وضعیت خط آهن ۱۶۴ کیلومتری قزوین ـ رشت بهعنوان بخش مهمی از کریدور ریلی شمال ـ جنوب بهتدریج درحال شبیه شدن به آزادراه تهران ـ شمال است؛ یعنی هرچند وقت یک بار وعده تکمیل و راهاندازی آن تا چند ماه دیگر داده میشود و دوباره چند ماه دیگر از راه میرسد و باز وعدهای دیگر!
به گزارش "لاهيگ" به نقل از "گسترش تجارت"، جدیدترین این وعدهها را وزیر راه و شهرسازی کشورمان در دیدار با همتای آذربایجانی خود در چند روز گذشته داده و گفته ساخت راه آهن قزوین ـ رشت رو به پایان است و بهزودی آیین بهرهبرداری از این خط ریلی برگزار میشود.
در چند هفته گذشته نیز داریوش یزدانی ـ معاون فنی و امور زیربنایی شركت راه آهن ـ وعدهای جدید درباره زمان آغاز به کار این خط ریلی داده و اعلام کرده بود ساخت این پروژه ۳ تا ۶ ماه دیگر به پایان میرسد. این درحالی است که پیشتر شخص رئیس جمهوری از راهاندازی این مسیر تا پایان سال 1396 خبر داده بود. پیشتر هم مسئولان وعده داده بودند شهریور 1396 زمان بهرهبرداری از این قطعه مهم ریلی است و پیش از آن نیز وعده بهرهبرداری از آن در خرداد 1396 داده شده بود. به عقبتر که نگاه کنیم، وعدههایی برای راهاندازی این خط آهن مهم در سال 1395 هم خواهیم یافت! البته بهرهبرداری مطلوب از این قطعه ریلی در گرو تکمیل ادامه این مسیر از رشت تا آستارا است؛ مسیری ۱۷۵ کیلومتری که از بندر انزلی میگذرد و در صورت بهرهبرداری، اتصال ریلی کریدور شمال ـ جنوب تکمیل خواهد شد تا علاوه بر افزایش سرعت حمل ریلی کالا در کشور، دسترسی کشورهایی مانند جمهوری آذربایجان و روسیه به آبهای اقیانوس هند نیز فراهم شود.
واگذاری دوباره پروژه ساخت راه آهن قزوین ـ رشت از شرکت راه آهن به شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل، جدیدترین دلیلی است که از سوی مسئولان برای تأخیر در تکمیل و راهاندازی این راه آهن اعلام شده است. این پروژه ۲ سال پیش بر اساس مصوبه دولت از شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل به شرکت راه آهن منتقل شده بود و اکنون بر اساس اصلاحیهای از سوی هیأت دولت، دوباره به شرکت ساخت و توسعه بازگردانده شده و قرار است پس از تکمیل، برای بهرهبرداری به راه آهن سپرده شود.
این خط آهن که اجرای آن مانند دیگر پروژههای عمرانی کشور، به دلیل کمبود منابع مالی به کندی پیش میرفت، با روی کار آمدن دولت یازدهم، با شعار احیای کریدور ترانزیتی شمال ـ جنوب از یکسو و با هدف اتصال ریلی به اروپا ازسوی دیگر، در ۵ سال گذشته در اولویت پروژههای ریلی دولت بوده است و درحالی که دولت یازدهم این پروژه را با پیشرفت ۱۲ درصدی تحویل گرفت، اکنون به مرحله بهرهبرداری بسیار نزدیک شده است.
نگاهی به پروژه
کلنگ ساخت خط آهن ۱۶۴ کیلومتری قزوین ـ رشت در سال 1381 به زمین خورد. این خط آهن، در تاکستان قزوین از خط آهن اصلی تهران ـ تبریز منشعب شده و با گذر از محدوده کوهین ـ شیرینسو به سمت شهرهای لوشان و منجیل ادامه مسیر میدهد. این خط آهن در ادامه با گذر از کنار شهر رودبار، با عبور از امامزاده هاشم و ایستگاه راه آهن رشت به بندر انزلی میرسد.
بر اساس اعلام شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل، برای خط آهن قزوین ـ رشت سرعت ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت در قطارهای مسافری و ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت برای قطارهای باری درنظر گرفته شده است. به گفته مسئولان، حجم ابنیه فنی این مسیر ریلی در نوع خود منحصر به فرد است، بهطوری که ۲۸ کیلومتر از این مسیر را تونل تشکیل میدهد و ۵۰ پل بزرگ نیز در آن وجود دارد. در این مسیر ریلی، حدود ۹ کیلومتر پل ویژه ساخته شده که هم بر زیباییهای این خط آهن افزوده و هم موجب شده با ساخت پل حاشیه سد منجیل، شاهد ثبت رکورد بلندترین پل ریلی کشور در این مسیر به طول ۱۴۳۰ متر باشیم.
