مدیرعامل بنیاد پژوهشی فرهنگی میرزا كوچك، گفت: میرزا كوچك (یونس)، فرزند میرزا در خانواده متوسطی در رشت (محله استادسرا) در سال 1298 قمری متولد شد و مانند بسیاری از كسانی كه با كمال صداقت و صمیمیت در نهضت مشروطه شركت كرده و امیدوار بودند كه به سلطه استبداد و غارتگری طبقه حاكم و دول استكباری در ایران پایان داده میشود و اكثریت محروم از قید فقر و ظلم آزاد میشوند، از ادامه فساد طبقه حاكم و سلطه دول استعماری رنج میبرد و حاضر نبود تسلیم شرایط حاكم شود.
پروفسور شاپور رواسانی در گفتوگو با خبرگزاری ایسنا، افزود: میرزا كوچك، شخصیت تاریخی نیكی است كه در راه استقلال و آزادی ایران و دفاع از حقوق محرومین جامعه ما مبارزه كرد و شهید شد.
وی، ادامه داد: نهضت جنگل، مرحلهای از مبارزات تاریخی مردم ایران برای بهدست آوردن آزادی است و این نهضت طی سالهای 1300-1294 شمسی مراحل مختلفی را پشت سر گذاشته است؛ اما رهبر آن، میرزا كوچك جنگلی هیچگاه از اصول و عقاید و آراء خود منحرف نشد و در راه بهدست آوردن آزادی و استقلال برای ایران جان خود را فدا كرد و نهضت جنگل، یكی از نمونههای مهم تلاش مردم ایران برای استقرار آزادی و استقلال كشور است كه به محتوای اجتماعی و تاریخی و مواضع ایدئولوژیك آن تاكنون كمتر پرداخته شده است.
یکی از محققان مطرح گیلانی نیز، اظهار داشت: نهضت جنگل در سال 1294 شمسی با پایمردی میرزا كوچك خان جنگلی در جنگلهای غرب رشت (منطقه فومنات) جرقه زد و در خزان 1300 شمسی با مرگ وی در 11 آذر آن سال در ارتفاعات خلخال به خاموشی گرایید.
محمدتقی پوراحمد جكتاجی، اضافه کرد: تمام تلاش میرزا و گروه یاران جنگلی او، مبارزه علیه استعمار و استثمار، حصول به آزادی و استقلال، رهایی از جهل و ظلم و اعتلاء و ترقی ایران و مردم آن بوده است. مبارزه با بیگانگان اشغالگر روس و انگلیس، قیام علیه حكام نالایق و بیگانهپرست تا راندن خائنان داخلی و رفع فساد دربار قاجار برای رسیدن به یك زندگی بهتر و شرافتمندانه، آرزوهای بزرگی بود كه دستیافتنی نشد و جز برههای كوتاه تداوم نیافت و ماندگار نشد.
وی، افزود: در طول هفت سالی كه نهضت مقاوم و فعال بود، هر سال حوادث مهمی رخ داد كه نظر اجمالی بر آن، عظمت و كارآیی نهضت و فراگیری آن را در سراسر شمال و تأثیر آن را بر تمامی كشور نشان میدهد.
وی، گفت: در سال 1294 میرزا بنیان نهضت را گذاشت و كوشید تا با یارگیری آزادیخواهان و جوانان غیور گیلانی، خود و نهضتش را در میان جامعه گیلان و ایران تثبیت كند و در سال 1296، نهضت برای پیشبرد مقاصد خود، بهویژه در امر اطلاعرسانی، نشریه "جنگل" را تأسیس كرد كه در سه دوره چاپ و منتشر شد و دامنه نفوذ جنگلیها به سراسر نقاط گیلان كشیده شد.
مدیرمسئول ماهنامه گیلهوا، خاطرنشان كرد: نهضت جنگل، ادامه راه ناقص مشروطه بود كه میرزا و نهضت او تا اعلام جمهوری و صدور مانیفست آن و اجرای یكسری عملیات و اقدامات قرقی به پیش بردند، اما شرایط سیاست بینالملل آن روز و توافقات قدرتهای جهانی با هم، آن را با شكست مواجه كرد و كار او را ناتمام گذاشت.
