از مدتی اسناد خود را سالم تحویل میگرفتند.
وی، خاطرنشان كرد: یكی از وظایف ما به عنوان كتابدار و موزهدار در روز جهانی اسناد و روز جهانی موزه ارائه اطلاعات علمی برای حفظ و نگهداری و حتی مرمت اسنادی است كه مردم در اختیار دارند. هر سند، یك حافظه تاریخی است و مهم نیست كه در دست كیست؟ مهم این است كه از این اسناد درست نگهداری شود. نكته ضروری دیگر، اطلاعرسانی درباره اسناد به جامعه علماء است و سندها باید توسط كارشناسان بعد از مرمت و ... طبقهبندی شود و اطلاعات مثبت آن در اختیار پژوهشگران و دانشجویان قرار داده شود تا پژوهشگران بدانند برای دسترسی به اسناد مورد نیاز خود به كجا باید بروند.
این موزهشناس گیلانی، خاطرنشان كرد: یكی از اقدامات بسیار جدی، تأكید میكنم بسیار جدی كه در سالهای بعد از انقلاب صورت گرفت، تشكیل سازمان اسناد ملی ایران است. اسناد در دستگاههای دولتی به صورت پراكنده و در مكانهای مختلف و بالطبع به شیوههای گوناگون نگهداری میشد. با برپایی سازمان اسناد ملی بسیاری از اسناد به این سازمان انتقال داده شده و با یك مدیریت یكسان نگهداری، مرمت و طبقهبندی شد. درپی آن، سازمان اسناد ملی در استان آذربایجان شرقی و استان كرمان و ... تأسیس شد و تمامی اسناد مربوط به این دو استان را در آنجا متمركز كردهاند و این كار به شدت مورد توجه مردم و قشر فرهنگی قرار گرفت و بسیاری از اسناد خود را كه در خانهها و دور از چشم دیگران به صورت نامناسب نگهداری میشد به این سازمان هدیه كردند.
وی در پایان، گفت: در گیلان ما نمیدانیم چه كردهاند، ولی این را میدانم كه استان فرهنگی گیلان هنوز سازمان اسناد ندارد. این استان به خاطر ویژگیهای فرهنگی، اقتصادی و سیاسی شدیداً نیازمند سازمان اسناد است و پژوهشگر گیلان برای دسترسی به یك سند باید كفش و كلاه كند و به تهران و جاهای دیگر برود و این را هم میدانم كه افراد فرهیخته گیلانی، همچون استاد جعفر خمامیزاده و استاد فریدون نوزاد هریك برای داشتن چنین سازمان متمركزی به این در و آن در زدند، ولی دستشان خالی مانده است. روز جهانی اسناد و متعاقب آن، روز جهانی موزه در اردیبهشت ماه فرصتی است برای مسئولین گیلان تا بهخاطر بیاورند که داشتن یك سازمان متمركز اسنادی حداقل برای پیشبرد برنامههای استان تا چه حد مهم است.
یک مجموعهدار گیلانی نیز گفت: در حفاظت از منابع ارزشمند كنونی، تنها نباید نگهبان ظواهر و شمایل آن باشیم.
مهران اشراقی در گفتوگو با خبرگزاری ایسنا، اظهار داشت: اسناد جمع سند بوده و طبق ماده 1284 قانون مدنی، سند عبارت است از هر نوشته كه در مقام اثبات دعوی یا دفاع، قابل استناد باشد.
وی، ادامه داد: تعریف فوق یك توضیح یا معنی قانونی از سند است. اكثر افراد وقتی كلمه سند به گوششان میرسد، یاد كاغذهای دستنویس و یا چاپی میافتند، در صورتی كه سند میتواند از جنسهای مختلفی، از جمله سنگ، گل، شیشه، انواع فلزات (طلا، نقره، مفرغ و ...)، پوست حیوانات، تنه و برگ درختان، انواع كاغذها و استخوان حیوانات بوده و در سالهای اخیر با توجه به پیشرفت تكنولوژی، لوحهای گلین به لوحهای پلاستیكی فشرده و میكروفیلمها تبدیل شده است.
وی، خاطرنشان كرد: با توجه به اهمیتی كه اسناد دارند میتوانند نشاندهنده وقایع و رویدادهای اجتماعی، تاریخی و فرهنگ و هنر جامعه بوده و نقش مهمی در شكلگیری آینده جامعه داشته باشند. همچنین میتواند در ساختار شخصیتی یكایك افراد و همچنین در تكامل روحیاتشان ایفای نقش كند.
