كدخبر: ۷۹۴۲
تاريخ انتشار: ۰۲ تير ۱۳۹۴ - ۱۰:۵۰
ارسال به دوستان
نسخه چاپيگزارش تحقیق و تفحص از عملکرد سازمان چای قرائت شد
سخنگوی کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی گزارش تحقیق و تفحص از عملکرد سازمان چای کشور را در نشست علنی امروز مجلس شورای اسلامی قرائت کرد.
سخنگوی کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی گزارش تحقیق و تفحص از عملکرد سازمان چای کشور را در نشست علنی امروز مجلس شورای اسلامی قرائت کرد.
به گزارش خبرگزاری خانه ملت، گزارش هیأت تحقیق و تفحص مجلس شورای اسلامی از عملکرد سازمان چای کشور به این شرح است:
مقدمه
با عنایت به انجام بررسیهای کارشناسی پیرامون محورهای تحقیق و تفحص از سازمان چای کشور که شامل :
الف ) خرید 52 هزار تن چای سنواتی غیر قابل شرب وتوزیع آن از طریق تعاون روستائی (توسط عامل خریدار)
ب) صدور حواله کیلوئی سوم برای شرکتهای پیشتازان و ایرانیان در سالهای 1389 و 1390 که ضربه سنگینی به تولید داخل وارده کرده است .
ج) صدور حواله برای شرکت صدرا بدون اینکه مبلغی پرداخت یا خریدی صورت گرفته باشد.
د) عدم پرداخت مطالبات چایکاران تا به حال که دوره جدید برداشت هم صورت گرفته است.
میباشد, میبایستی ابتدائاً مروری بر کلیات مبنائی که زمینة شکلگیری اقدامات فوق میباشد صورت پذیرد و سپس شرحی از بررسیهای انجام گرفته تقدیم گردد.
کلیات مبنائی
سازمان چای کشور براساس مصوبه مجمع عمومی در تاریخ 29/04/1383 با برخورداری از 1066 نفر نیرویانسانی، مرکز تحقیقات چای کشور و سایر تأسیسات و اموال، منحل و وظایف غیرحاکمیتی آن به سازمان تعاون روستائی واگذار شد. (پیوست 1)
2- براساس تصمیمات شورای اقتصاد در سال 1384 و 1385, سازمان تعاون روستائی بهعنوان دستگاه مباشر, مسئول خرید و تحویلگیری و خرید چای و برگ سبز چای به نرخ تضمینی تعیین شد.
3- در تاریخ 08/03/1385, وزیران عضو کارگروه نوسازی باغات چای و تقویت بازار داخلی و سازماندهی تولید و توزیع چای، تصمیماتی را مصوب کردند که مبنای تاسیس اداره کل چای شمال زیر نظر وزارت جهاد کشاورزی شد. تصمیمات دیگری که در این کارگروه اتخاذ شد عبارت بودند از:
الف) تعیین اجازه واردات یک و نیم کیلوگرم چا ی با تعرفه (4%) درازاء خرید هرکیلوگرم چای خشک تولید داخل. این مقدار در مصوبه کارگروه مذکور در تاریخ 27/11/1386به دو و نیم کیلوگرم افزایش یافت به عبارت دیگر این بخش از تصمیمات, مبنای اولیه صدور حواله واردات چای به کشور شد.
ج) تعیین یارانه صادرات برای تشویق صادرات چای, از دیگر رویکردهای این مصوبه بود.
د) تکلیف وزارت جهاد کشاورزی در ایجاد تعاونیهای چایکاران و پیشبینی واگذاری کلیه وظایف خرید برگ سبز چای, عملآوری و تبدیل به چای خشک, بازاریابی چای داخلی و واردات چای خارجی در سال 1386 به آن تعاونیها. بهعبارت دیگر, این بخش از مصوبه, مبنای تشکیل تعاونیهای چایکاران در کشور شد. (پیوست 2)
4- هیات وزیران در جلسه مورخ 3/3/1388 نام اداره کل چای شمال را به سازمان چای شمال تغییر و این نام در جلسه مورخ 4/11/1388 به نام سازمان چای کشور ارتقاء یافت. تعداد پستهای سازمانی در ابلاغیه 7/2/1389, 175 نفر (یعنی 891 نفر کمتر از تشکیلات منحل شده) و بدون الحاق مرکز تحقیقات چای به این سازمان در نظر گرفته شد. (پیوست 3)
5- یکی از مصوباتی که مبنای اصلی اقدامات موضوعة سه (3) محور اولیه تحقیق و تفحص شد, مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور با شماره 98613/ت 45716ن در تاریخ 12/05/1390 میباشد، لذا ضرورت دارد تاریخ این مصوبه و رویکردهای بندهای راهبردی آن به خاطر سپرده شود که : (پیوست 4)
الف) براساس بند (7) آن, ورود چای خارجی با گذشت بیش از یکسال از تاریخ تولید چای خارجی با فرآوری مجدد و عرضه چای داخلی با گذشت بیش از (3) سال از تاریخ تولید ممنوع شد.
توضیح آنکه تعیین سالها و معیارهای مذکور در این بند از مصوبه از جمله تعیین سه سال از زمان تولید چای خشک برای تأئید شدن چای برای مصرف انسانی, از اتکاء کارشناسی, علمی و تخصصی برخوردار نیست, زیرا از یک سو کیفیت چای داخل رابطه مستقیمی با شرایط و کیفیت انبار از جمله مسائل بهداشتی, درجه دما و رطوبت, نوع بستهبندی و جنس بستهبندی و مواردی از این دست دارد, که از این حیث, احتمال غیر قابل شرب بودن چای یکماهه, (از تاریخ تولید), دور از انتظار نیست و از سوی دیگر معیار یکسال برای چای وارداتی با توجه به کیفیت آن چای و نوع بستهبندی و همچنین دوره زمانی حمل و پروسه اجرائی آن, فاقد کارشناسی لازم میباشد.
ب) براساس بند (10) مصوبه مزبور که مبنای اقدامات مرتبط با محورهای دوم و سوم تحقیق و تفحص قرار گرفت, چنین تکلیف شد که : «به منظور تشویق خرید چای تولید داخل بعد از سال 1389, واردکنندگان مجاز شدند تا پایان تیرماه 1392 به ازاء خرید یک کیلوگرم چای تولید داخل, دو کیلوگرم چای با نرخ تعرفه 4% از خارج از کشور وارد نمایند و این رقم برای خریدهای بیش از ده هزار تن, سه کیلوگرم به ازای هرکیلوگرم چای داخلی میباشد.»
توضیح آنکه امتیاز این بخش از مصوبه با توجه به اینکه تعداد معدودی از فعالان بازار چای کشور, توان خریدهای بیش از ده هزار تن را دارند, واگذاری امتیاز قانونی به آنان و نادیده گرفتن حقوق بخش اعظم فعالان این بخش دارای ابهام است, البته به نظر میرسد که ملاحظات پنهان در جهت‌گیری این امتیاز بی‌تاثیر نبوده است. این امتیاز در مصوبه مورخ 28/10/1390 از ابتدای سال 1390 مجاز و در نظر گرفته شد. (یعنی شمولیت مصوبه دیماه 1390 از ابتدای همان سال یعنی 10 ماه قبل از تصویب را پوشش داد.).
ج) براساس بندهای 12 و 13 این مصوبه, تکلیف شد تا 141 هزار تن چای سنواتی مربوط به سالهای 1373 تا 1379 و 100 هزار تن چای سنواتی مربوط به سالهای 1380 تا 1382 با شرایط مربوط, به کمپوست تبدیل و وجوه حاصل به حساب خاص واریز گردد.
توضیح آنکه عدم توجه به امکان فرآوری چایهای سنواتی برای مصارف صنعتی و تحصیل درآمدهای ارزی حاصل از آن در قبال تحمیل هزینه تبدیل به کمپوست با توجه به ارزش نازل کمپوست در این بند از مصوبه, دارای ابهام است. ضمن آنکه عدم توجه به امکان عرضه چایهای سنواتی غیر قابل شرب به بازار داخل و یا خارج و یا فرآوری مجدد آنها و یا رصد نمودن آن چایها برای کمپوست شدن و همچنین عدم شمولیت تحقیق و تفحص برای آن دارای ابهام است.
د) براساس بند 14 مصوبه که مبنای اقدامات موضع محور اول تحقیق و تفحص میباشد تکلیف شد تا بخشی از 51 هزارتن چای سنواتی مربوط به سالهای 1385 و 1386 در اختیار سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران, تحت نظارت سازمان چای کشور به کمپوست یا سایرمحصولات صنعتی تبدیل و مقدار باقیمانده مربوط به سالهای 1387 تا 1389 تحت نظارت سازمان چای کشور به فروش برسد و وجوه حاصل از فروش کمپوست یاسایر محصولات صنعتی و چای خشک فروش رفته پس از کسر هزینههای تبعی مربوط, بابت بدهی سازمان تعاون روستایی مرکزی ایران به سیستم بانکی هزینه و مازاد آن به خزانه واریز شود.
توضیح آنکه ابهام بیشتر در این مصوبه, به رویکردهای دوگانه در خصوص چایهای سنواتی مربوط بندهای 12 و 13 با بند 14 میباشد. زیرا در بندهای 12 و 13 تنها بر کمپوست‌شدن هدف‌گذاری شده است. اما در بند 14 این مصوبه, امکان تبدیل شدن به سایر محصولات صنعتی را برای بخشی از 51 هزار تن چای سنواتی مربوط به سالهای 1385 و 1386 پیشبینی کرده است. از سوی دیگر یکی از نقاط ضعف در این بند از مصوبه و همچنین بند 7 آن, این است که مصوب کنندگان فرض را بر آن داشتهاند که مصوبه در 7 ماه باقیمانده از سال 1390 قابلیت اجرا خواهد داشت. به عبارت دیگر اگر فرض را بر انعقاد قرارداد در سال 1391 و یا 1392 می‌گذاشتند و با در نظر گرفتن تعیین معیار بیش از سه سال عمر چای که موجب سنواتی شناخته شدن آن میشود, موجودی چای سال 1387 در سال 1391 و موجودی چای 1388 در سال 1392 بعنوان چای سنواتی و غیر قابل مصرف برای انسان, شناخته میشود و ضرورت داشته تا نسبت به کمپوست شدن یا سایر محصولات صنعتی برای آن اقدام می‌شد.
اما از آنجایی که تعیین مدت سنوات نمی‌تواند تعیین کننده و یا مثبت کننده کیفیت و نتایج آزمایشات استاندارد و بهداشت باشد میبایستی نسبت به نتایج آزمایشات استاندارد و بهداشت آن محصولات, اتکاء و جدیت بیشتری به خرج داد و براساس آن نسبت به تأئید یا عدم تأئید مصرفی بودن چای اقدام جامعی داشت. با توجه به مجموعه مصوبات و اقدامات مربوطه، از این بخش از گزارش عملاً وارد مبحث محور اول تحقیق و تفحص می‌شویم :
محور اول
خرید پنجاه و دو هزار تن چای سنواتی غیرقابل شرب و توزیع آن از طریق تعاون روستایی (توسط عامل خرید)
بررسی این محور از محورهای تحقیق و تفحص حکایت از آن دارد که یکسری از مصوبات, ابعاد متن قرارداد و اقدامات خریدار از بابت برخی خلاءهای موجود, موجب شکلگیری دغدغههایی شد که رابطه مستقیمی با سلامت جسمی مصرفکنندگان, سرنوشت فعالان این بخش از جمله چایکاران, کارخانهداران و توزیع کنندگان, تضییع یا حفظ نام و یا بِرَند چای ایرانی در بازار و از دستدادن سهم بازار مصرف در داخل کشور دارد. مطالب فوق از آن جهت نیست که تائیدکننده چایهای وارداتی باشد, چرا که بخشی از چایهای وارداتی که بخشی از آن بصورت قاچاق وارد میشود همان چایهای بازفرآوری شدهای است که با ترکیب مواد شیمیایی از جمله : اسانس و رنگ توانسته است رضایت نسبی مصرفکنندگان را از بابت زمان به‌عمل آوردن برای مصرف به‌دست آورد. مع‌الوصف برای بررسی بیشتر، ابتدا متن قرارداد و انطباق آن با مصوبات گفته شده و سپس اقدامات صورت گرفته از بابت خرید پنجاه و دو هزار تن چای سنواتی ارائه خواهد شد.
در تاریخ 15/11/1391 و براساس یکصد و پنجاهمین جلسه کمیسیون تعیین تکلیف محصولات کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی جلسه‌ای در دفتر ریاست وقت سازمان مرکزی تعاون روستایی با حضور رئیس وقت سازمان مرکزی تعاون روستائی, نماینده وزیر بازرگانی, معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصاد, سرپرست معاونت امور تولیدات گیاهی, مدیر کل امور مالی سازمان مرکزی تعاون روستایی و رئیس سازمان چای کشور برگزار شد که در این جلسه با درخواست خریدار چای موصوف, مبنی بر خرید کل چای خشک موجود از سالهای 1386 لغایت 1388 موافقت شد. در این صورت‌مجلس چنین آمده است : (پیوست 5)
«با توجه به اینکه چای مذکور پس از چندین نوبت آگهی مزایده (12نوبت) از طریق روزنامه‌های کثیرالانتشار در سطح داخلی و بین‌المللی و چندین نوبت استعلام و دونوبت جهت عرضه در تالار بورس کالای کشاورزی اعلام و هیچگونه پیشنهاد مناسبی دریافت نگردید و همچنین به لحاظ تسریع در امر فروش به منظور کاهش ضرر و زیان بیشتر به دولت و جلوگیری از افساد و امحاء محصول ناشی از ماندگاری بیش از حد در انبار و افزایش هزینههای نگهداری, بیمه, انبارداری و غیره, با درنظرگرفتن جمیع جهات با درخواست فوق موافقت کرده و مقرر گردید سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران با توجه به شرایط ذیل نسبت به فروش چای خشک سالی‌های 86-87 و 1388 اقدام نماید.»
الف) با توجه به مصوبه نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور یا همان هیئت کارگروه برنج و چای کشور, کل چای خشک موجود از سال 1386 در انبارهای گیلان و مازندران به مقدار تقریبی 12 هزار تن از قرار هر کیلو 1,000 ( یکهزار) ریال صرفاً به منظور تبدیل به کمپوست و با نظارت سازمان چای کشور و استانداری گیلان بفروش برسد.
ب) مقرر گردید سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران, کل چای خشک موجود از سالهای 1387 و 1388 در انبارهای تعاون روستایی استان‌های گیلان و مازندران به مقدار تقریبی 40 هزار تن را از قرار هرکیلوگرم 3,850 (سه هزار و هشتصد و پنجاه) ریال بفروش برساند.
توضیح آنکه با توجه به زمان انجام توافق که در تاریخ 15/11/1391 صورت گرفته است, حاکمیت بند(7) مصوبه 12/05/1390 مبنی بر سنواتی بودن چای با عمر بیش از سه سال یا همان چای سال 1387 در آن برهه از زمان, نادیده گرفته شده است.
ج) در این توافق خریدار مکلف شد تا ظرف مدت 12 ماه (یکسال) از تاریخ عقد قرارداد نسبت به تخلیه انبار و تقبل هزینههای انبارداری اقدام نماید و با رعایت بند 14 مصوبه مورخ 12/05/90 فوق‌الاشاره محصول را بصورت پارت به پارت(4 هزار تن در ماه) و واریز وجه آن قبل از حمل به حساب فروشنده دریافت نماید.
2- متعاقباً قرارداد فروش چای خشک موضوعه, فیمابین سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران به نمایندگی رئیس وقت هیئت مدیره و مدیرعامل آن سازمان[1] و خریدار[2] منعقد گردید. (پیوست 6)
الف) موضوع قرارداد که عبارت بود از :
کل چای خشک موجود از سال 1386 در انبارهای گیلان و مازندران به تقریبی 12 هزار تن صرفاً به منظور تبدیل به کمپوست و با نظارت سازمان چای کشور و استانداری گیلان طبق مفاد بند 14 مصوبه 12/05/1390
توضیح آنکه این بخش از قرارداد, تبدیل شدن به سایر محصولات صنعتی را لحاظ نکرده است. ضمن آنکه نظارت استانداری گیلان را نیز لازم دانسته است, در صورتی که در مصوبه نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور تنها نظارت سازمان چای ملاک عمل بود.
کل چای خشک موجود از سال های 1387 و 1388 در انبارهای تعاون روستایی استان‌های گیلان و مازندران به مقدار تقریبی 40 هزارتن.
توضیح آنکه این بخش از قرارداد, به علت آنکه بند 7 مصوبه 12/05/1390 مبنی بر سنواتی بودن چای با عمر بیش از سه سال یا همان چای سال 1387 در آن برهه از زمان را ملاک عمل قرار نداده و تنها به بند 14 اکتفا کرده است ابهام دارد.
ب) براساس ماده (2) قرارداد, قیمت چای کمپوست (موجودی سال 1386) یکهزار ریال و قیمت چای سالهای 1387 و 1388, 3,850 ریال در هر کیلوگرم تعیین شد. کل مبلغ قرارداد به ارزش 166 میلیارد ریال بود که ملاک تسویه حساب نهایی برابر برگ باسکول از انبار تعیین شد.
ج ) براساس ماده (3) قرارداد, خریدار موظف به پرداخت بهای محصول بصورت پارت به پارت و قبل از حمل شده است, حداقل واریزی یکهزار تن و سرجمع ماهیانه آن حداقل چهارهزار تن تعیین شد, و در صورت پرداخت مبیع بدون حمل ثمن قرارداد, سپرده حٌسن انجام معامله وی به نفع فروشنده ضبط و قرارداد نیز لغو خواهد شد و خریدار مالک باقی مانده نبوده و فروشنده میتواند نسبت به فروش آن اقدام و خریدار حق هیچگونه ادعایی ندارد.
توضیح آنکه این بخش از قرارداد, فاقد مکانیزم پیشبینی موارد خارج از اختیار از جمله احتمال توقف فعالیت‌ها در زمان برداشت محصول میباشد, که میتواند موجب خدشه‌دار شدن زمان اجرای قراداد گردد و بخش باقیمانده را بلاتکلیف گذارد.
د ) مطابق ماده (4) قرارداد, مدت قرارداد از تاریخ 18/11/1391 لغایت 18/11/1392 (یعنی به‌مدت یکسال) تعیین شد, حضور نمایندگان خریدار و فروشنده در هنگام تحویل, الزامی و مسئولیت حفاظت, اتلاف و افساد و سرقت و امثالهم محموله مانده در انبار به عهده خریدار میباشد.
توضیح آنکه در این بخش از قرارداد مشخص نشده است که مسئولیت‌های تعیین شده شامل و متوجه موارد قبل از قرارداد هم میشود یا خیر؟ زیرا تعیین کمیت دقیق از موجودی انبار براساس اوراق مربوطه به رؤیت خریدار رسیده و تأیید شده است. این نکته از آن جهت است که موجودی برخی از انبارها به میزان قابل توجهی کسری داشته است.
هـ ) رؤیت کل محصول و تأئید کیفی آن توسط خریدار در ماده (5 ) قرارداد ملحوظ شده است.
و ) یک فقره ضمانتنامه بانکی به میزان 10% کل ارزش محصول بابت حٌسن اجرای مفاد قرارداد به همراه یک فقره چک به میزان کل ارزش محصول از بابت عدم اجرای ماده (10) قرارداد و جبران خسارات جانی و مالی احتمالی حاصل از آن در اختیار فروشنده قرار گرفت.
ز ) طبق ماده (7) قرارداد, خریدار مکلف به تخلیه انبارهای باز شده و تقبل هزینههای بارگیری میباشد.
ح ) مراجع قضایی مرجع هرگونه اختلاف (براساس ماده (8) قرارداد) می‌باشند و براساس ماده (9), خریدار کلیه خیارات قانونی را از خود سلب نموده است.
ط ) ماده (10) قرارداد حاوی نکات مهمی است که محور اول تحقیق و تفحص از بابت تصریح و تعهد داده شده توسط خریدار مطرح میباشد, در این ماده چنین آمده است :
«نظر به اینکه چای موصوف موضوع بند (1) ماده (1) قرارداد قابلیت مصرف خوراکی را نداشته, لذا خریدار متعهد و مکلف است چای مذکور را صرفاً جهت استفاده کمپوست با هماهنگی و نظارت سازمان چای کشور و استانداری گیلان به عنوان ناظر مورد استفاده قرار دهد و در صورت عدم اجرای این ماده و ورود خسارت جانی و مالی به اشخاص حقیقی و حقوقی, مسئولیت آن متوجه خریدار بوده و سازمان چای کشور میتواند حسب درخواست اشخاص مذکور به عنوان و به استناد تضمین‌های مذکور, نسبت به طرح دعوی حقوقی و کیفری در مراجع قضائی اقدام نماید. سایر شرایط پیشبینی نشده در قرارداد نیز مطابق ضوابط جاری کشور از جمله قانون مدنی و قانون تجارت تکلیف خواهد شد. »
توضیح آنکه این ماده مغایر با بند (4) مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور در تاریخ 12/5/1390 میباشد, زیرا تبدیل شدن به سایر محصولات صنعتی را لحاظ نکرده است, از سوی دیگر معیار و چگونگی تشخیص مخلوط شدن چای سنواتی غیر قابل شرب و قابل شرب (به میزان معینی که قابل تمایز نباشد) و بروز خسارات جانی و مالی مشخص نیست. تا از این طریق بتوان نسبت به اثبات ادعای خسارات جانی و مالی حاصل از مصرف چای اقدام کرد.
ی ) با عنایت به قابلیت اجرائی شدن این قرارداد از تاریخ انعقاد آن, شرحی بر اهم اقدامات صورت گرفته ارائه میشود :
1 - طبق جدول پیوست موجودی چای خشک در انبارها به تفکیک انبار و سال مرتبط با آن ارائه میشود. براساس این جدول جمع موجودی انبارهای اعلام شده در سال 1386, به میزان 12,054,274 کیلوگرم, موجودی سال 1387 به میزان 20,290,121 کیلوگرم, و موجودی سال 1388, به میزان 20,253,527 کیلوگرم و جمع کل آن 52,597,922 کیلوگرم میباشد که مجموعاً در 42 باب انبار ذخیره شده است. (پیوست 7)
2 – گفتنی است که در هر مرحله برای تخلیه انبار و حمل چای میبایستی نمایندگان سازمان چای و سازمان تعاون روستایی استان محل انبار چای جهت نظارت و انتقال چای حضور یابند.
3 – خریدار پس از انعقاد قرارداد و در مراحل مختلف، اقدام به واریز مبالغ مالی و تخلیه برخی از انبارهای چای می‌نماید, و از ابتدای سال 1392 صادارات چای موصوف آغاز میشود. شایان ذکر است که برای صادرات چای از طریق گمرکات کشور و در آن برهه از زمان, تنها ارائه گواهی از سوی سازمان استاندارد کفایت می‌نمود و هیچ مانعی برای آن وجود نداشت و عملیات مزبور بدون اظهار نظر سازمان چای صورت می‌گرفت, بالاخره از تاریخ 24/4/1392 و پس از مکاتبات متعدد سازمان چای با گمرک ایران و به استناد مصوبات دولت, برخورداری از مجوز سازمان چای ملاک صادرات چای قرار گرفت، اما این امر مهم، با توجه به نامه ناظر گمرکات استان آذربایجان غربی[3] در تاریخ 3/2/1393 به گمرک سرو، نهی شده و در آن نامه چنین تصریح شده است که «برای صادرات چای نیاز به اخذ مجوز نمی‌باشد». (پیوست 8)
توضیح آنکه صادرات چای در چهار ماه اولیه سال 1392, بدون اخذ نظر و مجوز سازمان چای صورت می‌گرفته است و صدور مجوز سازمان چای عملاً از شهریور ماه 1392 آغاز شده است. در بهمن ماه 1392 نیز با نامه‌نگاری معاونت اقتصادی و برنامه‌ریزی وزیر جهاد کشاورزی با گمرک ایران که در آن مکاتبه, شرایط صادرات کالاهای کشاورزی را تعیین و صادرات چای را آزاد اعلام کرد, موجب شد تا بعضی از گمرکات کشور از جمله گمرک مشهد, و ارومیه به آن عمل نمایند و الزام در داشتن مجوز از سازمان چای را ملاک عمل قرار ندهند که این رویه تاکنون ادامه داشته است.
4- در تاریخ 4/3/1392 استاندار وقت گیلان[4] به استناد ابلاغیه شماره 18779/ت49035هـ مورخ 3/2/1392 هیئت دولت در خصوص تعیین ایشان به عنوان نماینده ویژه رئیس جمهور در امور چای, دستورالعملی را مبنی بر ممنوعیت خروج و توزیع هرگونه چای سنواتی برای استفاده شرب یا به هر عنوان دیگر از انبارهای استان و خارج از استان را برای شش ماه از تاریخ ابلاغ صادر می‌نماید. (پیوست 9)
توضیح آنکه این ابلاغیه گرچه مصادف شدن زمان برداشت برگ سبز چای با خارج شدن چای از انبارها را بهانهای برای صدور ابلاغیه و ممنوعیت اعلام شده قرارداده است, اما بایستی یادآوری کرد که خرید برگ سبز چای براساس قیمت تعیین شده بصورت تضمینی انجام می‌گیرد و تحت هر شرایطی برگ سبز چای توسط دولت خریداری میشود و ورود چایهای موضوع قرارداد به بازار, نمی‌تواند هیچ تأثیری برای برگ سبز چای برداشت شده داشته باشد. از این حیث, ابلاغیه استاندار گیلان دارای ابهام است. از سوی دیگر این ابلاغیه موجبات تحمیل هزینههای مضاعف انبارداری برای دولت و عدم امکان تحقق و اجرای کامل قرارداد در مدت زمان یکسال تعیین شده در قرارداد را دربر داشته است.
5 – در تاریخ 12/3/1392 یعنی (8) روز پس از دستورالعمل استاندار گیلان, مصوبه‌ای از سوی نمایندگان ویژه رئیس جمهور در کارگروه برنج و چای صادر می شود که براساس بند (1) تا (3) آن, قیمت خرید تضمینی, فروش برگ سبز چای و اجازه صدور مجوز واردات چای با نرخ تعرفه 4% صادر میشود. (پیوست 10)
توضیح آنکه این مصوبه در مغایرت با ابلاغیه شماره 18779/ت49035هـ مورخ 3/2/1392 هیئت دولت در خصوص تعیین استاندار به عنوان نماینده ویژه رئیس جمهور در امور چای, میباشد و تصمیمات دوگانه را در برداشته است.
