استانداردسازی؛ بخش مغفول مانده خودکفایی برنج
"استانداردسازی برنج" از جمله موضوعات مهم و زیربنایی در رسیدن به خودکفایی و ورود به بازارهای جهانی است.
به گزارش خبرگزاری مهر، استاندارد برنج هر کشوری بر مبنای ذائقه، کیفیت و بازارپسندی افراد آن کشور تعیین میشود و با استفاده از روشهای شیمیایی، فیزیکی و کیفیت محصول در آزمایشگاه مورد بررسی قرار میگیرد.
طول دانه، کیفیت پخت، میزان آمیلوز برنج، درصد خردی، رنگ، عطر و طعم برنج، از جمله معیارهای استاندارد و تعیین کیفیت برنج است.
بدین ترتیب، استانداردهایی در زمینه محصول برنج تدوین شده است که شامل استاندارد شماره ۱۲۷ با عنوان "برنج؛ ویژگیها و روشهای آزمون"، استاندارد شماره ۲۸۱۴ با عنوان "ویژگیهای بذر برنج"، استاندارد شماره ۳۳۵۷ با عنوان "تعیین مقدار برنج پوستکنده و برنج پرداختشده" و استاندارد شماره ۸۵۳۶ با عنوان ماشینهای فرآیند تبدیل شلتوک به برنج سفید به عنوان "آئین کار ایمنی و بهداشتی" است.
با این وجود اطلاعرسانی و ارتقاء آگاهی کشاورزان، خریداران و فروشندگان برنج در مورد اهمیت استانداردهای برنج ضروری است؛ زیرا کشاورزان با استاندارد کردن برنج موفقتر خواهند بود.
مدیرکل استاندارد و تحقیقات صنعتی گیلان در اینباره، گفت: در حال حاضر میزان ضایعات در کارخانجات برنجکوبی بیش از دو برابر میانگین جهانی است.
محمدعلی یوسفی، افزود: تا زمانی که وزارت صنایع و معادن در زمینه استانداردسازی کارخانجات برنجکوبی مانند سایر حرفهها و مشاغل به عنوان پایهگذار توسعه مطلوب وارد نشود، کشور در بخش برنج و برنجکوبی همچنان با مشکل مواجه خواهد بود.
وی، متذکر شد: اگر دولت خواستار رسیدن به خودکفایی در تولید برنج است، نخست باید استاندارد برنج را تعریف و سپس آن را در زمینههای مختلف از تولید گرفته تا بستهبندی اعمال کند.
یوسفی، ادامه داد: استان گیلان دارای یک هزار و ۸۰۰ کارخانه برنجکوبی است که بیش از یک هزار و ۴۰۰ کارخانه فعال و نیمه فعال هستند و تنها یک کارخانه دارای استاندارد است.
مدیرکل استاندارد و تحقیقات صنعتی گیلان همچنین به تعریف استاندارد اشاره کرد و افزود: تعیین و تدوین ویژگیهای لازم در تولید یک فرآورده و انجام یک خدمت با تبادل نظر و توافق جمعی صاحبان حق و نفع با روشهای مشخصشده، استاندارد اطلاق میشود.
یوسفی با اعلام اینکه عملیات تولید برنج مانند سایر محصولات کشاورزی در مزرعه به پایان نمیرسد، گفت: فرآوری محصول تولیدشده در مزرعه و پرداختن آن در کارخانههای شالیکوبی به عنوان آخرین مرحله تولید برنج محسوب میشود.
وی، یادآور شد: از آنجا که برنج هرچه سالمتر بوده و درصد خرد در آن کمتر باشد، از بازارپسندی بیشتری برخوردار است؛ لذا بررسی زیان ناشی از خردی برنج و اهمیت آن در اقتصاد زارعین شالیکار میتواند در بیان جایگاه طرح اصلاح و نوسازی صنعت شالیکوبی مؤثر باشد.
با این توصیف، کیفیت و استاندارد اغلب محصولات کشاورزی کشور، بهویژه برنج به دلیل عدم رقابت و البته برخی مشکلات ساختاری در سطح پایینی است.
برخوردار بودن از ویژگیهایی نظیر استاندارد و کیفیت کالا نقش بسیار مهمی در تجارت جهانی محصولات کشاورزی ایفا میکند.
برای رسیدن به این امر مهم، ارائه آموزشهای تخصصی برای ارتقاء عملکرد پژوهشگران، مدیران و کارشناسان دستاندرکار برنج و همچنین صاحبان صنایع مرتبط بسیار ضروری است.