یکی از محققان نهضت جنگل نیز در اینباره، گفت: طولانیترین انقلابی كه در تاریخ مبارزات مسلحانه و ضد استثماری و آزادیخواهانه مردم ما به ثبت رسیده است، انقلاب جنگل است، ولی با اینهمه مهمترین و ناشناختهترین و گمشدهترین حوادث تاریخی میهن ما محسوب میشود.
غلامرضا فروتن، ادامه داد: نهضت جنگل برخلاف آن چیزی كه همه جا میگویند و مینویسند، هفت سال نبود، بلكه به گفته شخص میرزا 15 سال بود.
وی، افزود: پایان جنبش هم با اسناد بهدست آمده، بعد از مرگ میرزا نیست، جنبش بعد از شهادت میرزا چهار سال دیگر هم ادامه داشت.
یكی از اعضای نهضت جنگل نیز، اظهار داشت: به فرض قاطع، نهضت جنگل در اوایل سال 1294 خورشیدی، ولی بعضی از پژوهشگران، آغاز قیام را در اواخر سال 1293 خورشیدی، مطابق با 1333 هجری مهشیدی، معادل سال 1914 میلادی میدانند.
سیدنوری کیافر، افزود: به تصور اینجانب، با ملاحظه به تمامی جوانب و جریانات نهضت، بنیاد نهضت جنگل بر دو پایه اساسی استقلال و آزادی استوار بود و در تمام طول مبارزه، یك گام از این اصول خارج نشد. اگرچه نهضت میرزا فراز و فرود بسیاری داشت و با فرجامی محزون فروپاشید، ولی از لحاظ تاریخی، فرهنگ مبارزه با بیعدالتی و بیگانهپرستی را در متن جامعه و ذهن جوانان نهادینه كرد.
وی، خاطرنشان كرد: من كوچك جنگلی را یك ناسیونالیست اصیل و متقی و دیندار میشناسم كه همهجانبه متعهد و با حس مسئولیت به اهداف نهضت بوده است.
کیافر درخصوص پایان سرنوشت میرزا نیز، گفت: سرانجام این زیستن، مردن است، كه بشكفتن آغاز پژمردن است و سرنوشت كوچك جنگلی نیز از این قاعده خارج نبود. یعنی آنگاه كه تنها ماند، در گردنه گروك بر اثر شدت سرما سرد و سیاه شد و بعد جسد یخزدهاش را به روستای نزدیك بردند و آنگاه سر او را بریدند و برای ترساندن مردم، سر او را در سربازخانه رشت در نظر عام نهادند.
مجموعهدار معروف تمبرها و اسناد تاریخی گیلان نیز، اظهار داشت: من یك مجموعهدار هستم و میرزا را بر اساس اسناد باقیمانده از او میشناسم و به مردم معرفی میكنم. زیرا از نهضت میرزا زمان زیادی میگذرد و دیگر میرزا به تاریخ پیوسته است و آنچه كه در تاریخ مطرح میشود، تنها باید با سند قطعی و منطقی بیان شود.
مهران اشراقی، افزود: نهضت جنگل از اردیبهشت یا خرداد 1294 شمسی، مصادف با ماه رجب 1333، برابر با می یا ژوئن 1915 با رهسپار شدن میرزا كوچك به سوی رشت آغاز و در دوشنبه 11 آذر 1300 شمسی، مصادف با 3 ربیعالثانی 1340 قمری، برابر با 3 دسامبر 1921 میلادی با شهادت او پایان یافت.
وی، خاطرنشان كرد: نهضت جنگل نوعی واكنش بود؛ واكنشی در برابر ظلم، ستم، زورگیری و سلطه دولتهای بیگانه، بهخصوص روسها در شمال و انگلیس در جنوب و در پایان، آزادیخواهی و وطنپرستی.
اشراقی، گفت: میرزا نامش یونس بود، معروف به میرزا كوچك كه در سال (70-1269) در یكی از محلات قدیمی شهر رشت (استادسرا) دیده به جهان گشود و در مدرسه حاج حسن جامع رشت و صدر محمودیه تهران تحصیل كرد و به تكمیل علم طلبگی پرداخت. او بانی یك نهضت و مقاومت مسلحانه در برابر تجاوز بیگانگان و سلطهگران و پیرو مشروطهخواهان بود.