6 – طبق اعلام معاونت بازرگانی سازمان چای کشور[5], عمده صادرکنندگان چای های موصوف از طریق 18 شرکت انجام شده است, اما این شرکت‌ها الزاماً همه چایها را با نام تجاری خود صادر نکرده‌اند و بخشی از آن را توسط کارت‌های بازرگانی اشخاص مرزنشین و اشخاص حقیقی و حقوقی دیگر صادر کرده‌اند. لذا خریدار و شرکتهای مزبور از تاریخ 7/6/1392 لغایت 19/3/1393 اقدام به معرفی (145) شخص حقیقی و حقوقی به سازمان چای می‌نمایند تا از این طریق نسبت به چایهای فروخته شده به آنان, مجوز صادرات اعطا گردد. این چایها شامل چای شکسته, باروتی, گل باروتی, خاک, خاک کهنه و شکسته کهنه میباشد که میزان آنها از (5) تن تا (500،3) تن متفاوت بوده و جمع چایهای فروخته شده به آن 18 شرکت 890،16 تن و به آن 145 شخص حقیقی و حقوقی برای صادرات به میزان 11,682,389 کیلوگرم از آن 890،16 تن میباشد. (پیوست 11)
7- گرچه طبق آمار گمرگ ایران, صادرات چای در طی سالهای 1392 و 1393 به بیش از (30) کشور صورت گرفته است اما عمده کشورهایی که چایهای موضوع این گزارش به آنها صادر شده شامل کشورهایی از جمله چین, پاکستان, آذربایجان, ترکیه, کنیا, امارات, لهستان, روسیه, عراق, افغانستان, مالزی, ازبکستان, قزاقستان, قرقیزستان, گرجستان, تاجیکستان, ترکمنستان و سنگال می‌باشند. اما عمده واردات چای در سنوات مذکور از کشورهای هند, چین, سریلانکا, کنیا, ویتنام, امارات و منطقه آزاد چابهار صورت گرفته است.
توضیح آنکه کارخانجات بازفرآوری چای در کشورهایی که چای از آنجا وارد شده است امکان بازفرآوری چایهای سنواتی را دارا می‌باشند, اما از آنجایی که ملاک تأیید چای وارداتی شمولیت استاندارد ملی (623) است, بنابر این هر محموله چای وارداتی که مورد تأیید استاندارد قرار گیرد میتواند وارد و مورد مصرف قرار گیرد چرا امکان تشخیص و یا تمایز چای ترکیبی برای استاندارد ملی 623 وجود ندارد .
8 – برخی از مدارک به‌دست آمده از بابت نتایج آزمایشات استانداردهای استان‌های محل صادرات چای موصوف, حکایت از آن دارد که بسیاری از مشخصه‌ها و فاکتورهای مربوطه از جمله ظاهر چای خشک, ذرات چای خشک, رنگ, مجموع اجزای ناخواسته, کپک و مخمر, فیبرخام, عصاره آبی و نشانه‌گذاری با استاندارد ملی مغایرت داشته است, که به کرات جهت اینگونه محموله‌ها تقاضای ترخیص از سوی اشخاص مذکور در بند (5) این بخش از گزارش ارائه شده است. (پیوست 12)
توضیح آنکه از چای هایی که به گمرک ارسال میشود, نمونه‌برداری شده و به سازمان چای کشور ارسال میشود، با تصریح نوع چای از سوی سازمان چای کشور مثلاً تصریح بر غیرنوشیدنی بودن چای و از سوی دیگر تصریح استاندارد بودن یا نبودن چای از سوی سازمان استاندارد محل گمرک صادراتی, امکان صادرات چای میسّر و بلامانع میگردد. از سویی هم بایستی درنظر داشت که استانداردهای محل ورود چایهای ایرانی, تصریح اعلام شده از سوی گمرکات کشور را ملاک تأیید خود قرار نمی‌دهند .
9 – در تاریخ 16/7/1392 نامهای از سوی خریدار چای[6], به ریاست موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی وقت[7] ارسال میشود که در آن نامه, عدم اجرای نمونه‌برداری و آزمایش محموله‌های چای صادراتی توسط موسسه استاندارد گیلان مطرح میشود که این امر موجب مراجعه خریدار چای به سایر مراکز مرتبط در استان های دیگر و تحمیل هزینه‌ها و صرف زمان های اضافی را به همراه داشته است. تأیید این نامه را میتوان در صورت‌جلسه نمایندگان وناظرین دستگاه‌های مرتبط در تاریخ 17/7/1392 جستجو کرد. در آن نامه, در خصوص عدم حضور نماینده موسسه استاندارد گیلان در اعمال نظارت عالیه در تحویل چای خشک موجود در انبار را که موجب وقفه زمانی در اجرای قرارداد میشود را امضاء نموده‌اند. (پیوست 13)
توضیح آنکه مدیر کل استاندارد گیلان براساس پیگیری‌های انجام شده و طی نامهای به شماره 90/9802 مورخ 13/03/1393 به مدیر کل محترم دفتر ارزیابی کیفیت کالاهای صادراتی و وارداتی چنین اعلام میدارد که : از آنجائی که کل چای 52 هزارتن به خاطر ماندگاری بیش از حد قانونی به عنوان چای تاریخ گذشته و به قیمت 385 تومان فروخته میشود، چنین محصولی نیاز به نمونه برداری، آزمون و تعیین ویژگی نخواهد داشت و آن اداره کل چنین اقدامی را خارج از ماهیت وجودی استاندارد و ضوابط و مقررات جاری و ویژگی‌های استاندارد (623) می‌داند. (ضمیمه پیوست 13)
10 – یکی از نامه‌های ارسال شده از سوی رئیس سازمان چای کشور[8]به استاندار گیلان[9], حاوی نکاتی است که حائز اهمیت است, این نامه که با شماره 3935/10 مورخ 21/8/1392 صادر شده است, در بندهای (1), (2) و (8) آن به رفع توقیف چای موجود در انبار از بابت احکام قضایی صادره توسط دادسرای شهرستان, صدور مجوز فروش غیر قابل کنترل از بابت احکام قضایی و حقوقی خصوصاً چایهای موجود در مرکز استان البرز و پیش حصار فومن و همچنین حکم دادسرای شهرستان آستانه مبنی بر منع تعقیب چای بفروش رفته تعاون اشاره دارد. (پیوست 14)
توضیح آنکه به نظر میرسد احکام مذکور میتواند مانعی در جهت اعمال نظارت و نقش تخصصی دستگاه‌های اجرایی باشد و موجبات مخلوط شدن, بازفرآوری و عرضه چایهای سنواتی در بازار مصرف انسانی را فراهم آورد.
11 – در تاریخ 30/8/1392, صورت‌جلسه ای در استانداری گیلان با حضور نمایندگان دستگاه‌های اجرایی, قضایی و امنیتی استان برگزار میشود که در آن, خروج بدون ضابطه چای سنواتی از انبارها توسط خریدار و ارائه گزارش توقیف برخی محموله‌های غیرقابل شرب, ممنوعیت عرضه چای سنواتی در بازار داخلی و عدم تعهد آنها نسبت به سلامت مصرفکنندگان و ضرورت اصلاح بخشهایی از سازوکار صادرات چای سنواتی که ناظر بر خروج چای سنواتی از انبارها به کارخانه‌های چایسازی یا هر محل دیگری به منظور بازفرآوری است مطرح میشود, البته ناگفته نباشد که نامه های دیگری از سوی مدیر کل استاندارد استان گیلان[10] برای سایر مدیران استاندارد استان های دیگر و همچنین نامه استاندار گیلان[11] به وزیر جهاد کشاورزی مبنی بر تداوم خروج بی ضابطه چای سنواتی از انبارهای سازمان تعاون روستائی استان صادر شده است که جدیت در اعمال قانون را تأکید می‌نماید. (پیوست 15)
12 – در تاریخ 6/9/1392 نامهای از سوی قائم‌مقام فعلی وزیر جهاد کشاورزی در امور مجلس[12] به رئیس سازمان چای کشور[13] ارسال میشود که در آن اعلام میدارد که پیرو جلسات کارگروه بررسی مسائل چای در وزارت جهاد کشاورزی با حضور تعدادی از نمایندگان استان گیلان در مجلس شورای اسلامی و استاندار گیلان در خصوص چای سنواتی تحت نظارت سازمان چای کشور و کارگروه متشکله در استانداری, فرآوری یا بدون فرآوری بفروش رفته و تمام و کمال به خارج از کشور صادر میگردد و اجازه ورود آن به بازار در داخل به هیچ وجه داده نمی‌شود. (پیوست 16)
توضیح آنکه این ابلاغیه ملاک عمل سازمان چای قرار می‌گیرد. در این خصوص بایستی اظهار داشت که نسبت و جایگاه حقوقی قائم مقام وزیر جهاد کشاورزی در باره این حکم و دستورالعمل, یعنی صادرات کل محموله چای موضوعه به خارج از کشور, الزام آور نبوده و فاقد وجاهت قانونی میباشد, مغایرت این حکم با مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور در تاریخ 12/5/1390 از دیگر ابعاد این نامه می باشد. از دست دادن سهم بازارهای خارجی چای ایرانی از دیگر تبعات و ابهامات این دستورالعمل است.
13 – در تاریخ 17/9/1392 جلسه‌ای براساس دعوت سازمان بازرسی کل کشور و با حضور مدیرعامل جدید سازمان مرکزی تعاون روستائی[14], رئیس سازمان چای کشور[15], قائم‌مقام فعلی وزیرجهاد کشاورزی در امور مجلس[16], نماینده تام الاختیار استانداری گیلان[17], بازرس کل امور جهاد کشاورزی و محیط زیست[18], معاون نظارت و بازرسی امور تولید و توسعه سازمان بازرسی کل کشور[19]و سربازرس امور شرکت ها در بازرسی کل امور جهادکشاورزی و محیط زیست سازمان بازرسی کل کشور[20] تشکیل شد, صورت‌مجلس این جلسه, دارای مقررهای بود که اختصاراً به شرح ذیل ارائه می شود : (پیوست 17)
الف ) تصمیمات متخذه در وزارت جهادکشاورزی که طی نامه قائم مقام وزیر جهاد کشاورزی در امور مجلس در تاریخ 6/9/1392 ابلاغ گردیده و صادرات تمام و کمال محموله چای را تکلیف کرده بود, مبنای اصلی و مورد قبول سازمان بازرسی کل کشور میباشد.
ب ) هرگونه دخالت دستگاه‌های اجرائی استان گیلان در مفاد نامه فوقالذکر ممنوع شمرده شد.
ج ) تسریع در اجرای قرارداد و امکان تمدید آن و همچنین انجام بازرسی چای سنواتی و اختلال ایجاد شده در روند اجرای قرارداد و سایر موارد ذیربط از طریق سازمان بازرسی کل کشور.
توضیح آنکه در خصوص بندهای (الف) و (ب) بایستی اظهار داشت که صدور احکامی لازم‌الاجرا در نشست جمع مذکور تحت عنوان صورت‌جلسه یا هرعنوان دیگر, اولاً فاقد وجاهت قانونی از بابت نداشتن جایگاه تعریف و شناخته شده قانونی میباشد, ثانیاً ناقض تصمیم نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور در تاریخ 12/5/1390 است, ثالثاً می‌توانسته زمینه از دست رفتن جایگاه و سهم بازار چای ایران در بازارهای خارجی را فراهم کرده باشد, رابعاً ناقض شرح وظایف قانونی دستگاه‌های اجرایی استانی از بابت الزام در رعایت استاندارها, سلامت افراد و قوانین موضوعه باشد. خامساً هیچگونه وجهه الزامآور قانونی ای نداشته است.
14- در تاریخ 9/10/1392 نامهای از سوی معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان گیلان به ریاست کمیسیون ماده (1) دانشگاه علوم پزشکی گیلان ارسال می شود که در آن نامه توقیف 900 تن چای سنواتی در کارخانه سیسکو که توسط آقای ع. ی[21] در حال فرآوری مجدد (خشک کردن, غربال و درجه‌بندی و کیسه‌گیری) بوده است را اعلام می‌نماید و تأکید میکند که برای جلوگیری از عرضه چای سنواتی جهت مصارف انسانی و لزوم حفظ سلامت و امنیت غذایی مصرفکنندگان, اقدامات قانونی لازم در برخورد با متخلفین معمول گردد و اعلام میدارد که کارخانه سیسکو فاقد مسئول فنی واجد شرایط و پروانه ساخت و بستهبندی معتبر از معاونت غذا و دارو میباشد. (پیوست 18)
توضیح آنکه اقدامات مزبور که موجب بازفرآوری چای سنواتی غیر قابل شرب و زمینه‌سازی برای مصرف و عرضه آن در بازار را فراهم می‌نماید, ضمن تهدید و خدشه‌دار کردن امنیت و سلامت جسمی مصرفکنندگان, و نبود پاسخگویی مشخص برای آن, موجبات تضییع حقوق فعالان بازار چای, چایکاران و بِرند بازار چای تولید داخل را فراهم کرده است.
15 – در تاریخ 8/10/1392 نامهای از سوی رئیس سازمان چای کشور[22] به خریدار[23] 52 هزار تن چای ارسال میشود که براساس آن دستورالعمل نظارت بر انتقال چای سنواتی که شامل 11 بند میباشد اعلام میگردد. اعلام لیست انبارها, کارخانه‌ها, همکاری کارخانه‌ها, عهده‌دار بودن نظارت سازمان چای و کنترل فعالیت‌ها از سوی این سازمان, ممنوعیت عرضه چایهای مذکور قبل و بعد از فرآوری در بازار داخلی, ضرورت ارائه گزارش‌های مرتبط به سازمان چای کشور و تصریح جایگاه پاسخگویی از عمده رویکردهای این دستورالعمل میباشد. (پیوست 19)
توضیح آنکه این دستورالعمل میتواند بیانگر سطح نازل همکاری خریدار و نبود ضمانت‌ها و شفافیت لازم در فعالیت های مرتبط با مسئولیت سازمان چای کشور و تذکر دیرهنگامی برای رفع آن باشد.
16 – گفتنی است که میزان قابل توجهی از موجودی برخی از انبارها از جمله انبار زربرگ کاشف به میزان 126,269 کیلوگرم (یعنی 126 تن), انبار ازبرم 578 کیلوگرم و انبار کارخانه چایسازی امید که با توجه به عدم تخلیه کامل هنوز رقم قطعی کسری آن مشخص نشده است, مفقود شده و کسری دارد. (پیوست 20)
توضیح آنکه به نظر میرسد اولاً نقش دستگاه‌های نظارتی, انتظامی و امنیتی استان, مخصوصاً در کنترل و نظارت بر حمل این میزان چای و اینگونه محموله‌ها و آن هم از انباری که میبایستی پلمپ باشد جای ابهام و سوال دارد. ثانیاً سرقت چایهای مذکور و عرضه آن در مخلوطی از چایهای تولیدی قابل مصرف و یا صادرات آن از طریق پیله‌وری و امثالهم و یا به‌صورت قاچاق, میتواند تبعات خاص خود را داشته باشد.
17 – یکی از اسناد به‌دست آمده حکایت از آن دارد که شرکت خدمات بازرگانی خریدار چای[24] با تخلیه کالا در انبار کرج به میزان 6,000 تن اقدام به درخواست مجوز صادرات از گمرک منطقه اقتصادی پیام را می‌نماید. از آنجایی که صادرات چای از طریق گمرکات تخصصی صادراتی مجاز میباشد و گمرک مذکور جزء فهرست گمرکات موصوف نمی‌باشد, گمرک جمهوری اسلامی ایران به لحاظ ارائه تسهیلات صادراتی و جلوگیری از تحمیل هزینههای اضافی ناشی از حمل کالا تا گمرک‌های معرفی شده (با توجه به تخلیه کالا در انبار کرج), با پیش‌شرط صدور مجوز از سازمان چای کشور, کسب نظر استاندارد, ارزیابی دقیق کالا و با رعایت سایر مقررات نسبت به راهاندازی و انجام تشریفات محموله موصوف, با صدور مجوز صادرات آن مقدار موافقت میکند. (پیوست 21)
توضیح آنکه به نظر میرسد که شرکتی که در حجمی اینچنین اقدام به عملیات بازرگانی می‌نماید با علم به مقدور نبودن صادرات از طریق گمرک پیام چنین اقدامی را صورت داده است که جای ابهام دارد.
18 – از تاریخ 21/10/1392 لغایت 24/2/1393 یعنی طی حدوداً سه ماه پس انقضای مدت قرارداد, نامه‌های مکرری از سوی سازمان تعاون روستائی به خریدار ارسال میشود که نسبت به رفع کندی اقدامات بایسته برای واریز مبالغ و تخلیه انبار و احتمال بروز خلل در برنامه‌های مربوطه تذکراتی را داده است, اما با توجه به اخطارهای مکرر و عدم اقدام مثبت خریدار در خصوص واریز مبلغ و حمل محموله‌های چای, و با درنظر گرفتن چندین ماه از مهلت پایان فرصت اجرای کامل قرارداد, این قرارداد در تاریخ 24/2/1393 بطور یک جانبه از سوی سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران کان لم یکن تلقی شده و لغو میگردد. (پیوست 22)
توضیح آنکه طبق اعلام سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران خریدار از بابت قرارداد مزبور، تا تاریخ 03/02/1393 مبلغ 76,200,000,000 ریال را در 13 مرحله واریز کرده است، و متناسب با وجه واریز شده نسبت به تخیله و حمل انبارها اقدام نموده است، اما با عنایت به کندی روند اقدامات خریدار نسبت به تخلیه انبار، بخش اندکی از چای که ارزش آن پرداخت شده است در انبار باقی مانده که در حال حاضر مراحل هماهنگی برای تخلیه را سپری میکند. اما شایان ذکر است که آمارهای متفاوتی از خریدار، سازمان تعاون روستایی و معاونت بازرگانی سازمان چای از بابت مقدار چای خریداری شده، تحویل شده و تحویل نشده از کل 52 هزار تن چای مورد معامله دریافت شده است، که به نظر میرسد بخشی از این تفاوت ها از جمله میزان تحویل شده و نشده، ناشی از زمان ارسال آمارها می باشد. آمارهای دریافتی ذیلاً ارائه میشود :
الف ) آمارهای اخذ شده از خریدار :
خریدار اعلام کرده که از کل صادرات 15,200,650 کیلوگرم چای موصوف, به مقدار 750,000 کیلوگرم آن از موجودی سال 1386 و 2,180,000 کیلوگرم آن توسط شرکت ش . ن[25] صادر شده است.
بررسی آمارهای ارائه شده توسط خریدار نشان میدهد که این آمارها منطبق با آمارهای سازمان چای نبوده و از سوی دیگر برخی ارقام داده شده با یکدیگر مغایر می‌باشند. مثلاً سرجمع آمار تحویل گرفته شده و تحویل نشده در انبار صومعه‌سرا بایستی نشان‌دهنده آمار خریداری شده باشد اما سرجمع مذکور بیشتر از رقم خریداری شده را نشان میدهد.
ب) آمارهای اخذ شده از سازمان مرکزی تعاون روستایی :
ج) آمارهای اخذ شده از سازمان چای کشور :
براساس آمار سازمان چای کشور, جمع کل خرید خربدار با توجه به مبلغ پرداختی توسط ایشان به تعاون روستائی به میزان 21,360 تن میباشد که 900 تن بیش از آمار ارائه شده توسط خریدار را نشان میدهد و نسبت آمار تحویل شده سازمان چای کشور, مقدار 1,500 تن کمتر از آمار تحویل شده توسط خریدار را نشان میدهد.
با عنایت به انقضاء زمان تعیین شده در قرارداد و از آنجایی که خریدار نسبت به فرصت‌های تعیین و برقرار شده حتی بعد از انقضای مدت اعتبار قرارداد, نسبت به استمرار واریز مبالغ مالی برای مابقی چای مورد معامله، عملیات تخلیه و حمل چای از انبارها, اقدامی ننموده است و با عنایت به انقضای مهلت قرارداد و همچنین آن قسمت از ماده (3) قرارداد که چنین آمده است : «و در صورت پرداخت مبیع بدون حمل ثمن قرارداد, سپرده حٌسن انجام معامله وی به نفع فروشنده ضبط و قرارداد نیز لغو خواهد شد و خریدار مالک باقیمانده نبوده و فروشنده میتواند نسبت به فروش آن اقدام و خریدار حق هیچگونه ادعایی ندارد.» سازمان مرکزی تعاون روستایی لغو یکطرفه قرارداد را اعلام میکند .
19 – سازمان ملی استاندارد ایران در خصوص چایهای وارداتی چنین اعلام می دارد که میزان استاندارد رعایت شده در چایهای بازفرآوری شده وارداتی مشمول استاندارد اجباری به شماره (623) میباشد که کلیه ویژگی‌ها و نشانه‌گذاری آن را دربر می‌گیرد و چنانچه چای فرآوری شده در خارج از کشور به صورت مخلوط با چای خارجی وارد کشور گردد به دلیل آزمون کالا و مطابقت با استاندارد توسط شرکتهای بازرسی و یا نمونه‌برداری و آزمون محموله چای وارداتی توسط ادارات استاندارد مبادی ورودی, مجوز ترخیص دریافت می‌کنند و عملاً در صورت بازگشت چای به کشور, تشخیص این امر غیر ممکن خواهد بود, علیهذا به جهت مطابقت چای مزبور با استاندارد, تأثیر سوئی بر مصرفکنندگان نخواهد داشت. (پیوست 23)
توضیح آنکه سازمان ملی استاندارد ایران, در ضرورت رعایت استاندارد (623) و الزام آن در مبادی ورودی و خروجی کشور مطالبی را ارائه کرده است, اما بایستی اظهار داشت که رعایت استاندارد و معیارهای آن, ضرورتی است که می بایستی در کلیه مراحل این حوزه اعم از کاشت, داشت, برداشت, فرآوری, بستهبندی, شرایط کارگاهی و مواردی از این دست رعایت گردد. در غیر این صورت پرداختن به یک بخش و غفلت از سایر موارد میتواند اثرات خاص خود را داشته باشد. بهعنوان نمونه میتوان ادعا کرد که شرایط نگهداری چای در انبارهای موجود, شرایطی نیست که تابع موازین و معیارهای استاندارد باشد. از این روی باز فرآوری آن چایها و یا مخلوط کردن آن با چای تولیدی همان سال به نسبت معین, می تواند در عین نااطمینانی, از تأیید استاندارد برخوردار شود.
20 - سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت, درمان و آموزش پزشکی در این خصوص اعلام داشته است که با توجه به چندین مرحله توقیف محموله‌های چای از جمله حدود 700 تن چای در شهرستان تنکابن و رامسر در انبار شرکت تعاونی روستایی و 1,200 تن چای سنواتی در کارخانجات گیلان و عدم اجازه رفع توقیف آن و پیگیری‌های تکمیلی, اداره نظارت بر مواد غذایی و بهداشتی به لحاظ این که از تاریخ مصرف چایهای مذکور مدت زیادی گذشته است و براساس ضوابط وزارت بهداشت, صرفاً به شرط خروج چای از کشور از طریق گمرکات و عدم ورود آن برای مصرف داخلی و همچنین مشروط به عدم صادرات آن به کشورهای همسایه و نیز کشورهایی که جمهوری اسلامی ایران از آن کشورها چای وارد میکند (به‌دلیل احتمال ورود مجدد به داخل کشور) مجوز انتقال چای فوق به کشورهای غیر همسایه و نیز به غیر از کشورهای صادر کننده چای به ایران را داده است. علی‌رغم این که وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو برای هیچ‌یک از محموله‌های چای سنواتی گواهی بهداشت صادر ننموده‌اند, اما تأییدیه استاندارد برای محموله چای سنواتی صادر شده است و در پایان اعلام همکاری وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو اعلام شده است. (پیوست 24)
توضیح آنکه گرچه چندین مرحله توقیف محموله‌های چای سنواتی و کارخانجات بازفرآوری کننده آن چایها, از دستاوردهای این تشکیلات میباشد و نسبت به نقش آفرینی موسسه استاندارد در توقیف فعالیت‌های غیر اصولی از جدیت بیشتری برخوردار است, اما نمی‌توان به نقش معاونت غذا و دارو و یا سازمان غذا و دارو به این حد اکتفا کرد, بلکه میبایستی در تمامی مراحل تولید, فرآوری, بستهبندی, شرایط کیفی و بهداشتی تاسیسات, تجهیزات، انبارها و فعالان این بخش ایفای نقش نماید, ضمن آنکه کنترل و نظارت کامل بر تمامی مبادی واردات و صادرات نیز الزامی می باشد.
21 – سازمان چای کشور نیز اعلام می دارد که این سازمان با عنایت به محدودیت ساختاری و امکانات موجود از یکسو بهعنوان متولی صنعت چای و از سوی دیگر به عنوان متعامل بین دستگاهی میباشد. از این روی حسب وظایف محوله و طبق قانون, امور مربوط به رعایت استاندارد کالاها و محصولات برای مصرف, صادرات و واردات بر عهده سازمان ملی استاندارد ایران و رعایت موازین بهداشتی و سلامت مصرف کننده بر عهده معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو میباشد. از سوی دیگر عدم همکاری وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های متولی واردات و فعالیت‌های موازی در صدور مجوز واردات از طریق وزارت صنعت, معدن و تجارت برای سیستم‌های پیله‌وری و مرزنشینان و عدم وجود امکانات نرم‌افزاری و سختافزاری در این سازمان و محدودیت امور زیرساختی, سازمان چای صرفاً با به‌کارگیری ابزار تعیین تعرفه آنهم براساس مصوبات بالادستی اقدام موثر و بایسته را در صادرات و واردات چای ایفا می‌نماید. در این خصوص چای‌هایی که توسط خریدار از مجاری گمرک برای صادرات ارسال میگردد به وسیله همان گمرک نمونه‌برداری و سپس آن نمونه به سازمان چای کشور ارسال و واحد آزمایشگاه این سازمان نوع و ماهیت چای مذکور را از جمله سنواتی بودن و مصارف صنعتی و غیرقابل شرب بودن آن برای صادرات را به گمرک اعلام می‌نماید. (پیوست 25)
این سازمان در ادامه چنین اعلام میدارد که این سازمان برای انتقال چای و اعمال نظارت بر آن حداقل دو ناظر را در مبداء و مقصد حمل چای سنواتی مستقر نموده و این موضوع را به فروشنده (سازمان تعاون روستائی) منعکس می‌نماید و هر روزه گزارش عملکرد و انتقال چایهای مذکور به‌صورت صورت‌جلسه تهیه و جهت اقدام بعدی به سازمان ارسال میشود, از سوی دیگر بایستی در نظر داشت که پایش, نظارت و تأئید کیفیت برای جلوگیری از ورود چای غیرقابل مصرف به بازار برعهده بخش‌های بهداشت, سازمان غذا و دارو, سازمان ملی استاندارد و تعزیرات حکومتی میباشد, که همگی برای رصد نمودن احتمال عرضه چای سنواتی در بازار داخل و برخورد با متخلفان آن, اقدام به بررسی جامعی نموده‌اند که هیچ مورد مستند خاصی قابل احصاء نبوده است.