وی، متذكر شد: حقیقت این است كه همواره در نقل و تحلیل یك موضوع به دلیل اختلاف در برداشتها، تحریفات و اشتباهاتی روی میدهد. این امر با گذشت زمان و دور شدن از آن موضوع عمیقتر و جدیتر میشود و اینجاست كه اهمیت اسناد به عنوان بخشی از میراث مكتوب، مستند و تاریخی خود را نشان میدهد.
اشراقی، یادآور شد: از لابهلای اسناد، گذشتهای تاریك و مبهم را میتوان به روشنی سوق داد و از آنجایی كه تاریخ، پیشینه تمدن و فرهنگ و یادآور رویدادهای نیك و بد ملتهاست، با آثار ارزشمندی كه از قرنهای گذشته بهجای مانده، بازگو میشود. برای مثال، سكهها یكی از گویاترین و معتبرترین اسناد زنده برای روشن كردن زوایای تاریك تاریخاند. سكههای كهن، نشاندهنده تمدن، فرهنگ و هنر، خط و زبان، مذهب، اقتصاد و ویژگیهای دیگری از زمانهای بسیار دور و نیز مكمل تحقیقات و برطرف كننده برخی از ابهامات مهم تاریخی هستند. البته در كتاب آسمانی ما نیز آمده كه در روی زمین گردش كنید و از چگونگی احوال گذشتگان باخبر شوید. (سوره انعام، آیه 12)
وی با بیان مقدمهای در زمینه اهمیت مراكز اسنادی، اظهار داشت: آدم تنها معمولاً به جایی نمیرسد. بحث بر سر این نیست كه تنهایی خوب است یا بد؟! بحث بر سر آن است كه آدمی موجودی اجتماعی است و باید با دیگر همنوعانش ارتباط داشته باشد. اصولاً آدمها به همدیگر نیاز دارند و در سایه ارتباط مستمر و سالم است كه این نیازهایشان برطرف میشود. ارتباط ثمرات زیادی دارد. یكی از نتایج ارتباط، رد و بدل شدن تجربهها و اندوختههای انسانهاست. آدم تنها اگر بخواهد بدون نیاز به دیگران و بدون ارتباط با دیگران زندگی كند، باید همه چیز را از اول شروع كند. اما آدم اجتماعی لازم نیست همه چیز را از اول شروع كند. او از تجربهها و اندوختههای دیگران استفاده میكند و در حقیقت راه آنان را دنبال میكند. آدم اجتماعی از اول شروع نمیكند و به همین خاطر در زمان، صرفهجویی بیشتری میكند. برای درمیان گذاشتن تجربیات و اندوختهها و یافتههای دیگران راههای زیادی وجود دارد.
وی، افزود: اصطلاح بحث ارتباطات به عنوان مهمترین دانش بشری انسان، یعنی تقسیمبندی ارتباطات و همچنین جشنواره و همایشها، موزهها، كتابخانهها و مراكز اسناد هم از مصادیق این ارتباط و این انتقال هستند.
این مجموعهدار گیلانی، ادامه داد: عدهای احساس میكنند كه تجربهای و اندوختهای برای انتقال دادن به دیگران دارند. این عده در مكانی معین مستقر میشوند و از همه امكانات و تواناییهای ممكن (چیدمان، معماری، غرفهبندی و ...)، محصولات و نوع عرضه آنها در جهت هدفی كه دارند استفاده میكنند و دیگران هم كه از چنین رویدادهایی باخبر میشوند، با صرف وقت و هزینه به آن محلها میآیند تا از تجربیات و اندوختههای عرضه شده نهایت استفاده را ببرند. ولی باید یادآور شد، بخش اعظم پیشینه تاریخی و تمدنی بشری به صورت میراث مكتوب در قالب اسناد و كتب و ... در مراكز فرهنگی، موزهها و یا مجموعههای شخصی نگهداری میشوند كه این آثار جزء سرمایههای هر كشور و اگر فراتر بنگریم، متعلق به تمامی اهالی اندیشه است كه در قالب فرهنگهای مختلف جلوهگر شده است.
وی، متذكر شد: هرچند پژوهش، مطالعه و جمعآوری در هر رشتهای دارای دامنهای بسیار وسیع و تاریخی طولانی است و نمیتواند به وسیله یك فرد و در یك دوره محدود از زمان بهطور كامل انجام پذیرد، اما میتوان در این راه گام به گام پیش رفت.
اشراقی، اظهار داشت: امیدوارم در حفاظت از منابع ارزشمند كنونی، تنها نگهبان ظواهر و شمایل آن نباشیم و گذشته معلوم خود را چراغ راه آینده بدانیم؛ چرا كه وظیفه اصلی ما، طولانیتر كردن عمر آثار گذشتگان و حال برای فراهم آوردن امكان مطالعه و استفاده نسلهای بعدی است.