همچنین عضو هیأت مدیره بنیاد پژوهشی فرهنگی میرزا كوچك، گفت: نهضت جنگل متأثر از سلسه جنبشهای اجتماعی و مبارزات مردمی قبل از خود در كشورها بوده است.
عزیزالله اخوان ماسوله، افزود: میرزا كوچك جنگلی، فردی انقلابی، آزاده، مسلمان و مؤمن بود كه در جریان انقلاب مشروطیت و با مشاركت در مبارزات مردمی آن دوران، ساخته و پرداخته و انقلابی آبدیده شد و چون آرمانهای انقلاب مشروطیت را پس از 9 سال نقش بر آب دید و با كولهباری از تجربه انقلابی، این بار با رهبری نهضت جنگل و مبارزه علیه سه جناح استبداد داخلی، استثمار خارجی و فقر عمومی به مدت هفت سال در مقابل این سه جناح ایستادگی كرد.
وی، ادامه داد: این سه جناح و جبهه با توجه به منافع مشترك مجدداً در مقابل نهضت جنگل صفآرایی كرده بودند و با انواع توطئهها و ترفندهای داخلی و خارجی سعی در شكست جنگل داشتند كه موفق هم شدند.
اخوان ماسوله، افزود: همانگونه كه نهضت جنگل متأثر از سلسه جنبشهای اجتماعی و مبارزات مردمی قبل از خود در كشور ما بوده است، بدون تردید جنبشهای اجتماعی بعد از نهضت جنگل در ایران نیز به نوعی از این جنبش تأثیر پذیرفته است.
وی، خاطرنشان كرد: بیان و تحلیل نهضت جنگل برای جوانان با استفاده از ابزار گسترده اطلاعرسانی در دنیای امروز، یكی از زمینههای مهم برای شناخت معرفت و تداوم حركتهای اجتماعی مردم، از جمله جوانان است.
وی، افزود: جریانهای عمدهای كه در شكست نهضت جنگل نقش داشتند، عبارت بودند از: اختلاف در گروه رهبری نهضت و اختلاف موجود در سران نهضت جنگل در جبهه مخالف سه جریان بزرگ خرده مالکی، استبداد داخلی و استعمار خارجی که در مبارزه علیه نهضت جنگل كامل و متحد و یكپارچه بودند و یكدیگر را در مقابله با نهضت یاری میرساندند.
عضو هیأت مدیره بنیاد پژوهشی فرهنگی میرزا كوچك، گفت: این اتحاد نامقدس توانست از یك طرف از طریق حمله نظامی مداوم به نهضت و نیز توطئههای آشكار و پنهان علیه سران نهضت جنگل برای جدایی آنها از یكدیگر و ایجاد نفاق و اختلاف داخلی و نیز تصمیمات مجرمانه بینالمللی بین شوروی و انگلیس ـ دو قدرت استعماری آن زمان ـ علیه نهضت جنگل از جمله عوامل مهم شكست نهضت جنگل و میرزا كوچك جنگلی بوده است.
وی، افزود: آنچه كه مجبور به اعتراف بدان هستم، این است كه نقاط تاریك در تاریخ نهضت جنگل فراوان دیده میشود. اسناد فراوانی در گوشه و كنار مملكت و نیز در آرشیوهای سیاسی ممالك مختلف در رابطه با نهضت جنگل وجود دارد كه هنوز دسترسی بدان مقدور نشده است. از طرفی تاریخنویسان و تحلیلگران به این بخش از تاریخ مملكت، آنگونه كه باید و شایسته چنین حركت بزرگ اجتماعی است نپرداختهاند كه این امر خود برای روشنگری جوانان ایجاد مشكل كرده است.
اخوان ماسوله در پایان اظهار امیدواری کرد: مراكز علمی ایران و گیلان و از جمله دانشگاهها، رساله علمی دانشجویان دوره دكتری و فوقلیسانس علوم اجتماعی و تاریخ را به این امر مهم اختصاص دهند تا این حركت مهم موجب روشن شدن نقطههای تاریك نهضت جنگل و هم شناخت و معرفت بیشتر اقشار مردم و جوانان و تأثیرگذاری آن شود.