از سوی دیگر با تشکیل کارگروهی به مدیریت سازمان بازرسی کل کشور و صدور مصوبه‌ای مقرر گردید وظیفه نظارت بر صادرات چای سنواتی توسط سازمان چای کشور انجام پذیرد. برخی اسناد گویای آن است که متأسفانه مراجع قضایی و دادستانی در برخی از استان‌های کشور (شامل تهران, ورامین, پیشحصار فومن) بدون بررسی و استعلام از سازمان متولی و سایر دستگاه‌های مرتبط نسبت به اصرار اجرای رأی مبنی بر فک پلمپ انبارها و در اختیار قرار گرفتن چایهای موجود در آن (از جمله چایهای سنواتی) به شٌـــکات (شامل اشخاص حقیقی و حقوقی) اقدام نموده‌اند, بعیارت دیگر آراء صادره موجب شد تا بخشی از چایهای موضوعه در دسترس اشخاص مذکور قرار گیرد.
توضیح آنکه گرچه سازمان چای کشور با ساختار جدید, به عنوان سازمان متولی میبایستی تمامی امکانات خود را صرف بهبود وضعیت چای کشور نماید و این محقق نخواهد الاّ با تدوین برنامه جامع چای کشور, که در آن اهداف, استراتژی‌ها و مأموریت‌های این سازمان تحولی در بخش چای کشور ایجاد نماید, اما نقش بی‌بدیل دستگاه‌های دیگر از جمله, وزارت جهاد کشاورزی, استانداری گیلان, سازمان ملی استاندارد ایران, وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو, سازمان بازرسی کل کشور و سازمان تعاون روستایی ایران در برهه‌ای از زمان تأثیرات خاص خود را داشته است. بهعنوان نمونه صورت‌جلسه سازمان بازرسی کل کشور گرچه الزام آور نبوده است اما ملاک عمل دستگاه‌های مرتبط قرار گرفته است.
علی‌رغم مطالب ارائه شده توسط سازمان چای کشور در باره احراز نشدن تخلف توسط دستگاه‌های ذیربط؛ شایان ذکر است که سازمان استاندارد در مبادی گمرکی نسبت به احصاء چایهای مغایر با استاندارد (623) اقداماتی را به ثبت رسانده است و معاونت وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو نیز نسبت به احصاء موارد معدود و توقیف کارخانجات متخلف از بابت بازفرآوری چایهای سنواتی پرونده هایی را مطرح نموده است. از سوی دیگر بایستی در نظر داشت که چایهای سنواتی تنها محدود به چایهای معطوف به سنوات 1386 و یا 1387 و 1388 نمی‌باشد, بلکه چایهای سنواتی مربوط به سنوات 1372 الی 1382 هم میبایستی مورد توجه باشد که بخشی از آن با عنایت به احکام قضایی از بابت رفع توقیف انبار، در دسترس عرضه کنندگان قرار گرفته است.
22- نکات با اهمیتی در خصوص چای و دغدغه‌های مرتبط با آن مطرح شد, مباحثی در خصوص چای سنواتی از جمله ؛ بحث تولید, بازفرآوری, عرضه در بازار داخلی, نحوه صادرات، نقش پیدا و پنهان اشخاص مختلف, تلاش برای اصلاح فعالیت‌ها و مواردی از این دست که در حیطه محور اول بدان پرداخته شد.
اما آنچه بدان پرداخته نشد و از ابعاد پنهان محور اول تحقیق و تفحص میباشد و ارتباطی مستقیمی با این محور دارد, منابع بودجه‌ای است که برای آن چایهای سنواتی از طریق دولت تأمین شده است و موجب شده تا این منابع به‌صورت بهینه مصرف نگردد و تنها موجبات منفعت حداکثری کارخانجات چایسازی را فراهم آورد. از این روی ضرورت دارد تا فضای حاکم بر خرید برگ سبز چای به‌صورت کلی و مختصر مورد بررسی قرار گیرد تا بلکه ابعاد دیگری از چای سنواتی مورد بررسی قرار گیرد. بایستی اظهار داشت که طبق قانون، برگ سبز چای از سال 1368 بهعنوان یکی از محصولات خرید تضمینی محصولات کشاورزی منظور شده است، و با پرداخت قیمت آن توسط دولت، تمامی برگ سبز در اختیار کارخانجات قرار می‌گیرد تا پس از فرآوری، به بازار عرضه نمایند. به عبارت دیگر دولت هرساله هزینه کلانی را متحمل میشود و در ازاء آن، تمامی منافع حاصله به کارخانهداران اختصاص می‌یابد. به عنوان مثال فرض شود که میانگین قیمت خرید برگ سبز به‌صورت تضمینی 15,000 ریال تعیین شده است. دولت در گذشته پرداخت کل مبلغ را متعهد می‌شد و در چند سال اخیر, پرداخت وجوهی را برای کارخانجات به عنوان قدرالسهم تکلیف کرده است. این مبلغ که به عنوان قدرالسهم دولت و کارخانجات تعریف شده است را میتوان در دو حالت ذیل تشریح کرد :
الف ) در حالت اول فرض میشود که دولت 60% ارزش برگ سبز چای (یا 60% همان 15,000 ریال) را بطور مستقیم و تحت عنوان قدرالسهم دولت به کشاورز پرداخت و تلاش میکند تا مابقی را, یا همان 40% قدرالسهم کارخانجات را از کارخانجات دریافت و به حساب کارت بانک چایکاران واریز نماید, البته گفتنی است که بسیاری از کارخانجات هستند که تا کنون قدرالسهم تکلیف شده را پرداخت نکرده‌اند و کل منافع چای را جذب کرده‌اند.
ب ) در حالت دوم فرض میشود که دولت 60% از ارزش 15,000 ریالی برگ سبز چای (یعنی هرکیلوگرم 900 تومان) را به چایکاران پرداخت میکند و سپس آن را به میزان 5,000 یا 6,000 ریال به کارخانجات چایسازی می‌فروشد و 40% مبلغ اخذ شده را (و یا همان قدرالسهم) از بابت بدهی به چایکاران, از کارخانه‌دار دریافت و به چایکاران پرداخت میکند.
در هر دو حالت, دولت هرساله از بابت خرید تضمینی برگ سبز چای و به جهت حمایت از چایکاران, اعتبارات هنگفتی را در قوانین بودجه سنواتی, تأمین و تخصیص میدهد. اما متأسفانه این اعتبارات به جای آن که تأمین کننده منافع چایکاران و کشاورزان این بخش باشد عملاً به سمت و جیب کارخانجات چایسازی سرریز میشود. به عبارت دیگر کارخانجات چایسازی و فرآوری برگ سبز چای در دهه گذشته کل برگ سبز چای را به رایگان دریافت می‌کردند و در چند سال اخیر تنها با تکلیف سهم چهل (40) درصدی، شصت (60) درصد ارزش برگ سبز چای را رایگان دریافت می‌کنند. مزید اطلاع آنکه کارخانجات مزبور، هر چهار کیلوگرم برگ سبز چای را پس از فرآوری, به یک کیلوگرم چای خشک تبدیل می‌کنند و با ارزش افزوده ایجاد شده, محصول به‌دست آمده را, با قیمتی, بین 120,000 تا 280,000 ریال به بازار چای عرضه می‌کنند. این در حالی است که کارخانجات چایسازی نه تنها 60% ارزش برگ سبز چای با قیمت 15,000 ریالی را پرداخت نمی کنند بلکه اغلب از پرداخت همان 40% یا سهم 600 تومانی خود در هرکیلوگرم امتناع ورزیده‌اند. این بدان معناست که دولت تخصیص بودجه مربوط به چای را به جای آنکه به چایکاران اختصاص دهد متأسفانه به کارخانجات چایسازی اختصاص داده است و همچنان با بی‌برنامگی, این عرصه را به دست آنان سپرده است. از سوی دیگر میبایستی به خسارات ناشی از مابه‌التفاوتِ قیمت خرید برگ سبز چای و قیمت چای سنواتی که به خریداران عرضه شده است توجه شود.
از آنجایی که از سال 1389 به بعد, تمامی برگ سبز چای مزارع با فرآوری در کارخانجات چایسازی, بصورت چای سبز و سیاه به بازار مصرف داخلی و یا خارجی راه یافته است و دیگر چای سنواتی و یا انبار شدن تولیدات چای موضوعیت نداشته است, ضرورت دارد تا هرگونه تامین و تخصیص اعتبارات بودجه‌ای براساس برنامه مدون و جامعی در جهت حمایت و هدایت دقیق از چایکاران و کشاورزان این بخش صورت پذیرد و به جای آنکه میلیاردها تومان به کارخانهداران اختصاص یابد, این منابع صرف تحقق اهداف برنامه‌ای گردد که تسخیر بازارهای منطقه‌ای و جهانی را به‌دنبال داشته باشد.
23- در پایان این محور گفتنی است که فروشنده براساس مصوبه تعیین تکلیف محصولات کشاورزی و همچنین اختیارات مندرج در تبصره ذیل ماده (1) قرارداد از بابت اختیار سازمان تعاون روستایی در رابطه با 25% کاهش یا افزایش میزان مورد معامله، در تاریخ 17/02/1393 با انعقاد قراردادی به شماره 15264/160/204، اقدام به واگذاری13 هزار تن از چای موصوف را (آنهم پس از اخطارهای مکرر به خریدار اولیه)، به "اتحادیه تعاون روستائی استان گیلان" می‌نماید. اما اقدامات صورت گرفته از حیث توجه به نکات با اهمیت جالب توجه خواهد بود: (پیوست 26)
الف ) مدیر سازمان تعاون روستایی استان گیلان[26] بدون هماهنگی با سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، طی نامهای در مورخ 28/02/1393 به مدیرکل امنیتی، انتظامی و دبیر کمیسیون برنامه‌ریزی، هماهنگی و نظارت بر مبارزه با قاچاق کالا و ارز استان گیلان اعلام میدارد که مقرر شده است تا براساس تصمیم نمایندگان ویژه رئیس جمهور مورخ 12/5/1390، چای سال 1386 جهت تبدیل به کمپوست و یا سایر مصارف صنعتی و چای سالهای 1387 و 1388 به منظور صادرات اقدام شود. در این نامه قید شده است که با توجه به اینکه طی دومرحله مکاتبه آن مدیریت و سازمان مرکزی تعاون روستایی با سازمان چای و درخواست معرفی و اعزام نماینده برای حمل چای مورد معامله تاکنون منتج به نتیجه نشده است، علیهذا با توجه به ضیق فرصت و از دست رفتن آن، برنامه ریزی برای حمل چای خشک از روز چهارشنبه 28/03/1393 صورت پذیرفته که به اطلاع آن مدیریت میرسد. (پیوست 27)
ب) مدیریت سازمان تعاون روستایی استان گیلان در تاریخ 7/3/1393 طی نامهای به استاندار گیلان، اعلام میدارد, براساس واگذاری (10) هزار تن از چای سنوات 1387 و 1388 و همچنین (3) هزار تن از چای کمپوست سال 1386, مدیریت و اتحادیه تعاون روستایی گیلان درصدد است تا مطابق با مفاد تصمیمات کارگروه چای استان و سازوکار پیش بینی شده برای صاردات آن چای برنامه‌ریزی کند, و در این راستا همکاری استانداری و دستگاه‌های اجرائی استان را طلب میکند. که متعاقباً نامه معاونت برنامه‌ریزی استان[27] در تاریخ 18/3/1393 ضمن تاکید بر الزام رعایت بند (7) مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور مورخ 12/5/1390 مبنی بر رعایت تاریخ انقضاء بیش از (3) سال و سپری شدن آن برای کل محصولات چای سنوات 1386 تا 1388, هرگونه بازفرآوری و عرضه داخلی آن را به منظور شرب، ممنوع اعلام می دارد و تنها صادرات آن را مجاز می‌داند. در پایان این نامه, هماهنگی و اخذ مجوز از مقامات وزارت جهاد کشاورزی را برای اقدامات قانونی لازم و تأکید می‌نماید. (پیوست 28)
توضیح آنکه اقدام سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در واگذاری 25% از چای مزبور کاملاً قانونی و از اختیارات این سازمان قلمداد میشود, اما اقدامات مدیر تعاون روستایی استان گیلان بدون هماهنگی با مدیر عامل سازمان مرکزی این تعاونی میتواند تبعات مشابه اقدامات خریدار اولیه را در پی داشته باشد, از سوی دیگر آن قسمت از رهنمود معاونت برنامه‌ریزی استانداری در جهت ممنوعیت امکان عرضه داخلی تذکری بجا تلقی میشود اما آن قسمت از رهنمود ایشان مبنی بر صادرات آن چای و همچنین معرفی مقامات وزارت جهاد کشاورزی بهعنوان جایگاه صدور مجوز بدون درنظر گرفتن سازمان و تشکیلات متولی این امور, دارای ابهام میباشد. زیرا براساس ضوابط و مقررات, اولاً با درنظر گرفتن سپری شدن مدت (3) سال برای چایهای موصوف، تکلیف بر کمپوست یا تبدیل به سایر محصولات صنعتی شده بود و نه صادرات و ثانیاً سازمان چای کشور متولی صدور مجوز مربوطه میباشد نه مقامات وزارت جهاد کشاورزی. از این منظر حتی اگر فرض شود در صدور برخی از مجوزها خللی به‌وجود آمده است، می بایستی به جهت رفع آن موانع، تمهیدات متناسب اتخاذ شود، از این روی این بخش از نامه معاونت برنامه‌ریزی استانداری موجب نادیده گرفتن تکالیف قانونی و ساختاری است که براساس قانون مجلس شورای اسلامی تأسیس شده است .
ب ) صدور حواله کیلوئی سوم برای شرکتهای پیشتازان و ایرانیان در سالهای 1389 و 1390 که ضربه سنگینی به تولید داخل وارد کرده است. (پیوست29)
محور دوم
شرکت پیشنازان
شرکت پیشنازان بصورت شرکت تعاونی متشکل از 40 کارخانه چایسازی وتولیده کننده چای کیفی درمناطق چایخیز می باشد و دارای شخصیت حقوقی شناخته شده در بین فعالان صنعت چای می باشد. این شرکت در سال 1390 اقدام به خرید 16,926,083 کیلوگرم چای خشک تولید سال از تعداد 97 کارخانه چای‌ساز منطقه گیلان و مازندران می نماید, لذا براساس بند (10) مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور به شماره 98613/ت 145716 مورخ 12/05/1390 مبنی بر برخورداری از امتیاز حواله دو کیلوگرم واردات به ازاء خرید هر یک کیلوگرم چای تولید داخل با نرخ تعرفه 4% و امتیاز حواله سه کیلوگرم به ازاء هر کیلوگرم چای تولید داخلی برای خریدهای بیش از ده هزارتن, این شرکت از امتیاز مقرر شده حواله به مقدار 5,778,249 کیلوگرم در ازای خرید بهره‌مند شد. گفتنی است که قیمت حواله‌ها براساس عرضه و تقاضا در سال 1389 از 5,000 ریال به 4,500 ریال تنزل و در سال 1390 نرخ حواله از 4,500 ریال به 2,900 ریال کاهش یافت.
شرکت بهبود چای ایرانیان
محور سوم
شرکت بهبود چای ایرانیان[28] در سال 1388 از طریق یکی از نمایندگان سابق مجلس شورای اسلامی[29] به وزیر وقت جهاد کشاورزی[30] معرفی و متعاقبا" به سازمان چای کشور معرفی گردید و از سال 1389 عملاً وارد صنعت چای کشور شد. این شرکت با انعقاد قرارداد سلف با 121 کارخانه چایسازی مقدار 13,001,141 کیلوگرم چای خشک خریداری میکند. لذا براساس مفاد قرارداد و ضوابط جاری, امتیاز حواله واردات به میزان 26,002,282 کیلوگرم به شرکت مذکور اختصاص داده شد. این مقدار امتیاز براساس بند (الف) ماده (9) مصوبه شماره 23999/ت/34973 ک مورخ 08/03/1385 و برابر ماده (2) اصلاحیه مصوبه شماره 192410/ت 38780 ک مورخ 27/11/1386 معاون اول رئیس جمهور وقت ارائه شد, اما پس از ابلاغ بند (10) مصوبه شماره 98613/ت 45716ن مورخ 12/05/1390 نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور، تخصیص حواله برای خریدهای بیش از (10) هزارتن چای داخلی سه کیلوگرم شد، که این امتیاز با اصلاحیه شماره 212185/45716 مورخ 28/10/1390، از ابتدای سال 1389، در نظر گرفته شد. از این روی مقدار ده هزارتن دیگر برای شرکت فوق حواله صادر شد که جمعاً به میزان 36,004,485 کیلوگرم رسید, اما شرکت مذکور تاکنون موفق به دریافت حواله (10) هزارتن (به دلیل اتمام زمان حواله و عدم تمدید آن توسط سازمان چای) نشده است. شایان ذکراست که این شرکت در سال 1390 یک واحد کارخانه تبدیل و بستهبندی در کرج احداث و دارای دو بِرَند تجاری بنام‌های زرنوش و منتخب میباشد که درحال حاضر در بازار مصرف توزیع میگردد.
ج ) صدور حواله برای شرکت صدرا بدون اینکه مبلغی پرداخت و یا خریدی صورت گرفته باشد. (پیوست 30)
شرکت صدرا در سال 1391 توسط استاندار وقت گیلان[31] معرفی و مورد تأکید قرار گرفت, تا به منظور مشارکت بخش خصوصی در جهت رونق اقتصادی و کاهش تصدی‌گری و تقویت بنیه مالی در صنعت چای وارد این حیطه گردد, از این روی تفاهم نامهای با امضاء رئیس سازمان چای کشور[32], استاندار گیلان و مدیر عامل شرکت صدرا[33] در تاریخ 16/09/1391 با شماره 3959/10 منعقد گردید. موضوع چهارگانه قرارداد شامل خرید برگ سبز از چایکاران توسط شرکت صدرا, تولید چای خشک توسط کارخانجات و براساس فروش برگ سبز یا حق‌العمل‌کاری برای شرکت صدرا, خرید و توزیع تمام چای تولید سال و اعطای امتیاز واردات چای متناسب با خرید چای خشک براساس مصوبات موضوعه می باشد.
اهم تعهدات شرکت صدرا شامل خرید تمام برگ سبز چایکاران, انعقاد قرارداد با کارخانجات چایسازی برای تولید چای خشک, خدمات پشتیبانی نرم‌افزاری و سختافزاری برای چایکاران میباشد و اهم تعهدات سازمان چای شامل ارائه مجوز واردات در ازای خرید چای خشک براساس مصوبات قانونی, صدور حواله واردات برای شرکتهای معرفی شده از سوی شرکت صدرا, کسور و تهاتر تسهیلات دریافتی از شرکت توسط کشاورزان از محل فروش برگ سبز چای, مختص بودن مفاد قرارداد صرفاً برای خرید تضمینی برگ سبز چای نه برای خرید آزاد میباشد.
از آنجایی که که ضرورت داشت تا قبل از شروع سال زراعی 1392, کلیه مطالبات مربوط به سال 1391چایکاران که بخش عمده آن مشروط و مربوط به پرداخت قدرالسهم کارخانجات چایسازی بود که تا آن زمان از پرداخت آن خودداری کرده بودند و اعتقاد داشتند که قادر به پرداخت بدهی خود نمی‌باشند. لذا شرکت صدرا متعهد شد تا با پرداخت بدهی و یا همان قدرالسهم کارخانجات مربوطه, زمینه‌های تولید مناسب را در سال بهره‌برداری آتی فراهم نماید, و در قبال آن, سازمان چای از بابت خرید شرکت صدرا از تولید چای خشک کارخانجات , طبق ضوابط و مقررات و متناسب با میزان خرید, نسبت به ارائه مجوز واردات به آن شرکت اقدام نماید.
توضیح آنکه سازمان چای بهعنوان متولی صنعت چای مکلف به خرید تضمینی چای میباشد و براساس این؛ قراردادی را با کارخانجات چایسازی منعقد می‌نماید، این سازمان در ازای خرید برگ سبز چای, 60% قیمت مصوب شده را به نمایندگی از طرف دولت به چایکاران پرداخت می‌نماید و 40% مابقی برعهده کارخانجات چایسازی میباشد. کارخانجات مذکور نیز موظف به واریز وجه یا قدرالسهم خود به سازمان چای می‌باشند. در این راستا، شرکت صدرا چای خشک اغلب کارخانجات چایسازی را خریداری و در مجموعه تشکیلات خود متمرکز می‌نماید, اما تنها بخشی از وجه چایهای خریداری شده را به شرکتهای چایسازی پرداخت میکند (بصورت علیالحساب) و طبق ضوابط درخواست اختصاص حواله متناسب با میزان خرید چای می‌نماید, در ازاء حواله صادره, شرکت صدرا اقدام به واریز40% قدرالسهم کارخانجات به حساب سازمان چای کشور می‌نماید و این سازمان مابقی مطالبات کشاورزان (چایکاران) از بابت قدرالسهم کارخانجات چایسازی را به حساب آنان واریز می‌نماید. اما از آن جایی که شرکت مذکور نتوانست در مدت زمان مقررشده, تعهدات خود را بطور کامل به اجرا درآورد, برهمین اساس قرارداد منعقده به‌طور یکطرفه لغو شد, شایان ذکر است که در مجموع و براساس ضوابط جاری، حوال‌های به میزان 14,719,618 کیلوگرم به شرکت صدرا اختصاص داده شده است. نرخ حواله پس از امضاء تفاهمنامه با شرکت صدرا توسط آن شرکت به ارزش حداقل 5,000 ریال تعیین شد و این مبلغ مبنای فروش حواله‌ها در سال 1391 قرار گرفت.
محور چهارم
د ) عدم پرداخت مطالبات چایکاران تا بحال که دوره جدید برداشت هم صورت گرفته است. (پیوست 31)
بررسی اسناد و مدارک در این خصوص حکایت از آن دارد که پرداخت یا عدم پرداخت به موقع یا همراه با تأخیر, تابع شرایط و فرآیندهایی است که ذیلاً بدان میپردازد :
قیمت و نحوه خرید برگ سبز چای، هر ساله پس از ارائه قیمت کارشناسی توسط دستگاه مکلف به خرید محصولات کشاورزی (یعنی وزارت جهاد کشاورزی – سازمان چای کشور) توسط شورای اقتصاد تعیین و برای اجراء به دستگاه اجرائی ابلاغ میگردد. این مسئله در مورد چای معمولاً با تأخیر صورت گرفته است. بهعنوان نمونه در سال 1392 مصوبه شماره 59207/ت مورخ 12/3/1393 یعنی پس از یک سال از شروع خرید تضمینی, قیمت خرید برگ سبز چای اعلام شد و در همان مصوبه, قیمت یا ارزش قدرالسهم کارخانجات چایسازی معین شد. این مسئله موجب شد تا, صاحبان صنایع تولید چای خشک، به دلیل عدم تعیین تکلیف قیمت فروش برگ سبز (و نرخ قدرالسهم کارخانجات) از طرف دولت, در بازگشایی کارخانجات و یا تداوم همکاری دچار تردید و نگرانی شوند و این مسئله تبعات خاص خود را به‌وجود آورد.
شایان ذکر است که مطالبات چایکاران تا کنون به دو روش انجام می‌گرفته است. در روش اول که خرید به‌صورت آزاد انجام میشود, برگ سبز چای توسط کارخانجات جای‌سازی خریداری شده و مطالبات چای کاران با نظارت سازمان جای کشور پرداخت می‌شده است. در روش دوم, که خرید به‌صورت تضمینی انجام می‌گیرد, بخشی از وجه ارزش برگ سبز چای یعنی 60% قیمت آن تحت عنوان قدرالسهم دولت تضمین و پرداخت میشود و بخشی از وجه ارزش آن, یعنی 40% ارزش آن تحت عنوان قدرالسهم کارخانه برعهده کارخانجات چایسازی بوده و میبایستی پرداخت گردد.
وابستگی ارزش برگ سبز چای به تعیین قیمت آن از یک سو و از سوی دیگر به پرداخت ارزش آن به دوطرف یا دوبخش و احتمال تأخیر هربخش در اختصاص و واریز قدرالسهم مربوطه و همچنین مرتبط شدن مطالبات چایکاران به حواله‌های تعرفه‌ای، مشکلاتی را برای چایکاران به‌وجود آورده است, به عبارت دیگر فرآیند پرداخت مطالبات چایکاران منوط به تعیین قیمت و تخصیص به موقع بودجه و اعتبار برای خرید تضمینی توسط معاونت برنامه‌ریزی و راهبردی رئیس‌جمهور و همچنین دریافت به موقع و بدون تأخیر قدرالسهم کارخانجات چایسازی بوده است و این تخصیص منابع تاکنون از شرایط و جدول‌بندی خاصی پیروی نکرده است و لاجرم, پس از هرمرحله اختصاص و واریز منابع (یعنی قدرالسهم دولت) و فروش حواله توسط بخش خصوصی و پرداخت قدرالسهم کارخانجات چای سازی, مبالغ مذکور به حساب کارت بانک چایکاران واریز میشود, در این راستا اسناد و مدارک و نامه نگاری‌های متعدد و مکرری از سوی رئیس سازمان چای کشور[34] , وزیر جهاد کشاورزی[35] و استاندار وقت گیلان[36], به رئیس امور تولیدی معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی[37], معاون اول رئیس‌جمهور[38], استاندار وقت گیلان[39] و وزیر جهاد کشاورزی[40] ارسال شده است که در تمامی آن موارد عدم تعیین تکلیف قیمت فروش برگ سبز چای به کارخانجات و لزوم مشخص شدن قدرالسهم کارخانجات, عدم تأمین اعتبار و بودجه خرید تضمینی برگ سبز چای در زمان مورد لزوم مورد درخواست بوده است. این مسائل همگی موجبات عدم پرداخت مطالبات چایکاران را در دوره جدید برداشت و در آن زمان فراهم کرده بود. ذکر این نکته حائز اهمیت است که این مشکل در سال زراعی آتی با تخصیص به موقع بودجه توسط معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور در دوره یازدهم و حذف ارتباط مطالبات چای کاران با موضوع حواله واردات مرتفع شده است.