مشکلاتی از جنس فولاد
آنطور که مسئولان میگویند، خط آهن قزوین ـ رشت، سختترین وضعیت از نظر زمینشناسی و توپوگرافی را در میان پروژههای عمرانی کشور دارد و به همین دلیل، پیمانکاران مجبورند پس از هر نیم متر حفاری و تثبیت، عملیات حفر تونل را پیش ببرند؛ این مسأله از جمله دشواریها و عوامل کند شدن روند اجرای این پروژه بوده است.
البته تأخیر در اجرای این پروژه دلایل مهم دیگری نیز دارد. مهمترین دلایل عملی نشدن وعدههای پیدرپی مسئولان درباره تکمیل خط آهن قزوین ـ رشت را وزارت راه و شهرسازی از زبان معاون ساخت و توسعه شركت راه آهن منتشر کرده است.
جبار علي ذاکری در این زمینه گفت: به دلیل عبور پل کیلومتر ۵۵ راه آهن قزوین ـ رشت از روی جاده و مسیر ۴۰ کیلومتری دوخطه با شیب و فراز ۳۰ در ۱۰۰۰ در همان نقطه، باید این پل در ابعاد کوچکتر در کمترین وزن ممکن و با استفاده از فولادی با ضخامت بالا ساخته میشد. در این زمینه تأمین فولاد SD۵۲ که از سوی طراح پل درنظر گرفته شده بود، در چند ماه گذشته با مشکل روبهرو شد.
وي با بیان اینکه پس از پایان راه آهن قزوین ـ رشت، شاخهای از این راه آهن به سمت انزلی و شاخهای دیگر به سمت آستارا امتداد پیدا میکند که حدود ۱۵ کیلومتر از این مسیر، بین انزلی و آستارا مشترک است، افزود: ساخت خط آهن رشت ـ انزلی نیز آغاز و زیرسازی ۱۸ کیلومتر از آن انجام شده، اما از آنجا که اولویت دولت، پایان قطعه قزوین ـ رشت است، در بخش رشت ـ آستارا تخصیص بودجه و اجرای عملیات، کندتر انجام میشود.
به گفته معاون ساخت و توسعه شركت راه آهن، برای اتصال ریلی رشت به آستارا، ایران با جمهوری آذربایجان برای تأمین فاینانس ۵۰۰ میلیون یورویی از سوی این کشور، به توافق رسیده است.

نقش خط آهن رشت در رونق اقتصادی منطقه
اگرچه مسئولان پروژه خط آهن قزوین ـ رشت برای تأخیرهای پیدرپی در زمینه پایان کار ساخت این پروژه دلایل متعددی بیان میکنند، اما یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی معتقد است این تأخیر منطقی نیست؛ زیرا خط آهن قزوین ـ رشت، پروژهای حیاتی برای منطقه است.
محمدصادق حسنی جوریابی با ابراز رضایت از وعده جدید دولت مبنی بر آغاز به کار خط آهن قزوین ـ رشت در ماههای پیش رو گفت: این پروژه که نقش مهمی در توسعه اقتصادی منطقه دارد، حدود ۹۸ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و امیدواریم این بار وعدههای دولت عملیاتی شده و تا شهریور شاهد حرکت قطار در این مسیر باشیم.
وي با تأکید بر اینکه آغاز به کار خط آهن قزوین ـ رشت، تحولی در اقتصاد و اشتغال منطقه ایجاد خواهد کرد، ادامه داد: با توجه به اینکه این خط آهن از منطقه گردشگری عبور میکند و یکی از خط آهنهای زیبای کشور است، امیدواریم با آغاز به کار آن، شاهد حضور بیشتر گردشگران در منطقه باشیم که نقش مهمی در رونق اقتصادی مردم خواهد داشت.
نماینده مردم رشت در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه صنایع شهر رشت در حال حاضر با تمام ظرفیت کار نمیکند، یادآوری کرد: توسعه و رونق گردشگری منطقه، چشماندازی است که از آغاز به کار خط آهن قزوین ـ رشت داریم.
حسنی جوريابي تأکید کرد: در صورت تکمیل و آغاز به کار این خط آهن، علاوه بر گردشگری، صنعت منطقه نیز جان دوباره میگیرد و این احتمال زیاد است که سرمایهگذاران بسیاری هم در حوزه گردشگری و هم در حوزه صنعت، رشت را انتخاب کنند.
وی همچنین کاهش ترافیک منطقه شمال کشور در ایام سفر را از دستاوردهای مهم آغاز به کار راه آهن قزوین ـ رشت عنوان کرد.
