اقتصاد ایران یك اقتصاد بانك محور است، بهجای اینكه یك اقتصاد سرمایه محور باشد. مفهوم این جمله این است كه جای اینكه نقدینگی بنگاههای اقتصادی از طریق بازار سرمایه یا فروش سهام تأمین شود، عمدتاً از طریق تسهیلات بانكی تأمین میشود. به عبارت دیگر، معمولاً بنگاههای اقتصادی ـ چه در مرحله اولیه و چه در مرحله توسعه ـ برای گرفتن تسهیلات سراغ بانكها میروند و سراغ بازار سرمایه نمیروند و سهام خود را در بازار سرمایه عرضه نمیكنند. این اشكال ساختاری در اقتصاد ایران وجود دارد. با قبول این اشكال ساختاری باید بهدنبال این برویم كه چطور میشود بازار سرمایه را فعالتر كرد و بازار پول را به سمت واقعی شدن نرخها برگرداند؟
آنچه مسلم است، در شرایط فعلی، اقتصاد ایران در ركود بهسر میبرد. این ركود به این معناست كه ما رشد اقتصادی داریم، اما این رشد به همه بخشهای اقتصاد مربوط نمیشود. بخشی از اقتصاد ما رونق اندكی دارد، ولی بخش دیگری كه بخش بزرگتری هم هست، در ركود بهسر میبرد. به عبارت سادهتر، ما در بخش عرضه دچار مشكل استفاده از ظرفیت موجود اقتصاد هستیم. خودروسازان ما توان تولید دارند و بخش مسكن ما توان تولید دارد و در بخشهای مشابه دیگر هم امكان تولید وجود دارد، اما تقاضا وجود ندارد. اینها ظاهر مطلب است؛ در باطن مطلب نكته كلیدی این است كه بخش عرضه اقتصاد ما مشكل دارد. مثلاً مصرفكنندگانی كه كمپین نخریدن خودرو را راه انداختند، بیشتر به قیمت و كیفیت خودرو انتقاد داشتند، درحالی كه خود تولید و عرضه مشكل ندارد، و مشكل اصلی كیفیت با قیمت مناسب است.
در این وضعیت اقتصادی، برگرداندن رونق به بازار سرمایه با تعدیل بازار پول امكانپذیر نیست. اینگونه نیست كه بازار پول از حالت سوددهی خارج شود تا پولها به سمت بازار سرمایه هدایت شود. رفتار اقتصادی آنگونه كه برخی فكر میكنند، مكانیكی نیست كه اگر در بازار پول سودی نباشد، بالاجبار این پول به سمت بازار سرمایه برود، بلكه این سپردهگذاران هستند كه تشخیص میدهند كه پول خود را به بازار سرمایه یا بازار پول یا بازار زمین و سكه و ارز ببرند. بنابراین بعید است كه اگر مثلاً بازار پول نرخ سود سپردهها را تعدیل كند، پول به سمت بازار سرمایه برود. زمانی این پولها به سمت بازار سرمایه خواهند رفت كه بخش واقعی اقتصاد دچار تحرك شود، یا به عبارت دیگر، تولید به معنی واقعی به رونق مورد نیاز مشتریان برسد. این اتفاق نمیافتد، مگر اینكه اقتصاد وارد دوره رونق خود شود. در این صورت نیازی نیست كه همه بخشهای واقعی اقتصاد با هم به رونق برسند.
ما بخشهایی به نام بخشهای پیشران اقتصاد داریم كه در بسته خروج غیرتورمی از ركود فعلی که توسط دولت به مجلس تقدیم شد، بر آن تأکید شده بود. گرچه بهدلیل مسائل هستهای و تحریمها آن بسته جنبه اجرایی واقعی به خود نگرفته است، اما بهنظر میرسد كه ما باید به معنی واقعی به همه جنبههای اقتصادی نگاه كنیم و فقط به یك قسمت از اقتصاد كه بازار سرمایه است، توجه نكنیم. دیگر بخشهای اقتصاد هم باید در قالب یك بسته تحریك شوند تا اقتصاد به رونق برسد. با كم كردن یا تعدیل نرخ سود سپرده بازار پول، رونق بازار سرمایه اتفاق نخواهد افتاد، بلكه سرمایهگذاران، سپردهگذاران و فعالان بخشهای مختلف اقتصاد متناسب با وضعیت كل اقتصاد تصمیم میگیرند كه در كجا پول خود را سرمایهگذاری كنند؟
• نماینده مردم بندر انزلی در دوره هفتم مجلس شورای اسلامی
•• روزنامه آرمان، شماره 2862، 5 مهر 1394