جمع‌بندی و تأکیدات
با عنایت به مطالب مطروحه در گزارش, مشخص شد که عمده دغدغه‌های مطروحه پیرامون محور اول یعنی خرید 52 هزار تن چای سنواتی غیر قابل شرب و توزیع آن از طریق تعاون روستایی متمرکز شده است و محورهای دوم و سوم از بابت صدور حواله برای شرکتهای پیشتازان, ایرانیان و صدرا براساس مصوباتی صورت گرفته است که این بخش از مصوبات گرچه با هدف حمایت از تولید داخل تنظیم شده است اما حمایت مذکور می‌توانست به نحو مطلوب‌تری از تنظیم و موجبات رشد و شکوفایی صنعت چای کشور را در بر داشته باشد. محور چهارم گزارش که موضوع پرداخت مطالبات چایکاران را هدف قرار داده است, براساس تلاش های متولیان و همکاری معاونت محترم برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری مرتفع و برای سال زراعی جدید نیز موضوعیت نداشته است. حال با در نظر گرفتن موضوعات مرتبط با محور اول این تحقیق و تفحص, مواردی را حول (3) بخش تقسیم‌بندی و ذیلاً تقدیم میدارد:
بخش اول) مصوبات به عنوان مبانی کلی و زمینه‌سازِ بروز مشکلات
در این بخش از گزارش به ذکر مصوباتی میپردازد که غالباً با ضعف، آزمون و خطا، تناقض، غفلت از احکام و مصوبات بالادستی، نبود پشتوانه های کارشناسی، علمی و تخصصی، نادیده گرفتن شرح وظایف تخصصی دستگاه متولی، و تضییع غیرمستقیم حقوق مصرف کنندگان و فعالان این بخش همراه بوده است که مختصراً و به شرح ذیل به َآن اشاره میگردد ک
انحلال سازمان چای کشور براساس مصوبه مجمع عمومی در تاریخ 29/04/1383 با برخورداری از 1066 نفر نیروی انسانی، مرکز تحقیقات چای کشور و سایر تأسیسات و اموال و سپس تاسیس اداره کل چای شمال در تاریخ 08/03/1385, (یعنی حدود دو سال بعد) توسط وزیران عضو کارگروه نوسازی باغات چای و تغییر نام اداره کل چای شمال به سازمان چای شمال توسط هیئت وزیران در جلسه مورخ 3/3/1388 و مصوبه ارتقاء آن به نام سازمان چای کشور در جلسه مورخ 4/11/1388 با (175) پست سازمانی در ابلاغیه 7/2/1389, (یعنی 891 نفر کمتر از تشکیلات منحل شده) و بدون الحاق مرکز تحقیقات چای به این سازمان از جمله رویکردهای آزمون و خطایی بوده است که فاقد ضمانت اجرایی و پاسخگویی برای تصمیم‌گیران آن قلمداد میشود.
یکی از مصوباتی که مبنای اصلی اقدامات موضوعات سه (3) محور اولیه تحقیق و تفحص شد, مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور با شماره 98613/ت 45716ن در تاریخ 12/05/1390 میباشد، که فاقد مبانی قابل اتکاء کارشناسی, علمی و تخصصی از جمله در بندهای (7), (10), (12), (13) و (14) آن مصوبه میباشد. (این موضوع در بند (5) کلیات مبنایی و پیوست (4) گزارش ارائه شده است.)
صورت‌مجلس یکصد و پنجاهمین جلسه کمیسیون تعیین تکلیف محصولات کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی در تاریخ 15/11/1391 که در دفتر ریاست وقت سازمان مرکزی تعاون روستایی با حضور اعضاء برگزار شد, با درخواست خریدار چای موصوف, مبنی بر خرید کل چای خشک موجود از سالهای 1386 لغایت 1388 موافقت نمود, این صورت‌مجلس دارای تناقضاتی با مصوبه نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور یا همان هیئت کارگروه برنج و چای کشور از بابت الزامات و معیار (3) سال عمر برای سنواتی شدن چای و عدم رعایت آن در آن برهه از زمان, و همچنین مدت زمان تعیین شده اجرای قرار داد (یعنی یک سال تمام) از تاریخ عقد قرارداد بدون در نظر گرفتن شرایط احتمالی مانند دخالت و نقش آفرینی سایر بخش‌ها و جایگاه‌ها انجام گرفت. (که در بند (1) محور اول و پیوست (5) گزارش بدان پرداخته است.)
مفاد مندرج در قرارداد فروش چای, در تناقض با برخی از بندهای مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور میباشد که میتوان به موارد ذیل اشاره کرد که عبارتند از : بند (4) یعنی عدم در نظرگرفتن تبدیل شدن به سایر محصولات صنعتی و عدم رعایت بند (7) مبنی بر سنواتی بودن چای با عمر بیش از سه سال یا همان چای سال 1387 در آن برهه از زمان, اضافه کردن نظارت استانداری گیلان, نبود مکانیزم پیشبینی موارد خارج از اختیار از جمله احتمال توقف فعالیت‌ها و دخالت دستگاه‌ها و همچنین نحوه تعیین کمیت دقیق از موجودی انبارها. (این بخش در بند (2) و پیوست (6) گزارش هیئت ارائه شده است.).
با عنایت به اینکه ابلاغیه معاونت اقتصادی و برنامه‌ریزی وزیر جهاد کشاورزی با گمرک ایران شرایط صادرات کالاهای کشاورزی را تعیین و صادرات چای را آزاد اعلام کرده است صادرات چای در چهار ماه اولیه سال 1392, بدون اخذ نظر و مجوز سازمان چای صورت می‌گرفته است و با پیگیری‌های مکرر سازمان چای, صدور مجوز سازمان چای عملاً از شهریور ماه 1392 آغاز شده است. عدم توجه به الزام مجوز سازمان چای, هنوز هم توسط بعضی از گمرکات کشور از جمله گمرک مشهد و ارومیه عمل میشود و این رویه تا تنظیم این گزارش ادامه داشته است. (این بخش در بند (3) ذیل جزء (ی) و پیوست (8) گزارش ارائه شده است).
مصوبه استاندار وقت گیلان[41] در تاریخ 4/3/1392 که به استناد ابلاغیه شماره 18779/ت49035هـ مورخ 3/2/1392 هیئت دولت, ایشان را به عنوان نماینده ویژه رئیس جمهور در امور چای تعیین میکند, موجب صدور دستورالعملی مبنی بر ممنوعیت خروج و توزیع هرگونه چای سنواتی برای استفاده شرب یا به هر عنوان دیگر از انبارهای استان و خارج از استان را برای شش ماه از تاریخ ابلاغ صادر می‌نماید, که این دستورالعمل خلل غیرمترقبه برای فعالیت‌های موضوعه قرار داد محسوب میشود. (بند (4) ذیل جزء (ی) و پیوست (9) گزارش به این موضوع پرداخته است.).
مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور در کارگروه برنج و چای در تاریخ 12/3/1392 یعنی (8) روز پس از دستورالعمل استاندار گیلان و اِعمال تناقض با دستورالعمل مذکور, مبنی بر تعیین قیمت خرید تضمینی, فروش برگ سبز چای و اجازه صدور مجوز واردات چای با نرخ تعرفه 4% و حاکمیت تصمیمات دوگانه برای بازار چای و اجرای قرارداد مذکور . (این موضوع در بند (5) و پیوست (10) مورد اشاره قرار گرفته است.).
تناقض نامه صادر شده از سوی قائم‌مقام فعلی وزیر جهاد کشاورزی در امور مجلس[42] به رئیس سازمان چای کشور[43] در تاریخ 6/9/1392 با مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور مبنی بر اینکه چایهای فرآوری یا بدون فرآوری به فروش رفته و تمام و کمال به خارج از کشور صادر گردد و اجازه ورود آن به بازار در داخل به هیچ وجه داده نمی‌شود. (این موضوع در بند (6) و پیوست (16) گزارش آمده است.).
تناقض صورت‌مجلس جلسه سازمان بازرسی کل کشور در تاریخ 17/9/1392 با مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور که با حضور مسئولین مرتبط استانی و ملی انجام شده است, که نامه صادره قائم مقام فعلی وزیر جهاد کشاورزی در امور مجلس ملاک عمل قرار داده است, هرگونه دخالت دستگاه‌های اجرایی استان گیلان در مفاد نامه فوقالذکر ممنوع شمرده شد. اولاً فاقد وجاهت قانونی از بابت نداشتن جایگاه تعریف و شناخته شده قانونی میباشد, ثانیاً ناقض تصمیم نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور در تاریخ 12/5/1390 است, ثالثاً می‌توانسته زمینه از دست رفتن جایگاه و سهم بازار چای ایران در بازارهای خارجی را فراهم کرده باشد, رابعاً ناقض شرح وظایف قانونی دستگاه‌های اجرایی استانی از بابت الزام در رعایت استاندارها, سلامت افراد و قوانین موضوعه باشد. خامساً هیچگونه وجهه الزامآور قانونیای نداشته است. (این موضوع در بند (13) جزء (ی) و پیوست (17) گزارش ارائه شده است.).
صدور برخی احکام رفع پلمپ انبارها از سوی مراجع قضایی که موجبات عدم دخالت دستگاه متولی و تخصصی را فراهم آورده و از این بابت بخشی از چایهای سنواتی که از انبارها خارج شده‌اند قابل رصد نبوده و مشخص نیست که چه درصدی از آن به بازار داخلی و یا خارجی عرضه شده است.
شایان ذکر است که موضوع چایهای سنواتی، تنها محدود به (52) هزار تن چای سنواتی معطوف به سنوات 1386 الی 1388 نمی‌گردد, بلکه چایهای سنواتی مربوط به سالهای 1372 الی 1382 هم را در بر می‌گیرد، از این روی میبایستی مورد توجه مسئولان محترم باشد که بخشی از آن با عنایت به احکام قضایی از بابت رفع توقیف انبارها، در دسترس عرضه کنندگان قرار گرفته است و بخش دیگر در انبارهای استان‌ها قراردارد که الزام در تبدیل آن به سایر محصولات و فرآورده‌های صنعتی و ایجاد ارزش افزوده لغایت شش ماه از تاریخ ابلاغ گزارش مورد تأکید میباشد. (این بحث در بند (21) محور اول و پیوست (25) گزارش مطرح شده است.).
گفتنی است که رعایت استاندارد و معیارهای آن و همچنین موازین بهداشتی, ضرورتی است که میبایستی در کلیه مراحل این حوزه اعم از کاشت, داشت, برداشت, فرآوری, بستهبندی, شرایط کارگاهی و مواردی از این دست رعایت گردد. در غیر این صورت پرداختن به یک بخش و غفلت از سایر موارد میتواند اثرات خاص خود را داشته باشد. بهعنوان نمونه میتوان ادعا کرد که شرایط نگهداری چای در انبارهای موجود, شرایطی نیست که تابع موازین و معیارهای استاندارد و موازین بهداشتی باشد. از این روی باز فرآوری آن چایها و یا مخلوط کردن آن با چای تولیدی همان سال به نسبت معین, میتواند در عین نا اطمینانی, از تأیید استاندارد و بهداشت برخوردار شود.
سیاست‌های تشویقی مانند حواله کیلوسوم برای خریداران بیش از ده هزار تن و انعقاد قرارداد با شرکت صدرا که همة آنها در نیمه راه مانده، متوقف شده و اجرا نشده است، حکایت از اتخاذ تصمیمات بدون پشتوانه و نسنجیده داشته است که مستوجب تذکر به دستاندرکاران است.
بخش دوم ) تخلفات احراز شده در گزارش
این بخش از جمع‌بندی گزارش هیئت تحقیق به ارائه یکسری از تخلفاتی میپردازد که خریداران چای سنواتی از بابت عدم اجرای تکالیف و خلاءهای قانونی دستگاه‌ها, نبود نظارت‌های لازم و نادیده گرفتن اهمیت حقوق اقتصادی، اجتماعی، تولیدی و سلامتی آحاد مصرفکنندگان مرتکب شده‌اند, تخلفاتی که رابطه مستقیمی با سلامت جسمی مصرفکنندگان, سرنوشت فعالان این بخش از جمله چایکاران, کارخانهداران و توزیع کنندگان, تضییع حقوق ذی‌نفعان و یا حفظ نام و یا بِرَند چای ایرانی در بازار و از دست دادن سهم بازار مصرف در داخل کشور دارد.
مطالب فوق از آن جهت نیست که تائیدکننده چایهای وارداتی باشد, چرا که بخشی از چایهای وارداتی که بخشی از آن به‌صورت قاچاق وارد میشود میتواند همان چایهای بازفرآوری شدهای باشد که با ترکیب مواد شیمیایی از جمله اسانس و رنگ توانسته است رضایت نسبی مصرفکنندگان را از بابت زمان به عمل آوردن برای مصرف و یا طعم خاص به‌دست آورد. از این دیدگاه معرفی اشخاص مزبور به مراجع قضایی و پیگیری روند و احکام صادره به لحاظ حراست از حقوق آحاد جامعه ضروری میباشد. موارد مذکور به شرح ذیل ارائه میشود :
از آنجایی که براساس قرارداد فیمابین فروشنده و خریدار و موافقتنامه کمیسیون تعیین تکلیف محصولات کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی در صدور اجازه فروش چایهای موضوعه به خریدار, چنین تکلیف شده بود که نظارت سازمان چای میبایستی در تمامی مراحل و اقدامات مربوطه برقرار گردد, متأسفانه کلیه صادرات چای در چهارماهه اولیه سال 1392 بدون نظارت سازمان چای صورت گرفته و این نظارت از شهریور ماه 1392 الزامآور شده است. از این روی, اقدامات صادراتی خریدار موجب نقض مفاد موضوعه قرارداد و تبعات مرتبط با نام و برند چای ایرانی در بازارهای خارجی قلمداد میگردد.
کلیه افراد حقیقی که در جایگاه سازمانی از جمله دستگاه‌های استانی و یا ملی، مبادی ورود و خروج کالا و بخش‌های نظارتی مرتکب تخلف شده‌اند به مراجع قضایی مرتبط معرفی و نسبت به تدقیق آراء صادره متناسب با نوع و اهمیت تخلف نسبت به شرح وظایف و جایگاه حقوقی آن شخص، پیگیری لازم به عمل آید.
بررسی کمیّت و کیفّیت همکاری خریدار در اسناد به‌دست آمده حکایت از ضعف و عدم تمکین تعهدات خریدار نسبت به دستگاه متولی و دستگاه‌های نظارتی دارد که نیازمند پیگیری قضایی میباشد. (این بحث در بند (15) محور اول و پیوست (19) گزارش ارائه شده است.).
در اسناد به‌دست آمده، کمبود مقدار قابل توجهی از موجودی برخی از انبارهای چای سنواتی محرز شده است که میبایستی ضعفِ نقش بخش‌های نظارتی و امنیتی مورد تذکر قرار گیرد و مرتکبین تخلف و سرقت از انبارها شناسایی و به مجازات متناسب با تبعات فعل انجام شده برسند. (این بحث در بند (16) محور اول و پیوست (20) گزارش ارائه شده است.).
تلاش خریدار برای خروج چای سنواتی از مبادی غیر صادراتی، نوعی فرار از قانون تلقی شده و نیازمند تذکر و برخورد میباشد. (این بحث در بند (17) محور اول و پیوست (21) گزارش ارائه شده است.).
فرآوری مجدد (خشک کردن, غربال و درجه‌بندی و کیسه‌گیری) چای سنواتی و غیرقابل شرب و یا ترکیب آن با محصول جدید به جهت عرضه به بازار مصرف انسانی و عدم رعایت موازین سلامت و امنیت غذایی مصرفکنندگان, و نبود پاسخگویی مشخص برای آن, موجبات تضییع حقوق فعالان بازار چای, چایکاران و بِرند بازار چای تولید داخل را فراهم کرده است که نیازمند پیگیری قضایی و معرفی متخلفین به مراجع قضایی دارد. (این مبحث در بنده (14) محور اول و پیوست (18) گزارش ارائه شده است.).
بخش سوم ) اصلاحات تقنینی در حوزه چای
بررسی مستندات به‌دست آمده پیرامون نقش ساختارها، مصوبات، عملکردها و کیفیت آنها حکایت از آن دارد که اصلاح بسترهای قانونی و ابعاد عملکردی اشخاص مرتبط با این تحقیق و تفحص، ضرورتی اجتناب ناپذیر است از این منظر موارد تأکیدی به لحاظ اِعمال اصلاحات قانونی از طریق طرح قانونی به شرح ذیل ارائه میشود :
ماده 1- سازمان چای کشور به عنوان متولی این محصول تعیین و هرگونه سیاستگذاری و مدیریت مرتبط با چای در این سازمان متمرکز میشود، سازمان چای در قبال سیاستگذاری و مدیریت این بخش مسئول بوده و هرگونه نقش آفرینی اشخاص و دستگاه‌ها در این حوزه ممنوع و تنها براساس دامنه و تعریف حقوقی آن اشخاص قابل اجرا میباشد.
ماده 2- وزارت جهاد کشاورزی (سازمان چای کشور) مکلف شود تا برای چای که بهعنوان یک محصول کشاورزی محسوب میگردد برنامه‌ای مدون نماید تا چای از شناسنامه و پایش مستمر برخوردار شود و هر محصول چای با شناسنامه و مشخصات کیفیِ مختص به آن چای عرضه گردد.
ماده 3- وزارت جهاد کشاورزی (سازمان چای کشور) موظف است تا بسترهای نرم‌افزاری و سختافزاری به جهت رصد نمودن فعالیت‌ها و نظارت بیشتر بر تولید تا مصرف و همچنین واردات و صادرات را برقرار نماید.
ماده 4- وزارت جهاد کشاورزی (سازمان چای کشور) و وزارت صنعت، معدن و تجارت مکلفند تا نسبت به ایجاد و گسترش صنایع جانبی، فرآوری و تبدیلی و استفاده از فناوری‌های نوین در بخش چای کشور از طریق بخش غیردولتی اقدام نمایند.
تبصره : چایهای غیرقابل شرب برای مصرف انسانی میبایستی از طریق فرآوری به سایر محصولات صنعتی تبدیل شوند و عرضه این گونه چایها در بازار مصرف ممنوع میباشد.
ماده 5- به منظور بهبود و افزایش بهره‌وری فعالیت های مرتبط با چای و تولید واریته‌های جدید و همچنین تقویت قوه برنامه ریزی و سیاستگذاری سازمان چای کشور، مراکز تحقیقاتی چای به سازمان چای کشور الحاق و تحت آن سازمان فعالیت می‌نمایند.
ماده 6- سازمان‌های استاندارد و غذا و دارو مکلفند تا براساس تکالیف قانونی و در کلیه مراحل هر فعالیتِ مرتبط با چای از جمله؛ تولید، انبار، فرآوری، بستهبندی و عرضه اقدام نمایند.
ماده 7- وزارت جهاد کشاورزی (سازمان چای کشور) مکلف است تا اقدامات لازم را به جهت افزایش دانش و مهارت فعالان این بخش به‌عمل آورد.
ماده 8- سازمان چای کشور موظف تا نسبت به تهیه برنامه‌های افزایش اطلاعات عمومی و تبلیغاتی برای چای کشور اقدام نماید و صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران نیز مکلف است تا نسبت به پخش برنامه‌های تبلیغاتی ارائه شده به آن سازمان اقدام نماید.
ماده 9- از تاریخ تصویب این قانون، چای داخلی بهعنوان یکی از ارقام کالای سبدخانوار تعیین میشود و هرگونه عرضه چای خارجی در سبد کالای خانوار ممنوع میباشد.
ماده 10 – دولت مکلف است نسبت به تعیین قیمت برگ سبز چای متناسب با هزینههای تولیدی و پرداخت به موقع، (لغایت (15) روزه) مطالبات چایکاران و تأمین منابع مالی مورد نیاز از محل بودجه عمومی و تعرفه واردات و اهتمام جدی به بهزراعی چای اقدام نماید.
ماده 11- دستگاه‌های نظارتی و تخصصی در حوزه واردات و صادرات و عرضه کالاها موظفند تا نسبت به شناسایی و معرفی متخلفین عرضه چای سنواتی در بازار به مراجع قضایی اقدام نمایند.
ماده 12- سازمان بازرسی کل کشور، دیوان محاسبات و مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی موظفند تا براساس حوزه فعالیت، نسبت به بررسی، آسیب‌شناسی و واکاوی واگذاری کارخانجات دولتی از جمله کارخانه چایسازی فجر لاهیجان که به انحاء مختلف از مسیر فعالیت چایسازی خارج و تخریب شده اند اقدام و نتیجه را جهت طی مراحل قانونی به هیأت رئیسه مجلس و کمیسیون‌های کشاورزی و صنعت و معدن در مجلس شورای اسلامی ارائه نمایند.
نکته تأکیدی
نکات با اهمیتی در خصوص چای و دغدغه‌های مرتبط با آن مطرح شد, مباحثی در خصوص چای سنواتی از جمله بحث تولید, بازفرآوری, عرضه در بازار داخلی, نحوه صادرات، نقش پیدا و پنهان اشخاص مختلف, تلاش برای اصلاح فعالیت‌ها و مواردی از این دست که در حیطه محور اول بدان پرداخته شد.
اما آنچه بدان پرداخته نشد و از ابعاد پنهان محور اول تحقیق و تفحص میباشد و ارتباطی مستقیمی با این محور دارد, منابع بودجه‌ای است که برای آن چایهای سنواتی از طریق دولت تأمین شده است و موجب شده تا این منابع بصورت بهینه مصرف نگردد و تنها موجبات منفعت حداکثری کارخانجات چایسازی را فراهم آورد. از این روی ضرورت دارد تا فضای حاکم بر خرید برگ سبز چای به‌صورت کلی و مختصر مورد بررسی قرار گیرد تا بلکه ابعاد دیگری از چای سنواتی مورد بررسی قرار گیرد. بایستی اظهار داشت که طبق قانون، برگ سبز چای از سال 1368 بهعنوان یکی از محصولات خرید تضمینی محصولات کشاورزی منظور شده است و با پرداخت قیمت آن توسط دولت، تمامی برگ سبز در اختیار کارخانجات قرار می‌گیرد تا پس از فرآوری، به بازار عرضه نمایند. به عبارت دیگر دولت هرساله هزینه کلانی را متحمل میشود و در ازاء آن، تمامی منافع حاصله به کارخانهداران اختصاص می‌یابد. به عنوان مثال فرض شود که میانگین قیمت خرید برگ سبز به‌صورت تضمینی 15,000 ریال تعیین شده است. دولت در گذشته پرداخت کل مبلغ را متعهد می‌شد و در چند سال اخیر, پرداخت وجوهی را برای کارخانجات بهعنوان قدرالسهم تکلیف کرده است. این مبلغ که به عنوان قدرالسهم دولت و کارخانجات تعریف شده است را میتوان در دو حالت ذیل تشریح کرد:
الف ) در حالت اول فرض میشود که دولت 60% ارزش برگ سبز چای (یا 60% همان 15,000 ریال) را بطور مستقیم و تحت عنوان قدرالسهم دولت به کشاورز پرداخت و تلاش میکند تا مابقی را, یا همان 40% قدرالسهم کارخانجات را از کارخانجات دریافت و به حساب کارت بانک چایکاران واریز نماید, البته گفتنی است که بسیاری از کارخانجات هستند که تا کنون قدرالسهم تکلیف شده را پرداخت نکرده‌اند و کل منافع چای را جذب کرده‌اند.
ب ) در حالت دوم فرض میشود که دولت 60% از ارزش 15,000 ریالی برگ سبز چای (یعنی هرکیلوگرم 900 تومان) را به چایکاران پرداخت میکند و سپس آن را به میزان 5,000 یا 6,000 ریال به کارخانجات چایسازی می‌فروشد و 40% مبلغ اخذ شده را (و یا همان قدرالسهم) از بابت بدهی به چایکاران, از کارخانه‌دار دریافت و به چایکاران پرداخت می کند.
در هر دو حالت, دولت هرساله از بابت خرید تضمینی برگ سبز چای و به جهت حمایت از چایکاران, اعتبارات هنگفتی را در قوانین بودجه سنواتی, تأمین و تخصیص میدهد. اما متأسفانه این اعتبارات به جای آن که تأمین کننده منافع چایکاران و کشاورزان این بخش باشد عملاً به سمت و جیب کارخانجات چایسازی سرریز میشود. به عبارت دیگر کارخانجات چایسازی و فرآوری برگ سبز چای در دهه گذشته کل برگ سبز چای را به رایگان دریافت می‌کردند و در چند سال اخیر تنها با تکلیف سهم چهل (40) درصدی، شصت (60) درصد ارزش برگ سبز چای را رایگان دریافت می کنند. مزید اطلاع آنکه کارخانجات مزبور، هر چهار کیلوگرم برگ سبز چای را پس از فرآوری, به یک کیلوگرم چای خشک تبدیل می‌کنند و با ارزش افزوده ایجاد شده, محصول به‌دست آمده را, با قیمتی, بین 120,000 تا 280,000 ریال به بازار چای عرضه می‌کنند. این در حالی است که کارخانجات چایسازی نه تنها 60% ارزش برگ سبز چای با قیمت 15,000 ریالی را پرداخت نمی‌کنند بلکه اغلب از پرداخت همان 40% یا سهم 600 تومانی خود در هرکیلوگرم امتناع ورزیده‌اند. این بدان معناست که دولت تخصیص بودجه مربوط به چای را به جای آنکه به چایکاران اختصاص دهد متأسفانه به کارخانجات چایسازی اختصاص داده است و همچنان با بی‌برنامگی, این عرصه را به‌دست آنان سپرده است. از سوی دیگر میبایستی به خسارات ناشی از مابه‌التفاوتِ قیمت خرید برگ سبز چای و قیمت چای سنواتی که به خریداران عرضه شده است توجه شود.
به گزارش خبرگزاری خانه ملت، گزارش هیأت تحقیق و تفحص مجلس شورای اسلامی از عملکرد سازمان چای کشور به این شرح است:
مقدمه
با عنایت به انجام بررسیهای کارشناسی پیرامون محورهای تحقیق و تفحص از سازمان چای کشور که شامل :
الف ) خرید 52 هزار تن چای سنواتی غیر قابل شرب وتوزیع آن از طریق تعاون روستائی (توسط عامل خریدار)
ب) صدور حواله کیلوئی سوم برای شرکتهای پیشتازان و ایرانیان در سالهای 1389 و 1390 که ضربه سنگینی به تولید داخل وارده کرده است .
ج) صدور حواله برای شرکت صدرا بدون اینکه مبلغی پرداخت یا خریدی صورت گرفته باشد.
