كدخبر: ۷۹۶۳
تاريخ انتشار: ۲۰ تير ۱۳۹۴ - ۰۹:۲۷
ارسال به دوستان
نسخه چاپيجایگاه بخش صنعت در فرآیند توسعه
دکتر سیدمرتضی افقه
مروری بر روند رشد و توسعه کشورهای پیشرفته امروزی حاکی از آن است که در مراحل اولیه رشد اقتصادی، بخش کشاورزی و دامداری بخش غالب (هم به لحاظ ارزش افزوده و هم به لحاظ سهم شاغلان) در اقتصاد این جوامع بوده است.
همزمان با گسترش اختراعات و به دنبال آن انقلاب صنعتی و تحولاتی که در تکنیک‌های تولید رخ داد، صنعت به موتور رشد اقتصادی این جوامع تبدیل شد. با ورود تولیدات صنعتی و ماشین‌آلات به بخش کشاورزی، بسیاری از نیروهای مازاد در این بخش به شهرها مهاجرت کرده و در بخش رو به رشد صنعت مشغول به کار شدند به گونه‌ای که سهم نیروی کار و ارزش افزوده بخش صنعت از بخش کشاورزی به سرعت پیشی گرفت. اما این پایان ماجرا نبود و دیری نپایید که با پیشرفت‌های خیره‌کننده فناوری و بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته و اتومات (خودکار) در بخش صنعت، تجربه پیشین جابه‌جایی نیروی کار، این‌بار از بخش صنعت به بخش خدمات تکرار شد به گونه‌ای که با افزایش بهره‌وری نیروی کار به دلیل استفاده از فناوری‌های اتومات و پیشرفته، بخش قابل توجهی از نیروهای شاغل در بخش صنعت مازاد و جذب بخش رو به رشد خدمات شدند. این تحولات تدریجی و آرام در ساختارهای تولیدی اکنون به ملاکی برای تشخیص کشورهای پیشرفته از جوامع در حال توسعه یا عقب‌مانده تبدیل شده است. امروز با مرور سهم ارزش افزوده و نیروی کار در ۳ بخش کشاورزی، صنعت و خدمات مشاهده می‌شود که سهم بخش خدمات در اغلب کشورهای پیشرفته بیش از ۷۵ درصد شده و سهمی بین ۲۰ تا ۲۵ درصد به بخش صنعت اختصاص دارد و بخش کشاورزی سهم بسیار اندکی از شاغلان و ارزش‌افزوده را به خود اختصاص داده است. بنابراین، یکی از راه‌های تشخیص میزان پیشرفت جوامع می‌تواند توزیع شاغلان و ارزش افزوده بین ۳ بخش اقتصادی باشد. هنوز بخش قابل توجهی از نیروی کار در اغلب کشورهای در حال توسعه در بخش کشاورزی شاغل هستند. اگرچه به دلیل بهره‌وری پایین، سهم کمتری از ارزش افزوده بخش‌های تولید را به خود اختصاص داده‌اند.
اما در ایران این ملاک راهنمای مناسبی برای تشخیص میزان پیشرفت اقتصادی نخواهد بود زیرا اگرچه به لحاظ شاخص‌های اقتصادی ـ اجتماعی، ایران هنوز در زمره کشورهای در حال توسعه قرار دارد اما بخش خدمات (تقریبا شبیه کشورهای پیشرفته) حدود ۵۰ درصد از نیروی کار و ارزش افزوده تولید را در خود جای داده است. واقعیت آن است که از پیش از انقلاب، ایران با برخورداری از درآمدهای نفتی بدون آنکه پیش‌نیازهای تحولات ساختاری بین بخشی رخ دهد سرمایه‌گذاری وسیعی در بخش صنعت و خدمات انجام داد و همزمان بخش کشاورزی مورد بی‌مهری قرار گرفت و همین امر باعث مهاجرت انبوه نیروهای شاغل در بخش کشاورزی به بخش‌های صنعت و خدمات شد. بنابراین به نظر می‌رسد که بخش صنعت اکنون می‌تواند نقشی حیاتی و کلیدی در اقتصاد ایران ایفا کند به شرطی که برای این بخش با توجه به ساختارها و امکانات سرمایه‌ای، طبیعی و نیروی انسانی موجود به دقت برنامه‌ریزی شود.
اما در ایران این ملاک راهنمای مناسبی برای تشخیص میزان پیشرفت اقتصادی نخواهد بود زیرا اگرچه به لحاظ شاخص‌های اقتصادی ـ اجتماعی، ایران هنوز در زمره کشورهای در حال توسعه قرار دارد اما بخش خدمات (تقریبا شبیه کشورهای پیشرفته) حدود ۵۰ درصد از نیروی کار و ارزش افزوده تولید را در خود جای داده است. واقعیت آن است که از پیش از انقلاب، ایران با برخورداری از درآمدهای نفتی بدون آنکه پیش‌نیازهای تحولات ساختاری بین بخشی رخ دهد سرمایه‌گذاری وسیعی در بخش صنعت و خدمات انجام داد و همزمان بخش کشاورزی مورد بی‌مهری قرار گرفت و همین امر باعث مهاجرت انبوه نیروهای شاغل در بخش کشاورزی به بخش‌های صنعت و خدمات شد. بنابراین به نظر می‌رسد که بخش صنعت اکنون می‌تواند نقشی حیاتی و کلیدی در اقتصاد ایران ایفا کند به شرطی که برای این بخش با توجه به ساختارها و امکانات سرمایه‌ای، طبیعی و نیروی انسانی موجود به دقت برنامه‌ریزی شود.
• اقتصاددان
•• روزنامه گسترش صمت، شماره 262، 20 تیر 1394
•• روزنامه گسترش صمت، شماره 262، 20 تیر 1394