کاهش مسیر ترانزیت
تکمیل و راهاندازی خط آهن قزوین ـ رشت و اتصال آن به آستارا موجب تکمیل کریدور ریلی شمال ـ جنوب میشود. این مسأله علاوه بر مزیتهایی که در زمینه افزایش سرعت تجارت داخلی دارد، برای کشورهای همسایه نیز مزیتهای فراوانی دارد، زیرا در صورت تکمیل، همسایههای ایران در سواحل غربی خزر را به جنوب کشور وصل میکند و موجب اتصال کریدور شمال ـ جنوب از بندر انزلی و آستارا به بندرعباس و دیگر بندرهای مهم جنوب ایران میشود. با راهاندازی این قطعه هند در جنوب شرقی ایران بهوسیله راه آهن به شمال ایران و از آنجا به روسیه و اروپا متصل میشود.
بر اساس سخن مسئولان، تکمیل کریدور ریلی شمال ـ جنوب، مسیر ترانزیت فعلی را حدود ۲ هزار کیلومتر کاهش داده و بیش از ۳۰ درصد هزینههای حمل بار دنیا میکاهد. همچنین بر اساس پیشبینیها، در زمان بهرهبرداری، سالانه حدود ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر و حدود ۶ تا ۷ میلیون تن کالا با این خط ریلی جابهجا خواهد شد. با پایان این پروژه، علاوه بر برداشته شدن گامی مهم در زمینه تکمیل کریدور ریلی شمال ـ جنوب، سالانه 2.8 میلیون نفر ظرفیت مسافر و ۷ میلیون تن ظرفیت حمل بار کشور افزایش خواهد یافت.
مسئولان بارها اعلام کردهاند خط آهن قزوین ـ رشت با توجه به تأثیری که بر توسعه ترانزیت کالا و جابهجایی مسافر خواهد داشت، مهمترین پروژه ریلی کشور و برای دولت، جزء پروژههای اولویتدار است. آنها امیدوارند با تکمیل راه آهن قزوین ـ رشت، بخش زیادی از سفرهای جادهای این مسیر به ریل منتقل و حجم زیادی از بار ترافیک جادهای کاسته شود.
تکمیل این پروژه حتی برای کشورهای همسایه و کشورهای دیگر از جمله هند در زمینه ترانزیت کالا اهمیت دارد و میتواند زمان حمل کالا از این کشورها به جمهوری آذربایجان، روسیه و اروپا را تا نصف کاهش دهد که این مسأله موجب صرفهجویی قابل توجهی در هزینه صادرات و واردات کشورها خواهد شد.
آخرین وضعیت پروژه
آنطور که مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور میگوید، زیرسازی خط آهن قزوین ـ رشت به پایان رسیده و ریل گذاری آن حدود ۸۰ درصد پیشرفت دارد. همچنین مرحله نخست ایستگاه راه آهن رشت بیش از ۹۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و در حال حاضر باید تغییراتی در بخش زیباسازی پروژه انجام شود.
خیرالله خادمی با بیان اینکه تا کنون در مجموع ۱۶۰۰ میلیارد تومان برای خط آهن قزوین ـ رشت هزینه شده است، اضافه کرد: ارزش این پروژه بیش از ۳ هزار میلیارد تومان با نرخ روز برآورد شده است.
او با اشاره به تخصیص ۴۸ میلیارد تومان برای تکمیل راه آهن گیلان، ابراز امیدواری کرد این پروژه تا شهریور به بهرهبرداری برسد.
به گفته مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور، این پروژه بهعلت معماری زیبایی که دارد، مسیری گردشگرپذیر خواهد بود.
نگاهی به قطعه رشت ـ آستارا
آنطور که مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور میگوید، ساخت قطعه ریلی رشت ـ آستارا نیز به حدود ۳ هزار میلیارد تومان نیاز خواهد داشت که از این میان، ۲ هزار میلیارد تومان مربوط به اجرای پروژه و هزار میلیارد تومان مربوط به تملک اراضی است.
به گفته خادمي، این قطعه ۱۷۵ کیلومتری، برخلاف راه آهن قزوین ـ رشت که مسیری دشوار و نیازمند ساخت تونل و پلهای فراوان بود، از نظر شرایط فنی شکلی سادهتر دارد و در صورت تأمین منابع مورد نیاز و آغاز فرآیند اجرایی میتوان انتظار داشت این پروژه در مدت ۴ سال به بهرهبرداری برسد.
جمهوری آذربایجان برای سرمایهگذاری در ساخت قطعه رشت ـ آستارا اعلام آمادگی کرده و بر اساس آنچه آخوندی در دیدار اخیر با همتای آذربایجانی خود گفته، ایران منتظر معرفی بانک عامل از سوی طرف آذری برای تأمین این فاینانس ۵۰۰ میلیون دلاری است تا هرچه زودتر قطعه رشت ـ آستارا نیز کلید بخورد.