د) عدم پرداخت مطالبات چایکاران تا به حال که دوره جدید برداشت هم صورت گرفته است.
میباشد, میبایستی ابتدائاً مروری بر کلیات مبنائی که زمینة شکلگیری اقدامات فوق میباشد صورت پذیرد و سپس شرحی از بررسیهای انجام گرفته تقدیم گردد.
کلیات مبنائی
سازمان چای کشور براساس مصوبه مجمع عمومی در تاریخ 29/04/1383 با برخورداری از 1066 نفر نیرویانسانی، مرکز تحقیقات چای کشور و سایر تأسیسات و اموال، منحل و وظایف غیرحاکمیتی آن به سازمان تعاون روستائی واگذار شد. (پیوست 1)
2- براساس تصمیمات شورای اقتصاد در سال 1384 و 1385, سازمان تعاون روستائی بهعنوان دستگاه مباشر, مسئول خرید و تحویلگیری و خرید چای و برگ سبز چای به نرخ تضمینی تعیین شد.
3- در تاریخ 08/03/1385, وزیران عضو کارگروه نوسازی باغات چای و تقویت بازار داخلی و سازماندهی تولید و توزیع چای، تصمیماتی را مصوب کردند که مبنای تاسیس اداره کل چای شمال زیر نظر وزارت جهاد کشاورزی شد. تصمیمات دیگری که در این کارگروه اتخاذ شد عبارت بودند از:
الف) تعیین اجازه واردات یک و نیم کیلوگرم چا ی با تعرفه (4%) درازاء خرید هرکیلوگرم چای خشک تولید داخل. این مقدار در مصوبه کارگروه مذکور در تاریخ 27/11/1386به دو و نیم کیلوگرم افزایش یافت به عبارت دیگر این بخش از تصمیمات, مبنای اولیه صدور حواله واردات چای به کشور شد.
ج) تعیین یارانه صادرات برای تشویق صادرات چای, از دیگر رویکردهای این مصوبه بود.
د) تکلیف وزارت جهاد کشاورزی در ایجاد تعاونیهای چایکاران و پیشبینی واگذاری کلیه وظایف خرید برگ سبز چای, عملآوری و تبدیل به چای خشک, بازاریابی چای داخلی و واردات چای خارجی در سال 1386 به آن تعاونیها. بهعبارت دیگر, این بخش از مصوبه, مبنای تشکیل تعاونیهای چایکاران در کشور شد. (پیوست 2)
4- هیات وزیران در جلسه مورخ 3/3/1388 نام اداره کل چای شمال را به سازمان چای شمال تغییر و این نام در جلسه مورخ 4/11/1388 به نام سازمان چای کشور ارتقاء یافت. تعداد پستهای سازمانی در ابلاغیه 7/2/1389, 175 نفر (یعنی 891 نفر کمتر از تشکیلات منحل شده) و بدون الحاق مرکز تحقیقات چای به این سازمان در نظر گرفته شد. (پیوست 3)
5- یکی از مصوباتی که مبنای اصلی اقدامات موضوعة سه (3) محور اولیه تحقیق و تفحص شد, مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور با شماره 98613/ت 45716ن در تاریخ 12/05/1390 میباشد، لذا ضرورت دارد تاریخ این مصوبه و رویکردهای بندهای راهبردی آن به خاطر سپرده شود که : (پیوست 4)
الف) براساس بند (7) آن, ورود چای خارجی با گذشت بیش از یکسال از تاریخ تولید چای خارجی با فرآوری مجدد و عرضه چای داخلی با گذشت بیش از (3) سال از تاریخ تولید ممنوع شد.
توضیح آنکه تعیین سالها و معیارهای مذکور در این بند از مصوبه از جمله تعیین سه سال از زمان تولید چای خشک برای تأئید شدن چای برای مصرف انسانی, از اتکاء کارشناسی, علمی و تخصصی برخوردار نیست, زیرا از یک سو کیفیت چای داخل رابطه مستقیمی با شرایط و کیفیت انبار از جمله مسائل بهداشتی, درجه دما و رطوبت, نوع بستهبندی و جنس بستهبندی و مواردی از این دست دارد, که از این حیث, احتمال غیر قابل شرب بودن چای یکماهه, (از تاریخ تولید), دور از انتظار نیست و از سوی دیگر معیار یکسال برای چای وارداتی با توجه به کیفیت آن چای و نوع بستهبندی و همچنین دوره زمانی حمل و پروسه اجرائی آن, فاقد کارشناسی لازم میباشد.
ب) براساس بند (10) مصوبه مزبور که مبنای اقدامات مرتبط با محورهای دوم و سوم تحقیق و تفحص قرار گرفت, چنین تکلیف شد که : «به منظور تشویق خرید چای تولید داخل بعد از سال 1389, واردکنندگان مجاز شدند تا پایان تیرماه 1392 به ازاء خرید یک کیلوگرم چای تولید داخل, دو کیلوگرم چای با نرخ تعرفه 4% از خارج از کشور وارد نمایند و این رقم برای خریدهای بیش از ده هزار تن, سه کیلوگرم به ازای هرکیلوگرم چای داخلی میباشد.»
توضیح آنکه امتیاز این بخش از مصوبه با توجه به اینکه تعداد معدودی از فعالان بازار چای کشور, توان خریدهای بیش از ده هزار تن را دارند, واگذاری امتیاز قانونی به آنان و نادیده گرفتن حقوق بخش اعظم فعالان این بخش دارای ابهام است, البته به نظر میرسد که ملاحظات پنهان در جهت‌گیری این امتیاز بی‌تاثیر نبوده است. این امتیاز در مصوبه مورخ 28/10/1390 از ابتدای سال 1390 مجاز و در نظر گرفته شد. (یعنی شمولیت مصوبه دیماه 1390 از ابتدای همان سال یعنی 10 ماه قبل از تصویب را پوشش داد.).
ج) براساس بندهای 12 و 13 این مصوبه, تکلیف شد تا 141 هزار تن چای سنواتی مربوط به سالهای 1373 تا 1379 و 100 هزار تن چای سنواتی مربوط به سالهای 1380 تا 1382 با شرایط مربوط, به کمپوست تبدیل و وجوه حاصل به حساب خاص واریز گردد.
توضیح آنکه عدم توجه به امکان فرآوری چایهای سنواتی برای مصارف صنعتی و تحصیل درآمدهای ارزی حاصل از آن در قبال تحمیل هزینه تبدیل به کمپوست با توجه به ارزش نازل کمپوست در این بند از مصوبه, دارای ابهام است. ضمن آنکه عدم توجه به امکان عرضه چایهای سنواتی غیر قابل شرب به بازار داخل و یا خارج و یا فرآوری مجدد آنها و یا رصد نمودن آن چایها برای کمپوست شدن و همچنین عدم شمولیت تحقیق و تفحص برای آن دارای ابهام است.
د) براساس بند 14 مصوبه که مبنای اقدامات موضع محور اول تحقیق و تفحص میباشد تکلیف شد تا بخشی از 51 هزارتن چای سنواتی مربوط به سالهای 1385 و 1386 در اختیار سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران, تحت نظارت سازمان چای کشور به کمپوست یا سایرمحصولات صنعتی تبدیل و مقدار باقیمانده مربوط به سالهای 1387 تا 1389 تحت نظارت سازمان چای کشور به فروش برسد و وجوه حاصل از فروش کمپوست یاسایر محصولات صنعتی و چای خشک فروش رفته پس از کسر هزینههای تبعی مربوط, بابت بدهی سازمان تعاون روستایی مرکزی ایران به سیستم بانکی هزینه و مازاد آن به خزانه واریز شود.
توضیح آنکه ابهام بیشتر در این مصوبه, به رویکردهای دوگانه در خصوص چایهای سنواتی مربوط بندهای 12 و 13 با بند 14 میباشد. زیرا در بندهای 12 و 13 تنها بر کمپوست‌شدن هدف‌گذاری شده است. اما در بند 14 این مصوبه, امکان تبدیل شدن به سایر محصولات صنعتی را برای بخشی از 51 هزار تن چای سنواتی مربوط به سالهای 1385 و 1386 پیشبینی کرده است. از سوی دیگر یکی از نقاط ضعف در این بند از مصوبه و همچنین بند 7 آن, این است که مصوب کنندگان فرض را بر آن داشتهاند که مصوبه در 7 ماه باقیمانده از سال 1390 قابلیت اجرا خواهد داشت. به عبارت دیگر اگر فرض را بر انعقاد قرارداد در سال 1391 و یا 1392 می‌گذاشتند و با در نظر گرفتن تعیین معیار بیش از سه سال عمر چای که موجب سنواتی شناخته شدن آن میشود, موجودی چای سال 1387 در سال 1391 و موجودی چای 1388 در سال 1392 بعنوان چای سنواتی و غیر قابل مصرف برای انسان, شناخته میشود و ضرورت داشته تا نسبت به کمپوست شدن یا سایر محصولات صنعتی برای آن اقدام می‌شد.
اما از آنجایی که تعیین مدت سنوات نمی‌تواند تعیین کننده و یا مثبت کننده کیفیت و نتایج آزمایشات استاندارد و بهداشت باشد میبایستی نسبت به نتایج آزمایشات استاندارد و بهداشت آن محصولات, اتکاء و جدیت بیشتری به خرج داد و براساس آن نسبت به تأئید یا عدم تأئید مصرفی بودن چای اقدام جامعی داشت. با توجه به مجموعه مصوبات و اقدامات مربوطه، از این بخش از گزارش عملاً وارد مبحث محور اول تحقیق و تفحص می‌شویم :
محور اول
خرید پنجاه و دو هزار تن چای سنواتی غیرقابل شرب و توزیع آن از طریق تعاون روستایی (توسط عامل خرید)
بررسی این محور از محورهای تحقیق و تفحص حکایت از آن دارد که یکسری از مصوبات, ابعاد متن قرارداد و اقدامات خریدار از بابت برخی خلاءهای موجود, موجب شکلگیری دغدغههایی شد که رابطه مستقیمی با سلامت جسمی مصرفکنندگان, سرنوشت فعالان این بخش از جمله چایکاران, کارخانهداران و توزیع کنندگان, تضییع یا حفظ نام و یا بِرَند چای ایرانی در بازار و از دستدادن سهم بازار مصرف در داخل کشور دارد. مطالب فوق از آن جهت نیست که تائیدکننده چایهای وارداتی باشد, چرا که بخشی از چایهای وارداتی که بخشی از آن بصورت قاچاق وارد میشود همان چایهای بازفرآوری شدهای است که با ترکیب مواد شیمیایی از جمله : اسانس و رنگ توانسته است رضایت نسبی مصرفکنندگان را از بابت زمان به‌عمل آوردن برای مصرف به‌دست آورد. مع‌الوصف برای بررسی بیشتر، ابتدا متن قرارداد و انطباق آن با مصوبات گفته شده و سپس اقدامات صورت گرفته از بابت خرید پنجاه و دو هزار تن چای سنواتی ارائه خواهد شد.
در تاریخ 15/11/1391 و براساس یکصد و پنجاهمین جلسه کمیسیون تعیین تکلیف محصولات کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی جلسه‌ای در دفتر ریاست وقت سازمان مرکزی تعاون روستایی با حضور رئیس وقت سازمان مرکزی تعاون روستائی, نماینده وزیر بازرگانی, معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصاد, سرپرست معاونت امور تولیدات گیاهی, مدیر کل امور مالی سازمان مرکزی تعاون روستایی و رئیس سازمان چای کشور برگزار شد که در این جلسه با درخواست خریدار چای موصوف, مبنی بر خرید کل چای خشک موجود از سالهای 1386 لغایت 1388 موافقت شد. در این صورت‌مجلس چنین آمده است : (پیوست 5)
«با توجه به اینکه چای مذکور پس از چندین نوبت آگهی مزایده (12نوبت) از طریق روزنامه‌های کثیرالانتشار در سطح داخلی و بین‌المللی و چندین نوبت استعلام و دونوبت جهت عرضه در تالار بورس کالای کشاورزی اعلام و هیچگونه پیشنهاد مناسبی دریافت نگردید و همچنین به لحاظ تسریع در امر فروش به منظور کاهش ضرر و زیان بیشتر به دولت و جلوگیری از افساد و امحاء محصول ناشی از ماندگاری بیش از حد در انبار و افزایش هزینههای نگهداری, بیمه, انبارداری و غیره, با درنظرگرفتن جمیع جهات با درخواست فوق موافقت کرده و مقرر گردید سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران با توجه به شرایط ذیل نسبت به فروش چای خشک سالی‌های 86-87 و 1388 اقدام نماید.»
الف) با توجه به مصوبه نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور یا همان هیئت کارگروه برنج و چای کشور, کل چای خشک موجود از سال 1386 در انبارهای گیلان و مازندران به مقدار تقریبی 12 هزار تن از قرار هر کیلو 1,000 ( یکهزار) ریال صرفاً به منظور تبدیل به کمپوست و با نظارت سازمان چای کشور و استانداری گیلان بفروش برسد.
ب) مقرر گردید سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران, کل چای خشک موجود از سالهای 1387 و 1388 در انبارهای تعاون روستایی استان‌های گیلان و مازندران به مقدار تقریبی 40 هزار تن را از قرار هرکیلوگرم 3,850 (سه هزار و هشتصد و پنجاه) ریال بفروش برساند.
توضیح آنکه با توجه به زمان انجام توافق که در تاریخ 15/11/1391 صورت گرفته است, حاکمیت بند(7) مصوبه 12/05/1390 مبنی بر سنواتی بودن چای با عمر بیش از سه سال یا همان چای سال 1387 در آن برهه از زمان, نادیده گرفته شده است.
ج) در این توافق خریدار مکلف شد تا ظرف مدت 12 ماه (یکسال) از تاریخ عقد قرارداد نسبت به تخلیه انبار و تقبل هزینههای انبارداری اقدام نماید و با رعایت بند 14 مصوبه مورخ 12/05/90 فوق‌الاشاره محصول را بصورت پارت به پارت(4 هزار تن در ماه) و واریز وجه آن قبل از حمل به حساب فروشنده دریافت نماید.
2- متعاقباً قرارداد فروش چای خشک موضوعه, فیمابین سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران به نمایندگی رئیس وقت هیئت مدیره و مدیرعامل آن سازمان[1] و خریدار[2] منعقد گردید. (پیوست 6)
الف) موضوع قرارداد که عبارت بود از :
کل چای خشک موجود از سال 1386 در انبارهای گیلان و مازندران به تقریبی 12 هزار تن صرفاً به منظور تبدیل به کمپوست و با نظارت سازمان چای کشور و استانداری گیلان طبق مفاد بند 14 مصوبه 12/05/1390
توضیح آنکه این بخش از قرارداد, تبدیل شدن به سایر محصولات صنعتی را لحاظ نکرده است. ضمن آنکه نظارت استانداری گیلان را نیز لازم دانسته است, در صورتی که در مصوبه نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور تنها نظارت سازمان چای ملاک عمل بود.
کل چای خشک موجود از سال های 1387 و 1388 در انبارهای تعاون روستایی استان‌های گیلان و مازندران به مقدار تقریبی 40 هزارتن.
توضیح آنکه این بخش از قرارداد, به علت آنکه بند 7 مصوبه 12/05/1390 مبنی بر سنواتی بودن چای با عمر بیش از سه سال یا همان چای سال 1387 در آن برهه از زمان را ملاک عمل قرار نداده و تنها به بند 14 اکتفا کرده است ابهام دارد.
ب) براساس ماده (2) قرارداد, قیمت چای کمپوست (موجودی سال 1386) یکهزار ریال و قیمت چای سالهای 1387 و 1388, 3,850 ریال در هر کیلوگرم تعیین شد. کل مبلغ قرارداد به ارزش 166 میلیارد ریال بود که ملاک تسویه حساب نهایی برابر برگ باسکول از انبار تعیین شد.
ج ) براساس ماده (3) قرارداد, خریدار موظف به پرداخت بهای محصول بصورت پارت به پارت و قبل از حمل شده است, حداقل واریزی یکهزار تن و سرجمع ماهیانه آن حداقل چهارهزار تن تعیین شد, و در صورت پرداخت مبیع بدون حمل ثمن قرارداد, سپرده حٌسن انجام معامله وی به نفع فروشنده ضبط و قرارداد نیز لغو خواهد شد و خریدار مالک باقی مانده نبوده و فروشنده میتواند نسبت به فروش آن اقدام و خریدار حق هیچگونه ادعایی ندارد.
توضیح آنکه این بخش از قرارداد, فاقد مکانیزم پیشبینی موارد خارج از اختیار از جمله احتمال توقف فعالیت‌ها در زمان برداشت محصول میباشد, که میتواند موجب خدشه‌دار شدن زمان اجرای قراداد گردد و بخش باقیمانده را بلاتکلیف گذارد.
د ) مطابق ماده (4) قرارداد, مدت قرارداد از تاریخ 18/11/1391 لغایت 18/11/1392 (یعنی به‌مدت یکسال) تعیین شد, حضور نمایندگان خریدار و فروشنده در هنگام تحویل, الزامی و مسئولیت حفاظت, اتلاف و افساد و سرقت و امثالهم محموله مانده در انبار به عهده خریدار میباشد.
توضیح آنکه در این بخش از قرارداد مشخص نشده است که مسئولیت‌های تعیین شده شامل و متوجه موارد قبل از قرارداد هم میشود یا خیر؟ زیرا تعیین کمیت دقیق از موجودی انبار براساس اوراق مربوطه به رؤیت خریدار رسیده و تأیید شده است. این نکته از آن جهت است که موجودی برخی از انبارها به میزان قابل توجهی کسری داشته است.
هـ ) رؤیت کل محصول و تأئید کیفی آن توسط خریدار در ماده (5 ) قرارداد ملحوظ شده است.
و ) یک فقره ضمانتنامه بانکی به میزان 10% کل ارزش محصول بابت حٌسن اجرای مفاد قرارداد به همراه یک فقره چک به میزان کل ارزش محصول از بابت عدم اجرای ماده (10) قرارداد و جبران خسارات جانی و مالی احتمالی حاصل از آن در اختیار فروشنده قرار گرفت.
ز ) طبق ماده (7) قرارداد, خریدار مکلف به تخلیه انبارهای باز شده و تقبل هزینههای بارگیری میباشد.
ح ) مراجع قضایی مرجع هرگونه اختلاف (براساس ماده (8) قرارداد) می‌باشند و براساس ماده (9), خریدار کلیه خیارات قانونی را از خود سلب نموده است.
ط ) ماده (10) قرارداد حاوی نکات مهمی است که محور اول تحقیق و تفحص از بابت تصریح و تعهد داده شده توسط خریدار مطرح میباشد, در این ماده چنین آمده است :
«نظر به اینکه چای موصوف موضوع بند (1) ماده (1) قرارداد قابلیت مصرف خوراکی را نداشته, لذا خریدار متعهد و مکلف است چای مذکور را صرفاً جهت استفاده کمپوست با هماهنگی و نظارت سازمان چای کشور و استانداری گیلان به عنوان ناظر مورد استفاده قرار دهد و در صورت عدم اجرای این ماده و ورود خسارت جانی و مالی به اشخاص حقیقی و حقوقی, مسئولیت آن متوجه خریدار بوده و سازمان چای کشور میتواند حسب درخواست اشخاص مذکور به عنوان و به استناد تضمین‌های مذکور, نسبت به طرح دعوی حقوقی و کیفری در مراجع قضائی اقدام نماید. سایر شرایط پیشبینی نشده در قرارداد نیز مطابق ضوابط جاری کشور از جمله قانون مدنی و قانون تجارت تکلیف خواهد شد. »
توضیح آنکه این ماده مغایر با بند (4) مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور در تاریخ 12/5/1390 میباشد, زیرا تبدیل شدن به سایر محصولات صنعتی را لحاظ نکرده است, از سوی دیگر معیار و چگونگی تشخیص مخلوط شدن چای سنواتی غیر قابل شرب و قابل شرب (به میزان معینی که قابل تمایز نباشد) و بروز خسارات جانی و مالی مشخص نیست. تا از این طریق بتوان نسبت به اثبات ادعای خسارات جانی و مالی حاصل از مصرف چای اقدام کرد.
ی ) با عنایت به قابلیت اجرائی شدن این قرارداد از تاریخ انعقاد آن, شرحی بر اهم اقدامات صورت گرفته ارائه میشود :
1 - طبق جدول پیوست موجودی چای خشک در انبارها به تفکیک انبار و سال مرتبط با آن ارائه میشود. براساس این جدول جمع موجودی انبارهای اعلام شده در سال 1386, به میزان 12,054,274 کیلوگرم, موجودی سال 1387 به میزان 20,290,121 کیلوگرم, و موجودی سال 1388, به میزان 20,253,527 کیلوگرم و جمع کل آن 52,597,922 کیلوگرم میباشد که مجموعاً در 42 باب انبار ذخیره شده است. (پیوست 7)
2 – گفتنی است که در هر مرحله برای تخلیه انبار و حمل چای میبایستی نمایندگان سازمان چای و سازمان تعاون روستایی استان محل انبار چای جهت نظارت و انتقال چای حضور یابند.
3 – خریدار پس از انعقاد قرارداد و در مراحل مختلف، اقدام به واریز مبالغ مالی و تخلیه برخی از انبارهای چای می‌نماید, و از ابتدای سال 1392 صادارات چای موصوف آغاز میشود. شایان ذکر است که برای صادرات چای از طریق گمرکات کشور و در آن برهه از زمان, تنها ارائه گواهی از سوی سازمان استاندارد کفایت می‌نمود و هیچ مانعی برای آن وجود نداشت و عملیات مزبور بدون اظهار نظر سازمان چای صورت می‌گرفت, بالاخره از تاریخ 24/4/1392 و پس از مکاتبات متعدد سازمان چای با گمرک ایران و به استناد مصوبات دولت, برخورداری از مجوز سازمان چای ملاک صادرات چای قرار گرفت، اما این امر مهم، با توجه به نامه ناظر گمرکات استان آذربایجان غربی[3] در تاریخ 3/2/1393 به گمرک سرو، نهی شده و در آن نامه چنین تصریح شده است که «برای صادرات چای نیاز به اخذ مجوز نمی‌باشد». (پیوست 8)
توضیح آنکه صادرات چای در چهار ماه اولیه سال 1392, بدون اخذ نظر و مجوز سازمان چای صورت می‌گرفته است و صدور مجوز سازمان چای عملاً از شهریور ماه 1392 آغاز شده است. در بهمن ماه 1392 نیز با نامه‌نگاری معاونت اقتصادی و برنامه‌ریزی وزیر جهاد کشاورزی با گمرک ایران که در آن مکاتبه, شرایط صادرات کالاهای کشاورزی را تعیین و صادرات چای را آزاد اعلام کرد, موجب شد تا بعضی از گمرکات کشور از جمله گمرک مشهد, و ارومیه به آن عمل نمایند و الزام در داشتن مجوز از سازمان چای را ملاک عمل قرار ندهند که این رویه تاکنون ادامه داشته است.
4- در تاریخ 4/3/1392 استاندار وقت گیلان[4] به استناد ابلاغیه شماره 18779/ت49035هـ مورخ 3/2/1392 هیئت دولت در خصوص تعیین ایشان به عنوان نماینده ویژه رئیس جمهور در امور چای, دستورالعملی را مبنی بر ممنوعیت خروج و توزیع هرگونه چای سنواتی برای استفاده شرب یا به هر عنوان دیگر از انبارهای استان و خارج از استان را برای شش ماه از تاریخ ابلاغ صادر می‌نماید. (پیوست 9)
توضیح آنکه این ابلاغیه گرچه مصادف شدن زمان برداشت برگ سبز چای با خارج شدن چای از انبارها را بهانهای برای صدور ابلاغیه و ممنوعیت اعلام شده قرارداده است, اما بایستی یادآوری کرد که خرید برگ سبز چای براساس قیمت تعیین شده بصورت تضمینی انجام می‌گیرد و تحت هر شرایطی برگ سبز چای توسط دولت خریداری میشود و ورود چایهای موضوع قرارداد به بازار, نمی‌تواند هیچ تأثیری برای برگ سبز چای برداشت شده داشته باشد. از این حیث, ابلاغیه استاندار گیلان دارای ابهام است. از سوی دیگر این ابلاغیه موجبات تحمیل هزینههای مضاعف انبارداری برای دولت و عدم امکان تحقق و اجرای کامل قرارداد در مدت زمان یکسال تعیین شده در قرارداد را دربر داشته است.
5 – در تاریخ 12/3/1392 یعنی (8) روز پس از دستورالعمل استاندار گیلان, مصوبه‌ای از سوی نمایندگان ویژه رئیس جمهور در کارگروه برنج و چای صادر می شود که براساس بند (1) تا (3) آن, قیمت خرید تضمینی, فروش برگ سبز چای و اجازه صدور مجوز واردات چای با نرخ تعرفه 4% صادر میشود. (پیوست 10)
توضیح آنکه این مصوبه در مغایرت با ابلاغیه شماره 18779/ت49035هـ مورخ 3/2/1392 هیئت دولت در خصوص تعیین استاندار به عنوان نماینده ویژه رئیس جمهور در امور چای, میباشد و تصمیمات دوگانه را در برداشته است.
6 – طبق اعلام معاونت بازرگانی سازمان چای کشور[5], عمده صادرکنندگان چای های موصوف از طریق 18 شرکت انجام شده است, اما این شرکت‌ها الزاماً همه چایها را با نام تجاری خود صادر نکرده‌اند و بخشی از آن را توسط کارت‌های بازرگانی اشخاص مرزنشین و اشخاص حقیقی و حقوقی دیگر صادر کرده‌اند. لذا خریدار و شرکتهای مزبور از تاریخ 7/6/1392 لغایت 19/3/1393 اقدام به معرفی (145) شخص حقیقی و حقوقی به سازمان چای می‌نمایند تا از این طریق نسبت به چایهای فروخته شده به آنان, مجوز صادرات اعطا گردد. این چایها شامل چای شکسته, باروتی, گل باروتی, خاک, خاک کهنه و شکسته کهنه میباشد که میزان آنها از (5) تن تا (500،3) تن متفاوت بوده و جمع چایهای فروخته شده به آن 18 شرکت 890،16 تن و به آن 145 شخص حقیقی و حقوقی برای صادرات به میزان 11,682,389 کیلوگرم از آن 890،16 تن میباشد. (پیوست 11)
7- گرچه طبق آمار گمرگ ایران, صادرات چای در طی سالهای 1392 و 1393 به بیش از (30) کشور صورت گرفته است اما عمده کشورهایی که چایهای موضوع این گزارش به آنها صادر شده شامل کشورهایی از جمله چین, پاکستان, آذربایجان, ترکیه, کنیا, امارات, لهستان, روسیه, عراق, افغانستان, مالزی, ازبکستان, قزاقستان, قرقیزستان, گرجستان, تاجیکستان, ترکمنستان و سنگال می‌باشند. اما عمده واردات چای در سنوات مذکور از کشورهای هند, چین, سریلانکا, کنیا, ویتنام, امارات و منطقه آزاد چابهار صورت گرفته است.