آشناسازی کارشناسان با استانداردهای موجود برنج، بسترسازی برای پیاده کردن استانداردهای موجود، آموزش روشهای ارزیابی کیفیت برنج، آشناسازی با امکانات و تجهیزات کنترل کیفیت برنج و زمینهسازی برای استاندارد کردن کارخانههای شالیکوبی از جمله مواردی که میتواند در این زمینه مؤثر باشد.
جمعی از صاحبنظران و کارشناسان، معتقدند: اصلاح ساختار کارخانجات شالیکوبی استان یک ضرورت اجتنابناپذیر است؛ زیرا با اجرای طرح اصلاح ساختار کارخانجات شالیکوبی، ضایعات کمی و کیفی تبدیل شلتوک به برنج سفید کاهش خواهد یافت.
بر اساس مطالعات انجامشده در حال حاضر میزان ضایعات کیفی برنج (شکست دانه برنج) حدود 23 درصد کل محصول را تشکیل میدهد.
با توجه به اینکه در استان گیلان سالانه حدود 715 هزار تن برنج سفید استحصال میشود، میزان ضایعات آن حدود 168 هزار تن برآورد شده است.
از طرفی بررسیها نشان میدهد که حداقل شش تا هشت درصد از کل ضایعات مربوط به بخش تبدیل در کارخانجات شالیکوبی است.
گرچه محصول برنج در ایران از لحاظ قدمت کشت، دانش تجربی کشاورزان برنجکار و تنوع مصرف دارای سابقه درخشانی است، اما امروزه از لحاظ بهرهمندی از تکنولوژیهای جدید در جهت کشت مکانیزه و افزایش کیفیت محصول بهدست آمده در مقایسه با سایر محصولات زراعی و باغی از جایگاه مطلوبی برخوردار نیست.
بدیهی است که نیل به خودکفایی محصول برنج در کشور جز با افزایش سطح زیر کشت، افزایش عملکرد در واحد سطح و کاهش ضایعات مقدور نیست.
افزایش سطح زیر کشت در کشوری مثل ایران که مشکل آب یکی از مسائل گریبانگیر در آن محسوب میشود چندان توجیهپذیر نخواهد بود؛ مگر آنکه اقدام به اصلاح و تولید ارقام مقاوم به کمآبی و خشکی شود، ولی از لحاظ افزایش عملکرد در واحد سطح و کاهش ضایعات، پتانسیلی بالا و جای کار بسیاری باقی است.
گرچه میزان ضایعات این محصول ارزشمند در کشور در منابع مختلف بسیار متفاوت از هم و با دامنه تغییرات وسیع گزارش میشود، اما همه این آمارها حکایت از بالا بودن میزان ضایعات آن دارند که بهنظر میآید چندان بهدور از واقعیت نباشند.
وجود ضایعاتی بین 16 تا 30 درصد بدون لحاظ ضایعات در مراحل قبل از برداشت از قبیل ضایعات ناشی از تغییرات نامطلوب جوی، مدیریت مزرعه، آفات و بیماریها و ... برای یک محصول استراتژیک در کشور جای بسی تأمل دارد و نیاز به اقداماتی عاجل است.
بر اساس گزارش سازمان خواروبار جهانی (F.A.O)، میزان ضایعات برنج در دنیا حدود 21 درصد است که بیشترین مقدار آن حدود شش تا هشت درصد به مرحله برداشت اعم از درو و خرمنکوبی تعلق دارد. برای کاهش ضایعات این محصول در مراحل مختلف تولید، داشتن شناختی کافی از فاکتورهای ایجادکننده ضایعات به منظور مقابله با آنها امری ضروری و اجتنابناپذیر است.
به هر حال کشت برنج در استان گیلان قدرت دیرینه دارد، تبدیل شلتوک به برنج سفید ماشینی در سطح استان گیلان حدود 70 سال پیش همزمان به کمک سرمایهداران در شهرهای رشت، بندر انزلی و صومعه سرا شروع به کار کرده و هماکنون هزار و 800 واحد کارخانه شالیکوبی در نقاط مختلف استان پراکنده و فعالیت میکنند.
استان گیلان با مساحت 14 هزار و 700 کیلومترمربع در جنوب دریای خزر واقع شده و دارای 238 هزار هکتار زمین شالیزاری است که حدود 34 درصد شلتوک و 35 درصد برنج کشور را تولید میکند.