توضیح آنکه کارخانجات بازفرآوری چای در کشورهایی که چای از آنجا وارد شده است امکان بازفرآوری چایهای سنواتی را دارا می‌باشند, اما از آنجایی که ملاک تأیید چای وارداتی شمولیت استاندارد ملی (623) است, بنابر این هر محموله چای وارداتی که مورد تأیید استاندارد قرار گیرد میتواند وارد و مورد مصرف قرار گیرد چرا امکان تشخیص و یا تمایز چای ترکیبی برای استاندارد ملی 623 وجود ندارد .
8 – برخی از مدارک به‌دست آمده از بابت نتایج آزمایشات استانداردهای استان‌های محل صادرات چای موصوف, حکایت از آن دارد که بسیاری از مشخصه‌ها و فاکتورهای مربوطه از جمله ظاهر چای خشک, ذرات چای خشک, رنگ, مجموع اجزای ناخواسته, کپک و مخمر, فیبرخام, عصاره آبی و نشانه‌گذاری با استاندارد ملی مغایرت داشته است, که به کرات جهت اینگونه محموله‌ها تقاضای ترخیص از سوی اشخاص مذکور در بند (5) این بخش از گزارش ارائه شده است. (پیوست 12)
توضیح آنکه از چای هایی که به گمرک ارسال میشود, نمونه‌برداری شده و به سازمان چای کشور ارسال میشود، با تصریح نوع چای از سوی سازمان چای کشور مثلاً تصریح بر غیرنوشیدنی بودن چای و از سوی دیگر تصریح استاندارد بودن یا نبودن چای از سوی سازمان استاندارد محل گمرک صادراتی, امکان صادرات چای میسّر و بلامانع میگردد. از سویی هم بایستی درنظر داشت که استانداردهای محل ورود چایهای ایرانی, تصریح اعلام شده از سوی گمرکات کشور را ملاک تأیید خود قرار نمی‌دهند .
9 – در تاریخ 16/7/1392 نامهای از سوی خریدار چای[6], به ریاست موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی وقت[7] ارسال میشود که در آن نامه, عدم اجرای نمونه‌برداری و آزمایش محموله‌های چای صادراتی توسط موسسه استاندارد گیلان مطرح میشود که این امر موجب مراجعه خریدار چای به سایر مراکز مرتبط در استان های دیگر و تحمیل هزینه‌ها و صرف زمان های اضافی را به همراه داشته است. تأیید این نامه را میتوان در صورت‌جلسه نمایندگان وناظرین دستگاه‌های مرتبط در تاریخ 17/7/1392 جستجو کرد. در آن نامه, در خصوص عدم حضور نماینده موسسه استاندارد گیلان در اعمال نظارت عالیه در تحویل چای خشک موجود در انبار را که موجب وقفه زمانی در اجرای قرارداد میشود را امضاء نموده‌اند. (پیوست 13)
توضیح آنکه مدیر کل استاندارد گیلان براساس پیگیری‌های انجام شده و طی نامهای به شماره 90/9802 مورخ 13/03/1393 به مدیر کل محترم دفتر ارزیابی کیفیت کالاهای صادراتی و وارداتی چنین اعلام میدارد که : از آنجائی که کل چای 52 هزارتن به خاطر ماندگاری بیش از حد قانونی به عنوان چای تاریخ گذشته و به قیمت 385 تومان فروخته میشود، چنین محصولی نیاز به نمونه برداری، آزمون و تعیین ویژگی نخواهد داشت و آن اداره کل چنین اقدامی را خارج از ماهیت وجودی استاندارد و ضوابط و مقررات جاری و ویژگی‌های استاندارد (623) می‌داند. (ضمیمه پیوست 13)
10 – یکی از نامه‌های ارسال شده از سوی رئیس سازمان چای کشور[8]به استاندار گیلان[9], حاوی نکاتی است که حائز اهمیت است, این نامه که با شماره 3935/10 مورخ 21/8/1392 صادر شده است, در بندهای (1), (2) و (8) آن به رفع توقیف چای موجود در انبار از بابت احکام قضایی صادره توسط دادسرای شهرستان, صدور مجوز فروش غیر قابل کنترل از بابت احکام قضایی و حقوقی خصوصاً چایهای موجود در مرکز استان البرز و پیش حصار فومن و همچنین حکم دادسرای شهرستان آستانه مبنی بر منع تعقیب چای بفروش رفته تعاون اشاره دارد. (پیوست 14)
توضیح آنکه به نظر میرسد احکام مذکور میتواند مانعی در جهت اعمال نظارت و نقش تخصصی دستگاه‌های اجرایی باشد و موجبات مخلوط شدن, بازفرآوری و عرضه چایهای سنواتی در بازار مصرف انسانی را فراهم آورد.
11 – در تاریخ 30/8/1392, صورت‌جلسه ای در استانداری گیلان با حضور نمایندگان دستگاه‌های اجرایی, قضایی و امنیتی استان برگزار میشود که در آن, خروج بدون ضابطه چای سنواتی از انبارها توسط خریدار و ارائه گزارش توقیف برخی محموله‌های غیرقابل شرب, ممنوعیت عرضه چای سنواتی در بازار داخلی و عدم تعهد آنها نسبت به سلامت مصرفکنندگان و ضرورت اصلاح بخشهایی از سازوکار صادرات چای سنواتی که ناظر بر خروج چای سنواتی از انبارها به کارخانه‌های چایسازی یا هر محل دیگری به منظور بازفرآوری است مطرح میشود, البته ناگفته نباشد که نامه های دیگری از سوی مدیر کل استاندارد استان گیلان[10] برای سایر مدیران استاندارد استان های دیگر و همچنین نامه استاندار گیلان[11] به وزیر جهاد کشاورزی مبنی بر تداوم خروج بی ضابطه چای سنواتی از انبارهای سازمان تعاون روستائی استان صادر شده است که جدیت در اعمال قانون را تأکید می‌نماید. (پیوست 15)
12 – در تاریخ 6/9/1392 نامهای از سوی قائم‌مقام فعلی وزیر جهاد کشاورزی در امور مجلس[12] به رئیس سازمان چای کشور[13] ارسال میشود که در آن اعلام میدارد که پیرو جلسات کارگروه بررسی مسائل چای در وزارت جهاد کشاورزی با حضور تعدادی از نمایندگان استان گیلان در مجلس شورای اسلامی و استاندار گیلان در خصوص چای سنواتی تحت نظارت سازمان چای کشور و کارگروه متشکله در استانداری, فرآوری یا بدون فرآوری بفروش رفته و تمام و کمال به خارج از کشور صادر میگردد و اجازه ورود آن به بازار در داخل به هیچ وجه داده نمی‌شود. (پیوست 16)
توضیح آنکه این ابلاغیه ملاک عمل سازمان چای قرار می‌گیرد. در این خصوص بایستی اظهار داشت که نسبت و جایگاه حقوقی قائم مقام وزیر جهاد کشاورزی در باره این حکم و دستورالعمل, یعنی صادرات کل محموله چای موضوعه به خارج از کشور, الزام آور نبوده و فاقد وجاهت قانونی میباشد, مغایرت این حکم با مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور در تاریخ 12/5/1390 از دیگر ابعاد این نامه می باشد. از دست دادن سهم بازارهای خارجی چای ایرانی از دیگر تبعات و ابهامات این دستورالعمل است.
13 – در تاریخ 17/9/1392 جلسه‌ای براساس دعوت سازمان بازرسی کل کشور و با حضور مدیرعامل جدید سازمان مرکزی تعاون روستائی[14], رئیس سازمان چای کشور[15], قائم‌مقام فعلی وزیرجهاد کشاورزی در امور مجلس[16], نماینده تام الاختیار استانداری گیلان[17], بازرس کل امور جهاد کشاورزی و محیط زیست[18], معاون نظارت و بازرسی امور تولید و توسعه سازمان بازرسی کل کشور[19]و سربازرس امور شرکت ها در بازرسی کل امور جهادکشاورزی و محیط زیست سازمان بازرسی کل کشور[20] تشکیل شد, صورت‌مجلس این جلسه, دارای مقررهای بود که اختصاراً به شرح ذیل ارائه می شود : (پیوست 17)
الف ) تصمیمات متخذه در وزارت جهادکشاورزی که طی نامه قائم مقام وزیر جهاد کشاورزی در امور مجلس در تاریخ 6/9/1392 ابلاغ گردیده و صادرات تمام و کمال محموله چای را تکلیف کرده بود, مبنای اصلی و مورد قبول سازمان بازرسی کل کشور میباشد.
ب ) هرگونه دخالت دستگاه‌های اجرائی استان گیلان در مفاد نامه فوقالذکر ممنوع شمرده شد.
ج ) تسریع در اجرای قرارداد و امکان تمدید آن و همچنین انجام بازرسی چای سنواتی و اختلال ایجاد شده در روند اجرای قرارداد و سایر موارد ذیربط از طریق سازمان بازرسی کل کشور.
توضیح آنکه در خصوص بندهای (الف) و (ب) بایستی اظهار داشت که صدور احکامی لازم‌الاجرا در نشست جمع مذکور تحت عنوان صورت‌جلسه یا هرعنوان دیگر, اولاً فاقد وجاهت قانونی از بابت نداشتن جایگاه تعریف و شناخته شده قانونی میباشد, ثانیاً ناقض تصمیم نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور در تاریخ 12/5/1390 است, ثالثاً می‌توانسته زمینه از دست رفتن جایگاه و سهم بازار چای ایران در بازارهای خارجی را فراهم کرده باشد, رابعاً ناقض شرح وظایف قانونی دستگاه‌های اجرایی استانی از بابت الزام در رعایت استاندارها, سلامت افراد و قوانین موضوعه باشد. خامساً هیچگونه وجهه الزامآور قانونی ای نداشته است.
14- در تاریخ 9/10/1392 نامهای از سوی معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان گیلان به ریاست کمیسیون ماده (1) دانشگاه علوم پزشکی گیلان ارسال می شود که در آن نامه توقیف 900 تن چای سنواتی در کارخانه سیسکو که توسط آقای ع. ی[21] در حال فرآوری مجدد (خشک کردن, غربال و درجه‌بندی و کیسه‌گیری) بوده است را اعلام می‌نماید و تأکید میکند که برای جلوگیری از عرضه چای سنواتی جهت مصارف انسانی و لزوم حفظ سلامت و امنیت غذایی مصرفکنندگان, اقدامات قانونی لازم در برخورد با متخلفین معمول گردد و اعلام میدارد که کارخانه سیسکو فاقد مسئول فنی واجد شرایط و پروانه ساخت و بستهبندی معتبر از معاونت غذا و دارو میباشد. (پیوست 18)
توضیح آنکه اقدامات مزبور که موجب بازفرآوری چای سنواتی غیر قابل شرب و زمینه‌سازی برای مصرف و عرضه آن در بازار را فراهم می‌نماید, ضمن تهدید و خدشه‌دار کردن امنیت و سلامت جسمی مصرفکنندگان, و نبود پاسخگویی مشخص برای آن, موجبات تضییع حقوق فعالان بازار چای, چایکاران و بِرند بازار چای تولید داخل را فراهم کرده است.
15 – در تاریخ 8/10/1392 نامهای از سوی رئیس سازمان چای کشور[22] به خریدار[23] 52 هزار تن چای ارسال میشود که براساس آن دستورالعمل نظارت بر انتقال چای سنواتی که شامل 11 بند میباشد اعلام میگردد. اعلام لیست انبارها, کارخانه‌ها, همکاری کارخانه‌ها, عهده‌دار بودن نظارت سازمان چای و کنترل فعالیت‌ها از سوی این سازمان, ممنوعیت عرضه چایهای مذکور قبل و بعد از فرآوری در بازار داخلی, ضرورت ارائه گزارش‌های مرتبط به سازمان چای کشور و تصریح جایگاه پاسخگویی از عمده رویکردهای این دستورالعمل میباشد. (پیوست 19)
توضیح آنکه این دستورالعمل میتواند بیانگر سطح نازل همکاری خریدار و نبود ضمانت‌ها و شفافیت لازم در فعالیت های مرتبط با مسئولیت سازمان چای کشور و تذکر دیرهنگامی برای رفع آن باشد.
16 – گفتنی است که میزان قابل توجهی از موجودی برخی از انبارها از جمله انبار زربرگ کاشف به میزان 126,269 کیلوگرم (یعنی 126 تن), انبار ازبرم 578 کیلوگرم و انبار کارخانه چایسازی امید که با توجه به عدم تخلیه کامل هنوز رقم قطعی کسری آن مشخص نشده است, مفقود شده و کسری دارد. (پیوست 20)
توضیح آنکه به نظر میرسد اولاً نقش دستگاه‌های نظارتی, انتظامی و امنیتی استان, مخصوصاً در کنترل و نظارت بر حمل این میزان چای و اینگونه محموله‌ها و آن هم از انباری که میبایستی پلمپ باشد جای ابهام و سوال دارد. ثانیاً سرقت چایهای مذکور و عرضه آن در مخلوطی از چایهای تولیدی قابل مصرف و یا صادرات آن از طریق پیله‌وری و امثالهم و یا به‌صورت قاچاق, میتواند تبعات خاص خود را داشته باشد.
17 – یکی از اسناد به‌دست آمده حکایت از آن دارد که شرکت خدمات بازرگانی خریدار چای[24] با تخلیه کالا در انبار کرج به میزان 6,000 تن اقدام به درخواست مجوز صادرات از گمرک منطقه اقتصادی پیام را می‌نماید. از آنجایی که صادرات چای از طریق گمرکات تخصصی صادراتی مجاز میباشد و گمرک مذکور جزء فهرست گمرکات موصوف نمی‌باشد, گمرک جمهوری اسلامی ایران به لحاظ ارائه تسهیلات صادراتی و جلوگیری از تحمیل هزینههای اضافی ناشی از حمل کالا تا گمرک‌های معرفی شده (با توجه به تخلیه کالا در انبار کرج), با پیش‌شرط صدور مجوز از سازمان چای کشور, کسب نظر استاندارد, ارزیابی دقیق کالا و با رعایت سایر مقررات نسبت به راهاندازی و انجام تشریفات محموله موصوف, با صدور مجوز صادرات آن مقدار موافقت میکند. (پیوست 21)
توضیح آنکه به نظر میرسد که شرکتی که در حجمی اینچنین اقدام به عملیات بازرگانی می‌نماید با علم به مقدور نبودن صادرات از طریق گمرک پیام چنین اقدامی را صورت داده است که جای ابهام دارد.
18 – از تاریخ 21/10/1392 لغایت 24/2/1393 یعنی طی حدوداً سه ماه پس انقضای مدت قرارداد, نامه‌های مکرری از سوی سازمان تعاون روستائی به خریدار ارسال میشود که نسبت به رفع کندی اقدامات بایسته برای واریز مبالغ و تخلیه انبار و احتمال بروز خلل در برنامه‌های مربوطه تذکراتی را داده است, اما با توجه به اخطارهای مکرر و عدم اقدام مثبت خریدار در خصوص واریز مبلغ و حمل محموله‌های چای, و با درنظر گرفتن چندین ماه از مهلت پایان فرصت اجرای کامل قرارداد, این قرارداد در تاریخ 24/2/1393 بطور یک جانبه از سوی سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران کان لم یکن تلقی شده و لغو میگردد. (پیوست 22)
توضیح آنکه طبق اعلام سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران خریدار از بابت قرارداد مزبور، تا تاریخ 03/02/1393 مبلغ 76,200,000,000 ریال را در 13 مرحله واریز کرده است، و متناسب با وجه واریز شده نسبت به تخیله و حمل انبارها اقدام نموده است، اما با عنایت به کندی روند اقدامات خریدار نسبت به تخلیه انبار، بخش اندکی از چای که ارزش آن پرداخت شده است در انبار باقی مانده که در حال حاضر مراحل هماهنگی برای تخلیه را سپری میکند. اما شایان ذکر است که آمارهای متفاوتی از خریدار، سازمان تعاون روستایی و معاونت بازرگانی سازمان چای از بابت مقدار چای خریداری شده، تحویل شده و تحویل نشده از کل 52 هزار تن چای مورد معامله دریافت شده است، که به نظر میرسد بخشی از این تفاوت ها از جمله میزان تحویل شده و نشده، ناشی از زمان ارسال آمارها می باشد. آمارهای دریافتی ذیلاً ارائه میشود :
الف ) آمارهای اخذ شده از خریدار :
ردیف |
شرح کالا |
تولید سال 1386 |
تولید سال 1387 و 1388 |
جمع |
|
1 |
حجم خریداری شده (kg) |
900,000 |
19,560,000 |
20,460,000 |
|
2 |
مقدار تحویل گرفته شده (kg) |
750,000 |
16,810,000 |
17,560,000 |
|
3 |
مقدار کل صادر شده (kg) |
750,000 |
14,450,650 |
15,200,650 |
|
4 |
مقدار موجودی در کارخانه سیسکو لنگرود (kg) |
|
2,359,350 |
2,359,350 |
|
5 |
مقدار تحویل نشده (kg) |
|
2,900,000 |
2,900,000 |
خریدار اعلام کرده که از کل صادرات 15,200,650 کیلوگرم چای موصوف, به مقدار 750,000 کیلوگرم آن از موجودی سال 1386 و 2,180,000 کیلوگرم آن توسط شرکت ش . ن[25] صادر شده است.
بررسی آمارهای ارائه شده توسط خریدار نشان میدهد که این آمارها منطبق با آمارهای سازمان چای نبوده و از سوی دیگر برخی ارقام داده شده با یکدیگر مغایر می‌باشند. مثلاً سرجمع آمار تحویل گرفته شده و تحویل نشده در انبار صومعه‌سرا بایستی نشان‌دهنده آمار خریداری شده باشد اما سرجمع مذکور بیشتر از رقم خریداری شده را نشان میدهد.
ب) آمارهای اخذ شده از سازمان مرکزی تعاون روستایی :
ردیف |
شرح کالا |
تولید سال 1386 |
تولید سال 1387 |
تولید سال 1388 |
جمع |
تغییرات نسبت به آمار خریدار |
|
1 |
حجم خریداری شده (تن) |
|
|
|
21,700 |
2140+ |
|
2 |
مقدار تحویل گرفته شده (تن) |
|
|
|
19605 |
2795 |
|
3 |
مقدار کل صادر شده (تن) |
|
|
|
- |
- |
|
4 |
مقدار موجودی در کارخانه سیسکو لنگرود (تن) |
|
|
|
|
|
|
5 |
مقدار تحویل نشده (تن) |
|
|
|
1150 |
1750- |
ج) آمارهای اخذ شده از سازمان چای کشور :
ردیف |
شرح کالا |
تولید سال 1386 |
تولید سال 1387 |
تولید سال 1388 |
جمع |
تغییرات نسبت به آمار خریدار |
|
1 |
حجم خریداری شده (تن) |
|
|
|
21,360 |
900+ |
|
2 |
مقدار تحویل گرفته شده (تن) |
750 |
6,100 |
9,210 |
16,060 |
1,500- |
|
3 |
مقدار کل صادر شده (تن) |
|
|
|
5,300 |
2,941+ |
|
4 |
مقدار موجودی در کارخانه سیسکو لنگرود (تن) |
|
|
|
2,300 |
59- |
|
5 |
مقدار تحویل نشده (تن) |
|
|
|
2,800 |
100- |
براساس آمار سازمان چای کشور, جمع کل خرید خربدار با توجه به مبلغ پرداختی توسط ایشان به تعاون روستائی به میزان 21,360 تن میباشد که 900 تن بیش از آمار ارائه شده توسط خریدار را نشان میدهد و نسبت آمار تحویل شده سازمان چای کشور, مقدار 1,500 تن کمتر از آمار تحویل شده توسط خریدار را نشان میدهد.
با عنایت به انقضاء زمان تعیین شده در قرارداد و از آنجایی که خریدار نسبت به فرصت‌های تعیین و برقرار شده حتی بعد از انقضای مدت اعتبار قرارداد, نسبت به استمرار واریز مبالغ مالی برای مابقی چای مورد معامله، عملیات تخلیه و حمل چای از انبارها, اقدامی ننموده است و با عنایت به انقضای مهلت قرارداد و همچنین آن قسمت از ماده (3) قرارداد که چنین آمده است : «و در صورت پرداخت مبیع بدون حمل ثمن قرارداد, سپرده حٌسن انجام معامله وی به نفع فروشنده ضبط و قرارداد نیز لغو خواهد شد و خریدار مالک باقیمانده نبوده و فروشنده میتواند نسبت به فروش آن اقدام و خریدار حق هیچگونه ادعایی ندارد.» سازمان مرکزی تعاون روستایی لغو یکطرفه قرارداد را اعلام میکند .
19 – سازمان ملی استاندارد ایران در خصوص چایهای وارداتی چنین اعلام می دارد که میزان استاندارد رعایت شده در چایهای بازفرآوری شده وارداتی مشمول استاندارد اجباری به شماره (623) میباشد که کلیه ویژگی‌ها و نشانه‌گذاری آن را دربر می‌گیرد و چنانچه چای فرآوری شده در خارج از کشور به صورت مخلوط با چای خارجی وارد کشور گردد به دلیل آزمون کالا و مطابقت با استاندارد توسط شرکتهای بازرسی و یا نمونه‌برداری و آزمون محموله چای وارداتی توسط ادارات استاندارد مبادی ورودی, مجوز ترخیص دریافت می‌کنند و عملاً در صورت بازگشت چای به کشور, تشخیص این امر غیر ممکن خواهد بود, علیهذا به جهت مطابقت چای مزبور با استاندارد, تأثیر سوئی بر مصرفکنندگان نخواهد داشت. (پیوست 23)
توضیح آنکه سازمان ملی استاندارد ایران, در ضرورت رعایت استاندارد (623) و الزام آن در مبادی ورودی و خروجی کشور مطالبی را ارائه کرده است, اما بایستی اظهار داشت که رعایت استاندارد و معیارهای آن, ضرورتی است که می بایستی در کلیه مراحل این حوزه اعم از کاشت, داشت, برداشت, فرآوری, بستهبندی, شرایط کارگاهی و مواردی از این دست رعایت گردد. در غیر این صورت پرداختن به یک بخش و غفلت از سایر موارد میتواند اثرات خاص خود را داشته باشد. بهعنوان نمونه میتوان ادعا کرد که شرایط نگهداری چای در انبارهای موجود, شرایطی نیست که تابع موازین و معیارهای استاندارد باشد. از این روی باز فرآوری آن چایها و یا مخلوط کردن آن با چای تولیدی همان سال به نسبت معین, می تواند در عین نااطمینانی, از تأیید استاندارد برخوردار شود.
20 - سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت, درمان و آموزش پزشکی در این خصوص اعلام داشته است که با توجه به چندین مرحله توقیف محموله‌های چای از جمله حدود 700 تن چای در شهرستان تنکابن و رامسر در انبار شرکت تعاونی روستایی و 1,200 تن چای سنواتی در کارخانجات گیلان و عدم اجازه رفع توقیف آن و پیگیری‌های تکمیلی, اداره نظارت بر مواد غذایی و بهداشتی به لحاظ این که از تاریخ مصرف چایهای مذکور مدت زیادی گذشته است و براساس ضوابط وزارت بهداشت, صرفاً به شرط خروج چای از کشور از طریق گمرکات و عدم ورود آن برای مصرف داخلی و همچنین مشروط به عدم صادرات آن به کشورهای همسایه و نیز کشورهایی که جمهوری اسلامی ایران از آن کشورها چای وارد میکند (به‌دلیل احتمال ورود مجدد به داخل کشور) مجوز انتقال چای فوق به کشورهای غیر همسایه و نیز به غیر از کشورهای صادر کننده چای به ایران را داده است. علی‌رغم این که وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو برای هیچ‌یک از محموله‌های چای سنواتی گواهی بهداشت صادر ننموده‌اند, اما تأییدیه استاندارد برای محموله چای سنواتی صادر شده است و در پایان اعلام همکاری وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو اعلام شده است. (پیوست 24)
توضیح آنکه گرچه چندین مرحله توقیف محموله‌های چای سنواتی و کارخانجات بازفرآوری کننده آن چایها, از دستاوردهای این تشکیلات میباشد و نسبت به نقش آفرینی موسسه استاندارد در توقیف فعالیت‌های غیر اصولی از جدیت بیشتری برخوردار است, اما نمی‌توان به نقش معاونت غذا و دارو و یا سازمان غذا و دارو به این حد اکتفا کرد, بلکه میبایستی در تمامی مراحل تولید, فرآوری, بستهبندی, شرایط کیفی و بهداشتی تاسیسات, تجهیزات، انبارها و فعالان این بخش ایفای نقش نماید, ضمن آنکه کنترل و نظارت کامل بر تمامی مبادی واردات و صادرات نیز الزامی می باشد.
21 – سازمان چای کشور نیز اعلام می دارد که این سازمان با عنایت به محدودیت ساختاری و امکانات موجود از یکسو بهعنوان متولی صنعت چای و از سوی دیگر به عنوان متعامل بین دستگاهی میباشد. از این روی حسب وظایف محوله و طبق قانون, امور مربوط به رعایت استاندارد کالاها و محصولات برای مصرف, صادرات و واردات بر عهده سازمان ملی استاندارد ایران و رعایت موازین بهداشتی و سلامت مصرف کننده بر عهده معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو میباشد. از سوی دیگر عدم همکاری وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های متولی واردات و فعالیت‌های موازی در صدور مجوز واردات از طریق وزارت صنعت, معدن و تجارت برای سیستم‌های پیله‌وری و مرزنشینان و عدم وجود امکانات نرم‌افزاری و سختافزاری در این سازمان و محدودیت امور زیرساختی, سازمان چای صرفاً با به‌کارگیری ابزار تعیین تعرفه آنهم براساس مصوبات بالادستی اقدام موثر و بایسته را در صادرات و واردات چای ایفا می‌نماید. در این خصوص چای‌هایی که توسط خریدار از مجاری گمرک برای صادرات ارسال میگردد به وسیله همان گمرک نمونه‌برداری و سپس آن نمونه به سازمان چای کشور ارسال و واحد آزمایشگاه این سازمان نوع و ماهیت چای مذکور را از جمله سنواتی بودن و مصارف صنعتی و غیرقابل شرب بودن آن برای صادرات را به گمرک اعلام می‌نماید. (پیوست 25)
این سازمان در ادامه چنین اعلام میدارد که این سازمان برای انتقال چای و اعمال نظارت بر آن حداقل دو ناظر را در مبداء و مقصد حمل چای سنواتی مستقر نموده و این موضوع را به فروشنده (سازمان تعاون روستائی) منعکس می‌نماید و هر روزه گزارش عملکرد و انتقال چایهای مذکور به‌صورت صورت‌جلسه تهیه و جهت اقدام بعدی به سازمان ارسال میشود, از سوی دیگر بایستی در نظر داشت که پایش, نظارت و تأئید کیفیت برای جلوگیری از ورود چای غیرقابل مصرف به بازار برعهده بخش‌های بهداشت, سازمان غذا و دارو, سازمان ملی استاندارد و تعزیرات حکومتی میباشد, که همگی برای رصد نمودن احتمال عرضه چای سنواتی در بازار داخل و برخورد با متخلفان آن, اقدام به بررسی جامعی نموده‌اند که هیچ مورد مستند خاصی قابل احصاء نبوده است.
از سوی دیگر با تشکیل کارگروهی به مدیریت سازمان بازرسی کل کشور و صدور مصوبه‌ای مقرر گردید وظیفه نظارت بر صادرات چای سنواتی توسط سازمان چای کشور انجام پذیرد. برخی اسناد گویای آن است که متأسفانه مراجع قضایی و دادستانی در برخی از استان‌های کشور (شامل تهران, ورامین, پیشحصار فومن) بدون بررسی و استعلام از سازمان متولی و سایر دستگاه‌های مرتبط نسبت به اصرار اجرای رأی مبنی بر فک پلمپ انبارها و در اختیار قرار گرفتن چایهای موجود در آن (از جمله چایهای سنواتی) به شٌـــکات (شامل اشخاص حقیقی و حقوقی) اقدام نموده‌اند, بعیارت دیگر آراء صادره موجب شد تا بخشی از چایهای موضوعه در دسترس اشخاص مذکور قرار گیرد.
توضیح آنکه گرچه سازمان چای کشور با ساختار جدید, به عنوان سازمان متولی میبایستی تمامی امکانات خود را صرف بهبود وضعیت چای کشور نماید و این محقق نخواهد الاّ با تدوین برنامه جامع چای کشور, که در آن اهداف, استراتژی‌ها و مأموریت‌های این سازمان تحولی در بخش چای کشور ایجاد نماید, اما نقش بی‌بدیل دستگاه‌های دیگر از جمله, وزارت جهاد کشاورزی, استانداری گیلان, سازمان ملی استاندارد ایران, وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو, سازمان بازرسی کل کشور و سازمان تعاون روستایی ایران در برهه‌ای از زمان تأثیرات خاص خود را داشته است. بهعنوان نمونه صورت‌جلسه سازمان بازرسی کل کشور گرچه الزام آور نبوده است اما ملاک عمل دستگاه‌های مرتبط قرار گرفته است.
علی‌رغم مطالب ارائه شده توسط سازمان چای کشور در باره احراز نشدن تخلف توسط دستگاه‌های ذیربط؛ شایان ذکر است که سازمان استاندارد در مبادی گمرکی نسبت به احصاء چایهای مغایر با استاندارد (623) اقداماتی را به ثبت رسانده است و معاونت وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو نیز نسبت به احصاء موارد معدود و توقیف کارخانجات متخلف از بابت بازفرآوری چایهای سنواتی پرونده هایی را مطرح نموده است. از سوی دیگر بایستی در نظر داشت که چایهای سنواتی تنها محدود به چایهای معطوف به سنوات 1386 و یا 1387 و 1388 نمی‌باشد, بلکه چایهای سنواتی مربوط به سنوات 1372 الی 1382 هم میبایستی مورد توجه باشد که بخشی از آن با عنایت به احکام قضایی از بابت رفع توقیف انبار، در دسترس عرضه کنندگان قرار گرفته است.
22- نکات با اهمیتی در خصوص چای و دغدغه‌های مرتبط با آن مطرح شد, مباحثی در خصوص چای سنواتی از جمله ؛ بحث تولید, بازفرآوری, عرضه در بازار داخلی, نحوه صادرات، نقش پیدا و پنهان اشخاص مختلف, تلاش برای اصلاح فعالیت‌ها و مواردی از این دست که در حیطه محور اول بدان پرداخته شد.
اما آنچه بدان پرداخته نشد و از ابعاد پنهان محور اول تحقیق و تفحص میباشد و ارتباطی مستقیمی با این محور دارد, منابع بودجه‌ای است که برای آن چایهای سنواتی از طریق دولت تأمین شده است و موجب شده تا این منابع به‌صورت بهینه مصرف نگردد و تنها موجبات منفعت حداکثری کارخانجات چایسازی را فراهم آورد. از این روی ضرورت دارد تا فضای حاکم بر خرید برگ سبز چای به‌صورت کلی و مختصر مورد بررسی قرار گیرد تا بلکه ابعاد دیگری از چای سنواتی مورد بررسی قرار گیرد. بایستی اظهار داشت که طبق قانون، برگ سبز چای از سال 1368 بهعنوان یکی از محصولات خرید تضمینی محصولات کشاورزی منظور شده است، و با پرداخت قیمت آن توسط دولت، تمامی برگ سبز در اختیار کارخانجات قرار می‌گیرد تا پس از فرآوری، به بازار عرضه نمایند. به عبارت دیگر دولت هرساله هزینه کلانی را متحمل میشود و در ازاء آن، تمامی منافع حاصله به کارخانهداران اختصاص می‌یابد. به عنوان مثال فرض شود که میانگین قیمت خرید برگ سبز به‌صورت تضمینی 15,000 ریال تعیین شده است. دولت در گذشته پرداخت کل مبلغ را متعهد می‌شد و در چند سال اخیر, پرداخت وجوهی را برای کارخانجات به عنوان قدرالسهم تکلیف کرده است. این مبلغ که به عنوان قدرالسهم دولت و کارخانجات تعریف شده است را میتوان در دو حالت ذیل تشریح کرد :
الف ) در حالت اول فرض میشود که دولت 60% ارزش برگ سبز چای (یا 60% همان 15,000 ریال) را بطور مستقیم و تحت عنوان قدرالسهم دولت به کشاورز پرداخت و تلاش میکند تا مابقی را, یا همان 40% قدرالسهم کارخانجات را از کارخانجات دریافت و به حساب کارت بانک چایکاران واریز نماید, البته گفتنی است که بسیاری از کارخانجات هستند که تا کنون قدرالسهم تکلیف شده را پرداخت نکرده‌اند و کل منافع چای را جذب کرده‌اند.
ب ) در حالت دوم فرض میشود که دولت 60% از ارزش 15,000 ریالی برگ سبز چای (یعنی هرکیلوگرم 900 تومان) را به چایکاران پرداخت میکند و سپس آن را به میزان 5,000 یا 6,000 ریال به کارخانجات چایسازی می‌فروشد و 40% مبلغ اخذ شده را (و یا همان قدرالسهم) از بابت بدهی به چایکاران, از کارخانه‌دار دریافت و به چایکاران پرداخت میکند.
در هر دو حالت, دولت هرساله از بابت خرید تضمینی برگ سبز چای و به جهت حمایت از چایکاران, اعتبارات هنگفتی را در قوانین بودجه سنواتی, تأمین و تخصیص میدهد. اما متأسفانه این اعتبارات به جای آن که تأمین کننده منافع چایکاران و کشاورزان این بخش باشد عملاً به سمت و جیب کارخانجات چایسازی سرریز میشود. به عبارت دیگر کارخانجات چایسازی و فرآوری برگ سبز چای در دهه گذشته کل برگ سبز چای را به رایگان دریافت می‌کردند و در چند سال اخیر تنها با تکلیف سهم چهل (40) درصدی، شصت (60) درصد ارزش برگ سبز چای را رایگان دریافت می‌کنند. مزید اطلاع آنکه کارخانجات مزبور، هر چهار کیلوگرم برگ سبز چای را پس از فرآوری, به یک کیلوگرم چای خشک تبدیل می‌کنند و با ارزش افزوده ایجاد شده, محصول به‌دست آمده را, با قیمتی, بین 120,000 تا 280,000 ریال به بازار چای عرضه می‌کنند. این در حالی است که کارخانجات چایسازی نه تنها 60% ارزش برگ سبز چای با قیمت 15,000 ریالی را پرداخت نمی کنند بلکه اغلب از پرداخت همان 40% یا سهم 600 تومانی خود در هرکیلوگرم امتناع ورزیده‌اند. این بدان معناست که دولت تخصیص بودجه مربوط به چای را به جای آنکه به چایکاران اختصاص دهد متأسفانه به کارخانجات چایسازی اختصاص داده است و همچنان با بی‌برنامگی, این عرصه را به دست آنان سپرده است. از سوی دیگر میبایستی به خسارات ناشی از مابه‌التفاوتِ قیمت خرید برگ سبز چای و قیمت چای سنواتی که به خریداران عرضه شده است توجه شود.
از آنجایی که از سال 1389 به بعد, تمامی برگ سبز چای مزارع با فرآوری در کارخانجات چایسازی, بصورت چای سبز و سیاه به بازار مصرف داخلی و یا خارجی راه یافته است و دیگر چای سنواتی و یا انبار شدن تولیدات چای موضوعیت نداشته است, ضرورت دارد تا هرگونه تامین و تخصیص اعتبارات بودجه‌ای براساس برنامه مدون و جامعی در جهت حمایت و هدایت دقیق از چایکاران و کشاورزان این بخش صورت پذیرد و به جای آنکه میلیاردها تومان به کارخانهداران اختصاص یابد, این منابع صرف تحقق اهداف برنامه‌ای گردد که تسخیر بازارهای منطقه‌ای و جهانی را به‌دنبال داشته باشد.
23- در پایان این محور گفتنی است که فروشنده براساس مصوبه تعیین تکلیف محصولات کشاورزی و همچنین اختیارات مندرج در تبصره ذیل ماده (1) قرارداد از بابت اختیار سازمان تعاون روستایی در رابطه با 25% کاهش یا افزایش میزان مورد معامله، در تاریخ 17/02/1393 با انعقاد قراردادی به شماره 15264/160/204، اقدام به واگذاری13 هزار تن از چای موصوف را (آنهم پس از اخطارهای مکرر به خریدار اولیه)، به "اتحادیه تعاون روستائی استان گیلان" می‌نماید. اما اقدامات صورت گرفته از حیث توجه به نکات با اهمیت جالب توجه خواهد بود: (پیوست 26)
الف ) مدیر سازمان تعاون روستایی استان گیلان[26] بدون هماهنگی با سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، طی نامهای در مورخ 28/02/1393 به مدیرکل امنیتی، انتظامی و دبیر کمیسیون برنامه‌ریزی، هماهنگی و نظارت بر مبارزه با قاچاق کالا و ارز استان گیلان اعلام میدارد که مقرر شده است تا براساس تصمیم نمایندگان ویژه رئیس جمهور مورخ 12/5/1390، چای سال 1386 جهت تبدیل به کمپوست و یا سایر مصارف صنعتی و چای سالهای 1387 و 1388 به منظور صادرات اقدام شود. در این نامه قید شده است که با توجه به اینکه طی دومرحله مکاتبه آن مدیریت و سازمان مرکزی تعاون روستایی با سازمان چای و درخواست معرفی و اعزام نماینده برای حمل چای مورد معامله تاکنون منتج به نتیجه نشده است، علیهذا با توجه به ضیق فرصت و از دست رفتن آن، برنامه ریزی برای حمل چای خشک از روز چهارشنبه 28/03/1393 صورت پذیرفته که به اطلاع آن مدیریت میرسد. (پیوست 27)
ب) مدیریت سازمان تعاون روستایی استان گیلان در تاریخ 7/3/1393 طی نامهای به استاندار گیلان، اعلام میدارد, براساس واگذاری (10) هزار تن از چای سنوات 1387 و 1388 و همچنین (3) هزار تن از چای کمپوست سال 1386, مدیریت و اتحادیه تعاون روستایی گیلان درصدد است تا مطابق با مفاد تصمیمات کارگروه چای استان و سازوکار پیش بینی شده برای صاردات آن چای برنامه‌ریزی کند, و در این راستا همکاری استانداری و دستگاه‌های اجرائی استان را طلب میکند. که متعاقباً نامه معاونت برنامه‌ریزی استان[27] در تاریخ 18/3/1393 ضمن تاکید بر الزام رعایت بند (7) مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور مورخ 12/5/1390 مبنی بر رعایت تاریخ انقضاء بیش از (3) سال و سپری شدن آن برای کل محصولات چای سنوات 1386 تا 1388, هرگونه بازفرآوری و عرضه داخلی آن را به منظور شرب، ممنوع اعلام می دارد و تنها صادرات آن را مجاز می‌داند. در پایان این نامه, هماهنگی و اخذ مجوز از مقامات وزارت جهاد کشاورزی را برای اقدامات قانونی لازم و تأکید می‌نماید. (پیوست 28)
توضیح آنکه اقدام سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در واگذاری 25% از چای مزبور کاملاً قانونی و از اختیارات این سازمان قلمداد میشود, اما اقدامات مدیر تعاون روستایی استان گیلان بدون هماهنگی با مدیر عامل سازمان مرکزی این تعاونی میتواند تبعات مشابه اقدامات خریدار اولیه را در پی داشته باشد, از سوی دیگر آن قسمت از رهنمود معاونت برنامه‌ریزی استانداری در جهت ممنوعیت امکان عرضه داخلی تذکری بجا تلقی میشود اما آن قسمت از رهنمود ایشان مبنی بر صادرات آن چای و همچنین معرفی مقامات وزارت جهاد کشاورزی بهعنوان جایگاه صدور مجوز بدون درنظر گرفتن سازمان و تشکیلات متولی این امور, دارای ابهام میباشد. زیرا براساس ضوابط و مقررات, اولاً با درنظر گرفتن سپری شدن مدت (3) سال برای چایهای موصوف، تکلیف بر کمپوست یا تبدیل به سایر محصولات صنعتی شده بود و نه صادرات و ثانیاً سازمان چای کشور متولی صدور مجوز مربوطه میباشد نه مقامات وزارت جهاد کشاورزی. از این منظر حتی اگر فرض شود در صدور برخی از مجوزها خللی به‌وجود آمده است، می بایستی به جهت رفع آن موانع، تمهیدات متناسب اتخاذ شود، از این روی این بخش از نامه معاونت برنامه‌ریزی استانداری موجب نادیده گرفتن تکالیف قانونی و ساختاری است که براساس قانون مجلس شورای اسلامی تأسیس شده است .
ب ) صدور حواله کیلوئی سوم برای شرکتهای پیشتازان و ایرانیان در سالهای 1389 و 1390 که ضربه سنگینی به تولید داخل وارد کرده است. (پیوست29)
محور دوم
شرکت پیشنازان
شرکت پیشنازان بصورت شرکت تعاونی متشکل از 40 کارخانه چایسازی وتولیده کننده چای کیفی درمناطق چایخیز می باشد و دارای شخصیت حقوقی شناخته شده در بین فعالان صنعت چای می باشد. این شرکت در سال 1390 اقدام به خرید 16,926,083 کیلوگرم چای خشک تولید سال از تعداد 97 کارخانه چای‌ساز منطقه گیلان و مازندران می نماید, لذا براساس بند (10) مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور به شماره 98613/ت 145716 مورخ 12/05/1390 مبنی بر برخورداری از امتیاز حواله دو کیلوگرم واردات به ازاء خرید هر یک کیلوگرم چای تولید داخل با نرخ تعرفه 4% و امتیاز حواله سه کیلوگرم به ازاء هر کیلوگرم چای تولید داخلی برای خریدهای بیش از ده هزارتن, این شرکت از امتیاز مقرر شده حواله به مقدار 5,778,249 کیلوگرم در ازای خرید بهره‌مند شد. گفتنی است که قیمت حواله‌ها براساس عرضه و تقاضا در سال 1389 از 5,000 ریال به 4,500 ریال تنزل و در سال 1390 نرخ حواله از 4,500 ریال به 2,900 ریال کاهش یافت.
شرکت بهبود چای ایرانیان
محور سوم
شرکت بهبود چای ایرانیان[28] در سال 1388 از طریق یکی از نمایندگان سابق مجلس شورای اسلامی[29] به وزیر وقت جهاد کشاورزی[30] معرفی و متعاقبا" به سازمان چای کشور معرفی گردید و از سال 1389 عملاً وارد صنعت چای کشور شد. این شرکت با انعقاد قرارداد سلف با 121 کارخانه چایسازی مقدار 13,001,141 کیلوگرم چای خشک خریداری میکند. لذا براساس مفاد قرارداد و ضوابط جاری, امتیاز حواله واردات به میزان 26,002,282 کیلوگرم به شرکت مذکور اختصاص داده شد. این مقدار امتیاز براساس بند (الف) ماده (9) مصوبه شماره 23999/ت/34973 ک مورخ 08/03/1385 و برابر ماده (2) اصلاحیه مصوبه شماره 192410/ت 38780 ک مورخ 27/11/1386 معاون اول رئیس جمهور وقت ارائه شد, اما پس از ابلاغ بند (10) مصوبه شماره 98613/ت 45716ن مورخ 12/05/1390 نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور، تخصیص حواله برای خریدهای بیش از (10) هزارتن چای داخلی سه کیلوگرم شد، که این امتیاز با اصلاحیه شماره 212185/45716 مورخ 28/10/1390، از ابتدای سال 1389، در نظر گرفته شد. از این روی مقدار ده هزارتن دیگر برای شرکت فوق حواله صادر شد که جمعاً به میزان 36,004,485 کیلوگرم رسید, اما شرکت مذکور تاکنون موفق به دریافت حواله (10) هزارتن (به دلیل اتمام زمان حواله و عدم تمدید آن توسط سازمان چای) نشده است. شایان ذکراست که این شرکت در سال 1390 یک واحد کارخانه تبدیل و بستهبندی در کرج احداث و دارای دو بِرَند تجاری بنام‌های زرنوش و منتخب میباشد که درحال حاضر در بازار مصرف توزیع میگردد.
ج ) صدور حواله برای شرکت صدرا بدون اینکه مبلغی پرداخت و یا خریدی صورت گرفته باشد. (پیوست 30)
شرکت صدرا در سال 1391 توسط استاندار وقت گیلان[31] معرفی و مورد تأکید قرار گرفت, تا به منظور مشارکت بخش خصوصی در جهت رونق اقتصادی و کاهش تصدی‌گری و تقویت بنیه مالی در صنعت چای وارد این حیطه گردد, از این روی تفاهم نامهای با امضاء رئیس سازمان چای کشور[32], استاندار گیلان و مدیر عامل شرکت صدرا[33] در تاریخ 16/09/1391 با شماره 3959/10 منعقد گردید. موضوع چهارگانه قرارداد شامل خرید برگ سبز از چایکاران توسط شرکت صدرا, تولید چای خشک توسط کارخانجات و براساس فروش برگ سبز یا حق‌العمل‌کاری برای شرکت صدرا, خرید و توزیع تمام چای تولید سال و اعطای امتیاز واردات چای متناسب با خرید چای خشک براساس مصوبات موضوعه می باشد.
اهم تعهدات شرکت صدرا شامل خرید تمام برگ سبز چایکاران, انعقاد قرارداد با کارخانجات چایسازی برای تولید چای خشک, خدمات پشتیبانی نرم‌افزاری و سختافزاری برای چایکاران میباشد و اهم تعهدات سازمان چای شامل ارائه مجوز واردات در ازای خرید چای خشک براساس مصوبات قانونی, صدور حواله واردات برای شرکتهای معرفی شده از سوی شرکت صدرا, کسور و تهاتر تسهیلات دریافتی از شرکت توسط کشاورزان از محل فروش برگ سبز چای, مختص بودن مفاد قرارداد صرفاً برای خرید تضمینی برگ سبز چای نه برای خرید آزاد میباشد.
از آنجایی که که ضرورت داشت تا قبل از شروع سال زراعی 1392, کلیه مطالبات مربوط به سال 1391چایکاران که بخش عمده آن مشروط و مربوط به پرداخت قدرالسهم کارخانجات چایسازی بود که تا آن زمان از پرداخت آن خودداری کرده بودند و اعتقاد داشتند که قادر به پرداخت بدهی خود نمی‌باشند. لذا شرکت صدرا متعهد شد تا با پرداخت بدهی و یا همان قدرالسهم کارخانجات مربوطه, زمینه‌های تولید مناسب را در سال بهره‌برداری آتی فراهم نماید, و در قبال آن, سازمان چای از بابت خرید شرکت صدرا از تولید چای خشک کارخانجات , طبق ضوابط و مقررات و متناسب با میزان خرید, نسبت به ارائه مجوز واردات به آن شرکت اقدام نماید.
توضیح آنکه سازمان چای بهعنوان متولی صنعت چای مکلف به خرید تضمینی چای میباشد و براساس این؛ قراردادی را با کارخانجات چایسازی منعقد می‌نماید، این سازمان در ازای خرید برگ سبز چای, 60% قیمت مصوب شده را به نمایندگی از طرف دولت به چایکاران پرداخت می‌نماید و 40% مابقی برعهده کارخانجات چایسازی میباشد. کارخانجات مذکور نیز موظف به واریز وجه یا قدرالسهم خود به سازمان چای می‌باشند. در این راستا، شرکت صدرا چای خشک اغلب کارخانجات چایسازی را خریداری و در مجموعه تشکیلات خود متمرکز می‌نماید, اما تنها بخشی از وجه چایهای خریداری شده را به شرکتهای چایسازی پرداخت میکند (بصورت علیالحساب) و طبق ضوابط درخواست اختصاص حواله متناسب با میزان خرید چای می‌نماید, در ازاء حواله صادره, شرکت صدرا اقدام به واریز40% قدرالسهم کارخانجات به حساب سازمان چای کشور می‌نماید و این سازمان مابقی مطالبات کشاورزان (چایکاران) از بابت قدرالسهم کارخانجات چایسازی را به حساب آنان واریز می‌نماید. اما از آن جایی که شرکت مذکور نتوانست در مدت زمان مقررشده, تعهدات خود را بطور کامل به اجرا درآورد, برهمین اساس قرارداد منعقده به‌طور یکطرفه لغو شد, شایان ذکر است که در مجموع و براساس ضوابط جاری، حوال‌های به میزان 14,719,618 کیلوگرم به شرکت صدرا اختصاص داده شده است. نرخ حواله پس از امضاء تفاهمنامه با شرکت صدرا توسط آن شرکت به ارزش حداقل 5,000 ریال تعیین شد و این مبلغ مبنای فروش حواله‌ها در سال 1391 قرار گرفت.
محور چهارم
د ) عدم پرداخت مطالبات چایکاران تا بحال که دوره جدید برداشت هم صورت گرفته است. (پیوست 31)
بررسی اسناد و مدارک در این خصوص حکایت از آن دارد که پرداخت یا عدم پرداخت به موقع یا همراه با تأخیر, تابع شرایط و فرآیندهایی است که ذیلاً بدان میپردازد :
قیمت و نحوه خرید برگ سبز چای، هر ساله پس از ارائه قیمت کارشناسی توسط دستگاه مکلف به خرید محصولات کشاورزی (یعنی وزارت جهاد کشاورزی – سازمان چای کشور) توسط شورای اقتصاد تعیین و برای اجراء به دستگاه اجرائی ابلاغ میگردد. این مسئله در مورد چای معمولاً با تأخیر صورت گرفته است. بهعنوان نمونه در سال 1392 مصوبه شماره 59207/ت مورخ 12/3/1393 یعنی پس از یک سال از شروع خرید تضمینی, قیمت خرید برگ سبز چای اعلام شد و در همان مصوبه, قیمت یا ارزش قدرالسهم کارخانجات چایسازی معین شد. این مسئله موجب شد تا, صاحبان صنایع تولید چای خشک، به دلیل عدم تعیین تکلیف قیمت فروش برگ سبز (و نرخ قدرالسهم کارخانجات) از طرف دولت, در بازگشایی کارخانجات و یا تداوم همکاری دچار تردید و نگرانی شوند و این مسئله تبعات خاص خود را به‌وجود آورد.
شایان ذکر است که مطالبات چایکاران تا کنون به دو روش انجام می‌گرفته است. در روش اول که خرید به‌صورت آزاد انجام میشود, برگ سبز چای توسط کارخانجات جای‌سازی خریداری شده و مطالبات چای کاران با نظارت سازمان جای کشور پرداخت می‌شده است. در روش دوم, که خرید به‌صورت تضمینی انجام می‌گیرد, بخشی از وجه ارزش برگ سبز چای یعنی 60% قیمت آن تحت عنوان قدرالسهم دولت تضمین و پرداخت میشود و بخشی از وجه ارزش آن, یعنی 40% ارزش آن تحت عنوان قدرالسهم کارخانه برعهده کارخانجات چایسازی بوده و میبایستی پرداخت گردد.
وابستگی ارزش برگ سبز چای به تعیین قیمت آن از یک سو و از سوی دیگر به پرداخت ارزش آن به دوطرف یا دوبخش و احتمال تأخیر هربخش در اختصاص و واریز قدرالسهم مربوطه و همچنین مرتبط شدن مطالبات چایکاران به حواله‌های تعرفه‌ای، مشکلاتی را برای چایکاران به‌وجود آورده است, به عبارت دیگر فرآیند پرداخت مطالبات چایکاران منوط به تعیین قیمت و تخصیص به موقع بودجه و اعتبار برای خرید تضمینی توسط معاونت برنامه‌ریزی و راهبردی رئیس‌جمهور و همچنین دریافت به موقع و بدون تأخیر قدرالسهم کارخانجات چایسازی بوده است و این تخصیص منابع تاکنون از شرایط و جدول‌بندی خاصی پیروی نکرده است و لاجرم, پس از هرمرحله اختصاص و واریز منابع (یعنی قدرالسهم دولت) و فروش حواله توسط بخش خصوصی و پرداخت قدرالسهم کارخانجات چای سازی, مبالغ مذکور به حساب کارت بانک چایکاران واریز میشود, در این راستا اسناد و مدارک و نامه نگاری‌های متعدد و مکرری از سوی رئیس سازمان چای کشور[34] , وزیر جهاد کشاورزی[35] و استاندار وقت گیلان[36], به رئیس امور تولیدی معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی[37], معاون اول رئیس‌جمهور[38], استاندار وقت گیلان[39] و وزیر جهاد کشاورزی[40] ارسال شده است که در تمامی آن موارد عدم تعیین تکلیف قیمت فروش برگ سبز چای به کارخانجات و لزوم مشخص شدن قدرالسهم کارخانجات, عدم تأمین اعتبار و بودجه خرید تضمینی برگ سبز چای در زمان مورد لزوم مورد درخواست بوده است. این مسائل همگی موجبات عدم پرداخت مطالبات چایکاران را در دوره جدید برداشت و در آن زمان فراهم کرده بود. ذکر این نکته حائز اهمیت است که این مشکل در سال زراعی آتی با تخصیص به موقع بودجه توسط معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور در دوره یازدهم و حذف ارتباط مطالبات چای کاران با موضوع حواله واردات مرتفع شده است.
جمع‌بندی و تأکیدات
با عنایت به مطالب مطروحه در گزارش, مشخص شد که عمده دغدغه‌های مطروحه پیرامون محور اول یعنی خرید 52 هزار تن چای سنواتی غیر قابل شرب و توزیع آن از طریق تعاون روستایی متمرکز شده است و محورهای دوم و سوم از بابت صدور حواله برای شرکتهای پیشتازان, ایرانیان و صدرا براساس مصوباتی صورت گرفته است که این بخش از مصوبات گرچه با هدف حمایت از تولید داخل تنظیم شده است اما حمایت مذکور می‌توانست به نحو مطلوب‌تری از تنظیم و موجبات رشد و شکوفایی صنعت چای کشور را در بر داشته باشد. محور چهارم گزارش که موضوع پرداخت مطالبات چایکاران را هدف قرار داده است, براساس تلاش های متولیان و همکاری معاونت محترم برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری مرتفع و برای سال زراعی جدید نیز موضوعیت نداشته است. حال با در نظر گرفتن موضوعات مرتبط با محور اول این تحقیق و تفحص, مواردی را حول (3) بخش تقسیم‌بندی و ذیلاً تقدیم میدارد:
بخش اول) مصوبات به عنوان مبانی کلی و زمینه‌سازِ بروز مشکلات
در این بخش از گزارش به ذکر مصوباتی میپردازد که غالباً با ضعف، آزمون و خطا، تناقض، غفلت از احکام و مصوبات بالادستی، نبود پشتوانه های کارشناسی، علمی و تخصصی، نادیده گرفتن شرح وظایف تخصصی دستگاه متولی، و تضییع غیرمستقیم حقوق مصرف کنندگان و فعالان این بخش همراه بوده است که مختصراً و به شرح ذیل به َآن اشاره میگردد ک
انحلال سازمان چای کشور براساس مصوبه مجمع عمومی در تاریخ 29/04/1383 با برخورداری از 1066 نفر نیروی انسانی، مرکز تحقیقات چای کشور و سایر تأسیسات و اموال و سپس تاسیس اداره کل چای شمال در تاریخ 08/03/1385, (یعنی حدود دو سال بعد) توسط وزیران عضو کارگروه نوسازی باغات چای و تغییر نام اداره کل چای شمال به سازمان چای شمال توسط هیئت وزیران در جلسه مورخ 3/3/1388 و مصوبه ارتقاء آن به نام سازمان چای کشور در جلسه مورخ 4/11/1388 با (175) پست سازمانی در ابلاغیه 7/2/1389, (یعنی 891 نفر کمتر از تشکیلات منحل شده) و بدون الحاق مرکز تحقیقات چای به این سازمان از جمله رویکردهای آزمون و خطایی بوده است که فاقد ضمانت اجرایی و پاسخگویی برای تصمیم‌گیران آن قلمداد میشود.
یکی از مصوباتی که مبنای اصلی اقدامات موضوعات سه (3) محور اولیه تحقیق و تفحص شد, مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور با شماره 98613/ت 45716ن در تاریخ 12/05/1390 میباشد، که فاقد مبانی قابل اتکاء کارشناسی, علمی و تخصصی از جمله در بندهای (7), (10), (12), (13) و (14) آن مصوبه میباشد. (این موضوع در بند (5) کلیات مبنایی و پیوست (4) گزارش ارائه شده است.)
صورت‌مجلس یکصد و پنجاهمین جلسه کمیسیون تعیین تکلیف محصولات کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی در تاریخ 15/11/1391 که در دفتر ریاست وقت سازمان مرکزی تعاون روستایی با حضور اعضاء برگزار شد, با درخواست خریدار چای موصوف, مبنی بر خرید کل چای خشک موجود از سالهای 1386 لغایت 1388 موافقت نمود, این صورت‌مجلس دارای تناقضاتی با مصوبه نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور یا همان هیئت کارگروه برنج و چای کشور از بابت الزامات و معیار (3) سال عمر برای سنواتی شدن چای و عدم رعایت آن در آن برهه از زمان, و همچنین مدت زمان تعیین شده اجرای قرار داد (یعنی یک سال تمام) از تاریخ عقد قرارداد بدون در نظر گرفتن شرایط احتمالی مانند دخالت و نقش آفرینی سایر بخش‌ها و جایگاه‌ها انجام گرفت. (که در بند (1) محور اول و پیوست (5) گزارش بدان پرداخته است.)
مفاد مندرج در قرارداد فروش چای, در تناقض با برخی از بندهای مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور میباشد که میتوان به موارد ذیل اشاره کرد که عبارتند از : بند (4) یعنی عدم در نظرگرفتن تبدیل شدن به سایر محصولات صنعتی و عدم رعایت بند (7) مبنی بر سنواتی بودن چای با عمر بیش از سه سال یا همان چای سال 1387 در آن برهه از زمان, اضافه کردن نظارت استانداری گیلان, نبود مکانیزم پیشبینی موارد خارج از اختیار از جمله احتمال توقف فعالیت‌ها و دخالت دستگاه‌ها و همچنین نحوه تعیین کمیت دقیق از موجودی انبارها. (این بخش در بند (2) و پیوست (6) گزارش هیئت ارائه شده است.).
با عنایت به اینکه ابلاغیه معاونت اقتصادی و برنامه‌ریزی وزیر جهاد کشاورزی با گمرک ایران شرایط صادرات کالاهای کشاورزی را تعیین و صادرات چای را آزاد اعلام کرده است صادرات چای در چهار ماه اولیه سال 1392, بدون اخذ نظر و مجوز سازمان چای صورت می‌گرفته است و با پیگیری‌های مکرر سازمان چای, صدور مجوز سازمان چای عملاً از شهریور ماه 1392 آغاز شده است. عدم توجه به الزام مجوز سازمان چای, هنوز هم توسط بعضی از گمرکات کشور از جمله گمرک مشهد و ارومیه عمل میشود و این رویه تا تنظیم این گزارش ادامه داشته است. (این بخش در بند (3) ذیل جزء (ی) و پیوست (8) گزارش ارائه شده است).
مصوبه استاندار وقت گیلان[41] در تاریخ 4/3/1392 که به استناد ابلاغیه شماره 18779/ت49035هـ مورخ 3/2/1392 هیئت دولت, ایشان را به عنوان نماینده ویژه رئیس جمهور در امور چای تعیین میکند, موجب صدور دستورالعملی مبنی بر ممنوعیت خروج و توزیع هرگونه چای سنواتی برای استفاده شرب یا به هر عنوان دیگر از انبارهای استان و خارج از استان را برای شش ماه از تاریخ ابلاغ صادر می‌نماید, که این دستورالعمل خلل غیرمترقبه برای فعالیت‌های موضوعه قرار داد محسوب میشود. (بند (4) ذیل جزء (ی) و پیوست (9) گزارش به این موضوع پرداخته است.).
مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور در کارگروه برنج و چای در تاریخ 12/3/1392 یعنی (8) روز پس از دستورالعمل استاندار گیلان و اِعمال تناقض با دستورالعمل مذکور, مبنی بر تعیین قیمت خرید تضمینی, فروش برگ سبز چای و اجازه صدور مجوز واردات چای با نرخ تعرفه 4% و حاکمیت تصمیمات دوگانه برای بازار چای و اجرای قرارداد مذکور . (این موضوع در بند (5) و پیوست (10) مورد اشاره قرار گرفته است.).
تناقض نامه صادر شده از سوی قائم‌مقام فعلی وزیر جهاد کشاورزی در امور مجلس[42] به رئیس سازمان چای کشور[43] در تاریخ 6/9/1392 با مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور مبنی بر اینکه چایهای فرآوری یا بدون فرآوری به فروش رفته و تمام و کمال به خارج از کشور صادر گردد و اجازه ورود آن به بازار در داخل به هیچ وجه داده نمی‌شود. (این موضوع در بند (6) و پیوست (16) گزارش آمده است.).
تناقض صورت‌مجلس جلسه سازمان بازرسی کل کشور در تاریخ 17/9/1392 با مصوبه نمایندگان ویژه رئیس جمهور که با حضور مسئولین مرتبط استانی و ملی انجام شده است, که نامه صادره قائم مقام فعلی وزیر جهاد کشاورزی در امور مجلس ملاک عمل قرار داده است, هرگونه دخالت دستگاه‌های اجرایی استان گیلان در مفاد نامه فوقالذکر ممنوع شمرده شد. اولاً فاقد وجاهت قانونی از بابت نداشتن جایگاه تعریف و شناخته شده قانونی میباشد, ثانیاً ناقض تصمیم نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور در تاریخ 12/5/1390 است, ثالثاً می‌توانسته زمینه از دست رفتن جایگاه و سهم بازار چای ایران در بازارهای خارجی را فراهم کرده باشد, رابعاً ناقض شرح وظایف قانونی دستگاه‌های اجرایی استانی از بابت الزام در رعایت استاندارها, سلامت افراد و قوانین موضوعه باشد. خامساً هیچگونه وجهه الزامآور قانونیای نداشته است. (این موضوع در بند (13) جزء (ی) و پیوست (17) گزارش ارائه شده است.).
صدور برخی احکام رفع پلمپ انبارها از سوی مراجع قضایی که موجبات عدم دخالت دستگاه متولی و تخصصی را فراهم آورده و از این بابت بخشی از چایهای سنواتی که از انبارها خارج شده‌اند قابل رصد نبوده و مشخص نیست که چه درصدی از آن به بازار داخلی و یا خارجی عرضه شده است.
شایان ذکر است که موضوع چایهای سنواتی، تنها محدود به (52) هزار تن چای سنواتی معطوف به سنوات 1386 الی 1388 نمی‌گردد, بلکه چایهای سنواتی مربوط به سالهای 1372 الی 1382 هم را در بر می‌گیرد، از این روی میبایستی مورد توجه مسئولان محترم باشد که بخشی از آن با عنایت به احکام قضایی از بابت رفع توقیف انبارها، در دسترس عرضه کنندگان قرار گرفته است و بخش دیگر در انبارهای استان‌ها قراردارد که الزام در تبدیل آن به سایر محصولات و فرآورده‌های صنعتی و ایجاد ارزش افزوده لغایت شش ماه از تاریخ ابلاغ گزارش مورد تأکید میباشد. (این بحث در بند (21) محور اول و پیوست (25) گزارش مطرح شده است.).
گفتنی است که رعایت استاندارد و معیارهای آن و همچنین موازین بهداشتی, ضرورتی است که میبایستی در کلیه مراحل این حوزه اعم از کاشت, داشت, برداشت, فرآوری, بستهبندی, شرایط کارگاهی و مواردی از این دست رعایت گردد. در غیر این صورت پرداختن به یک بخش و غفلت از سایر موارد میتواند اثرات خاص خود را داشته باشد. بهعنوان نمونه میتوان ادعا کرد که شرایط نگهداری چای در انبارهای موجود, شرایطی نیست که تابع موازین و معیارهای استاندارد و موازین بهداشتی باشد. از این روی باز فرآوری آن چایها و یا مخلوط کردن آن با چای تولیدی همان سال به نسبت معین, میتواند در عین نا اطمینانی, از تأیید استاندارد و بهداشت برخوردار شود.
سیاست‌های تشویقی مانند حواله کیلوسوم برای خریداران بیش از ده هزار تن و انعقاد قرارداد با شرکت صدرا که همة آنها در نیمه راه مانده، متوقف شده و اجرا نشده است، حکایت از اتخاذ تصمیمات بدون پشتوانه و نسنجیده داشته است که مستوجب تذکر به دستاندرکاران است.
بخش دوم ) تخلفات احراز شده در گزارش
این بخش از جمع‌بندی گزارش هیئت تحقیق به ارائه یکسری از تخلفاتی میپردازد که خریداران چای سنواتی از بابت عدم اجرای تکالیف و خلاءهای قانونی دستگاه‌ها, نبود نظارت‌های لازم و نادیده گرفتن اهمیت حقوق اقتصادی، اجتماعی، تولیدی و سلامتی آحاد مصرفکنندگان مرتکب شده‌اند, تخلفاتی که رابطه مستقیمی با سلامت جسمی مصرفکنندگان, سرنوشت فعالان این بخش از جمله چایکاران, کارخانهداران و توزیع کنندگان, تضییع حقوق ذی‌نفعان و یا حفظ نام و یا بِرَند چای ایرانی در بازار و از دست دادن سهم بازار مصرف در داخل کشور دارد.
مطالب فوق از آن جهت نیست که تائیدکننده چایهای وارداتی باشد, چرا که بخشی از چایهای وارداتی که بخشی از آن به‌صورت قاچاق وارد میشود میتواند همان چایهای بازفرآوری شدهای باشد که با ترکیب مواد شیمیایی از جمله اسانس و رنگ توانسته است رضایت نسبی مصرفکنندگان را از بابت زمان به عمل آوردن برای مصرف و یا طعم خاص به‌دست آورد. از این دیدگاه معرفی اشخاص مزبور به مراجع قضایی و پیگیری روند و احکام صادره به لحاظ حراست از حقوق آحاد جامعه ضروری میباشد. موارد مذکور به شرح ذیل ارائه میشود :
از آنجایی که براساس قرارداد فیمابین فروشنده و خریدار و موافقتنامه کمیسیون تعیین تکلیف محصولات کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی در صدور اجازه فروش چایهای موضوعه به خریدار, چنین تکلیف شده بود که نظارت سازمان چای میبایستی در تمامی مراحل و اقدامات مربوطه برقرار گردد, متأسفانه کلیه صادرات چای در چهارماهه اولیه سال 1392 بدون نظارت سازمان چای صورت گرفته و این نظارت از شهریور ماه 1392 الزامآور شده است. از این روی, اقدامات صادراتی خریدار موجب نقض مفاد موضوعه قرارداد و تبعات مرتبط با نام و برند چای ایرانی در بازارهای خارجی قلمداد میگردد.
کلیه افراد حقیقی که در جایگاه سازمانی از جمله دستگاه‌های استانی و یا ملی، مبادی ورود و خروج کالا و بخش‌های نظارتی مرتکب تخلف شده‌اند به مراجع قضایی مرتبط معرفی و نسبت به تدقیق آراء صادره متناسب با نوع و اهمیت تخلف نسبت به شرح وظایف و جایگاه حقوقی آن شخص، پیگیری لازم به عمل آید.
بررسی کمیّت و کیفّیت همکاری خریدار در اسناد به‌دست آمده حکایت از ضعف و عدم تمکین تعهدات خریدار نسبت به دستگاه متولی و دستگاه‌های نظارتی دارد که نیازمند پیگیری قضایی میباشد. (این بحث در بند (15) محور اول و پیوست (19) گزارش ارائه شده است.).
در اسناد به‌دست آمده، کمبود مقدار قابل توجهی از موجودی برخی از انبارهای چای سنواتی محرز شده است که میبایستی ضعفِ نقش بخش‌های نظارتی و امنیتی مورد تذکر قرار گیرد و مرتکبین تخلف و سرقت از انبارها شناسایی و به مجازات متناسب با تبعات فعل انجام شده برسند. (این بحث در بند (16) محور اول و پیوست (20) گزارش ارائه شده است.).
تلاش خریدار برای خروج چای سنواتی از مبادی غیر صادراتی، نوعی فرار از قانون تلقی شده و نیازمند تذکر و برخورد میباشد. (این بحث در بند (17) محور اول و پیوست (21) گزارش ارائه شده است.).
فرآوری مجدد (خشک کردن, غربال و درجه‌بندی و کیسه‌گیری) چای سنواتی و غیرقابل شرب و یا ترکیب آن با محصول جدید به جهت عرضه به بازار مصرف انسانی و عدم رعایت موازین سلامت و امنیت غذایی مصرفکنندگان, و نبود پاسخگویی مشخص برای آن, موجبات تضییع حقوق فعالان بازار چای, چایکاران و بِرند بازار چای تولید داخل را فراهم کرده است که نیازمند پیگیری قضایی و معرفی متخلفین به مراجع قضایی دارد. (این مبحث در بنده (14) محور اول و پیوست (18) گزارش ارائه شده است.).
بخش سوم ) اصلاحات تقنینی در حوزه چای
بررسی مستندات به‌دست آمده پیرامون نقش ساختارها، مصوبات، عملکردها و کیفیت آنها حکایت از آن دارد که اصلاح بسترهای قانونی و ابعاد عملکردی اشخاص مرتبط با این تحقیق و تفحص، ضرورتی اجتناب ناپذیر است از این منظر موارد تأکیدی به لحاظ اِعمال اصلاحات قانونی از طریق طرح قانونی به شرح ذیل ارائه میشود :
ماده 1- سازمان چای کشور به عنوان متولی این محصول تعیین و هرگونه سیاستگذاری و مدیریت مرتبط با چای در این سازمان متمرکز میشود، سازمان چای در قبال سیاستگذاری و مدیریت این بخش مسئول بوده و هرگونه نقش آفرینی اشخاص و دستگاه‌ها در این حوزه ممنوع و تنها براساس دامنه و تعریف حقوقی آن اشخاص قابل اجرا میباشد.
ماده 2- وزارت جهاد کشاورزی (سازمان چای کشور) مکلف شود تا برای چای که بهعنوان یک محصول کشاورزی محسوب میگردد برنامه‌ای مدون نماید تا چای از شناسنامه و پایش مستمر برخوردار شود و هر محصول چای با شناسنامه و مشخصات کیفیِ مختص به آن چای عرضه گردد.
ماده 3- وزارت جهاد کشاورزی (سازمان چای کشور) موظف است تا بسترهای نرم‌افزاری و سختافزاری به جهت رصد نمودن فعالیت‌ها و نظارت بیشتر بر تولید تا مصرف و همچنین واردات و صادرات را برقرار نماید.
ماده 4- وزارت جهاد کشاورزی (سازمان چای کشور) و وزارت صنعت، معدن و تجارت مکلفند تا نسبت به ایجاد و گسترش صنایع جانبی، فرآوری و تبدیلی و استفاده از فناوری‌های نوین در بخش چای کشور از طریق بخش غیردولتی اقدام نمایند.
تبصره : چایهای غیرقابل شرب برای مصرف انسانی میبایستی از طریق فرآوری به سایر محصولات صنعتی تبدیل شوند و عرضه این گونه چایها در بازار مصرف ممنوع میباشد.
ماده 5- به منظور بهبود و افزایش بهره‌وری فعالیت های مرتبط با چای و تولید واریته‌های جدید و همچنین تقویت قوه برنامه ریزی و سیاستگذاری سازمان چای کشور، مراکز تحقیقاتی چای به سازمان چای کشور الحاق و تحت آن سازمان فعالیت می‌نمایند.
ماده 6- سازمان‌های استاندارد و غذا و دارو مکلفند تا براساس تکالیف قانونی و در کلیه مراحل هر فعالیتِ مرتبط با چای از جمله؛ تولید، انبار، فرآوری، بستهبندی و عرضه اقدام نمایند.
ماده 7- وزارت جهاد کشاورزی (سازمان چای کشور) مکلف است تا اقدامات لازم را به جهت افزایش دانش و مهارت فعالان این بخش به‌عمل آورد.
ماده 8- سازمان چای کشور موظف تا نسبت به تهیه برنامه‌های افزایش اطلاعات عمومی و تبلیغاتی برای چای کشور اقدام نماید و صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران نیز مکلف است تا نسبت به پخش برنامه‌های تبلیغاتی ارائه شده به آن سازمان اقدام نماید.
ماده 9- از تاریخ تصویب این قانون، چای داخلی بهعنوان یکی از ارقام کالای سبدخانوار تعیین میشود و هرگونه عرضه چای خارجی در سبد کالای خانوار ممنوع میباشد.
ماده 10 – دولت مکلف است نسبت به تعیین قیمت برگ سبز چای متناسب با هزینههای تولیدی و پرداخت به موقع، (لغایت (15) روزه) مطالبات چایکاران و تأمین منابع مالی مورد نیاز از محل بودجه عمومی و تعرفه واردات و اهتمام جدی به بهزراعی چای اقدام نماید.
ماده 11- دستگاه‌های نظارتی و تخصصی در حوزه واردات و صادرات و عرضه کالاها موظفند تا نسبت به شناسایی و معرفی متخلفین عرضه چای سنواتی در بازار به مراجع قضایی اقدام نمایند.
ماده 12- سازمان بازرسی کل کشور، دیوان محاسبات و مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی موظفند تا براساس حوزه فعالیت، نسبت به بررسی، آسیب‌شناسی و واکاوی واگذاری کارخانجات دولتی از جمله کارخانه چایسازی فجر لاهیجان که به انحاء مختلف از مسیر فعالیت چایسازی خارج و تخریب شده اند اقدام و نتیجه را جهت طی مراحل قانونی به هیأت رئیسه مجلس و کمیسیون‌های کشاورزی و صنعت و معدن در مجلس شورای اسلامی ارائه نمایند.
نکته تأکیدی
نکات با اهمیتی در خصوص چای و دغدغه‌های مرتبط با آن مطرح شد, مباحثی در خصوص چای سنواتی از جمله بحث تولید, بازفرآوری, عرضه در بازار داخلی, نحوه صادرات، نقش پیدا و پنهان اشخاص مختلف, تلاش برای اصلاح فعالیت‌ها و مواردی از این دست که در حیطه محور اول بدان پرداخته شد.
اما آنچه بدان پرداخته نشد و از ابعاد پنهان محور اول تحقیق و تفحص میباشد و ارتباطی مستقیمی با این محور دارد, منابع بودجه‌ای است که برای آن چایهای سنواتی از طریق دولت تأمین شده است و موجب شده تا این منابع بصورت بهینه مصرف نگردد و تنها موجبات منفعت حداکثری کارخانجات چایسازی را فراهم آورد. از این روی ضرورت دارد تا فضای حاکم بر خرید برگ سبز چای به‌صورت کلی و مختصر مورد بررسی قرار گیرد تا بلکه ابعاد دیگری از چای سنواتی مورد بررسی قرار گیرد. بایستی اظهار داشت که طبق قانون، برگ سبز چای از سال 1368 بهعنوان یکی از محصولات خرید تضمینی محصولات کشاورزی منظور شده است و با پرداخت قیمت آن توسط دولت، تمامی برگ سبز در اختیار کارخانجات قرار می‌گیرد تا پس از فرآوری، به بازار عرضه نمایند. به عبارت دیگر دولت هرساله هزینه کلانی را متحمل میشود و در ازاء آن، تمامی منافع حاصله به کارخانهداران اختصاص می‌یابد. به عنوان مثال فرض شود که میانگین قیمت خرید برگ سبز به‌صورت تضمینی 15,000 ریال تعیین شده است. دولت در گذشته پرداخت کل مبلغ را متعهد می‌شد و در چند سال اخیر, پرداخت وجوهی را برای کارخانجات بهعنوان قدرالسهم تکلیف کرده است. این مبلغ که به عنوان قدرالسهم دولت و کارخانجات تعریف شده است را میتوان در دو حالت ذیل تشریح کرد:
الف ) در حالت اول فرض میشود که دولت 60% ارزش برگ سبز چای (یا 60% همان 15,000 ریال) را بطور مستقیم و تحت عنوان قدرالسهم دولت به کشاورز پرداخت و تلاش میکند تا مابقی را, یا همان 40% قدرالسهم کارخانجات را از کارخانجات دریافت و به حساب کارت بانک چایکاران واریز نماید, البته گفتنی است که بسیاری از کارخانجات هستند که تا کنون قدرالسهم تکلیف شده را پرداخت نکرده‌اند و کل منافع چای را جذب کرده‌اند.
ب ) در حالت دوم فرض میشود که دولت 60% از ارزش 15,000 ریالی برگ سبز چای (یعنی هرکیلوگرم 900 تومان) را به چایکاران پرداخت میکند و سپس آن را به میزان 5,000 یا 6,000 ریال به کارخانجات چایسازی می‌فروشد و 40% مبلغ اخذ شده را (و یا همان قدرالسهم) از بابت بدهی به چایکاران, از کارخانه‌دار دریافت و به چایکاران پرداخت می کند.
در هر دو حالت, دولت هرساله از بابت خرید تضمینی برگ سبز چای و به جهت حمایت از چایکاران, اعتبارات هنگفتی را در قوانین بودجه سنواتی, تأمین و تخصیص میدهد. اما متأسفانه این اعتبارات به جای آن که تأمین کننده منافع چایکاران و کشاورزان این بخش باشد عملاً به سمت و جیب کارخانجات چایسازی سرریز میشود. به عبارت دیگر کارخانجات چایسازی و فرآوری برگ سبز چای در دهه گذشته کل برگ سبز چای را به رایگان دریافت می‌کردند و در چند سال اخیر تنها با تکلیف سهم چهل (40) درصدی، شصت (60) درصد ارزش برگ سبز چای را رایگان دریافت می کنند. مزید اطلاع آنکه کارخانجات مزبور، هر چهار کیلوگرم برگ سبز چای را پس از فرآوری, به یک کیلوگرم چای خشک تبدیل می‌کنند و با ارزش افزوده ایجاد شده, محصول به‌دست آمده را, با قیمتی, بین 120,000 تا 280,000 ریال به بازار چای عرضه می‌کنند. این در حالی است که کارخانجات چایسازی نه تنها 60% ارزش برگ سبز چای با قیمت 15,000 ریالی را پرداخت نمی‌کنند بلکه اغلب از پرداخت همان 40% یا سهم 600 تومانی خود در هرکیلوگرم امتناع ورزیده‌اند. این بدان معناست که دولت تخصیص بودجه مربوط به چای را به جای آنکه به چایکاران اختصاص دهد متأسفانه به کارخانجات چایسازی اختصاص داده است و همچنان با بی‌برنامگی, این عرصه را به‌دست آنان سپرده است. از سوی دیگر میبایستی به خسارات ناشی از مابه‌التفاوتِ قیمت خرید برگ سبز چای و قیمت چای سنواتی که به خریداران عرضه شده است توجه شود.