صنعت پرورش کرم ابریشم از جمله صنایعی است که در سالهای اخیر تلاش بسیاری شده تا رونق گذشته را دوباره پیدا کند. نوغانداری و تولید فرآوردههای ابریشمی نیز فعالیتی جانبی در کنار فعالیتهای اصلی کشاورزی محسوب میشود.
صنعت پرورش کرم ابریشم از جمله صنایعی است که در سالهای اخیر تلاش بسیاری شده تا رونق گذشته را دوباره پیدا کند. نوغانداری و تولید فرآوردههای ابریشمی نیز فعالیتی جانبی در کنار فعالیتهای اصلی کشاورزی محسوب میشود.
به گزارش "لاهیگ" به نقل از "گسترش صمت"، محصول اصلی حاصل از پرورش کرم ابریشم نخ ابریشمی است که در ایران بیش از ۹۵ درصد آن در تولید فرش به کار میرود که میتوان گفت انحصاری است. نخ ابریشمی به واسطه نرمی، شفافیت همراه با ظرافت و استحکام فوقالعادهای که دارد، یکی از مهمترین و گرانبهاترین الیافها شمرده میشود. به گفته فرزام پوررمضان، مدیرعامل شرکت سهامی پرورش کرم ابریشم ایران، در نوغانداری از پرورش کرم ابریشم تا نخکشی و تولید پارچه، تنها با ۵ جعبه تخم نوغان میتوان سالانه بیش از ۳۸ میلیون تومان درآمدزایی داشت.
ارتباط تنگاتنگی بین کشاورزی، صنعت، تجارت و بازرگانی در صنعت نوغانداری وجود دارد و این ارتباط همچون حلقههای یک زنجیر است. عملکرد ناقص یک حلقه موجب محدودیت حلقههای دیگر و عملکرد مطلوب یکی سبب رشد و توسعه دیگر حلقهها میشود. پس با توجه به سرمایهگذاریهای انجام شده و ظرفیتهای موجود در این صنعت و دسترسی آسان به مواد اولیه میتوان با توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی علاوه بر تامین نیاز کشور محصولات ابریشمی بسیاری را به خارج از کشور صادر کرد.
افزایش روزافزون مصرف فرآوردههای ابریشمی در جهان و کاهش یا توقف فعالیت نوغانداری در کشورهای توسعه یافته، فرصت مناسبی برای کشورهای در حال توسعه برای توسعه این صنعت فراهم کرده است.
ویژگیهای اقتصادی نوغانداری در ایران
در ایران، سرمایهگذاری در نوغانداری در مقایسه با پارهای از فعالیتهای تولیدی کشاورزی کمتر و بازگشت سرمایه سریعتر است. همچنین دوره بازدهی این فعالیت کوتاه و امکان پرورش کرم ابریشم ۳ سال بعد از شروع کاشت توت فراهم خواهد بود. در مناطقی که امکانات طبیعی اجازه دهند نیز میتوان این فعالیت را به صورت یک فعالیت مستمر سالانه مورد نظر قرار داد. از سوی دیگر، این حرفه حرفهای اشتغالزاست که بهصورت شغل فرعی نیز میتواند در مجاورت مشاغل اصلی روستایی از زمان پرورش تا صنایع جانبی و تولید محصولات نهایی مورد توجه قرار گیرد. پرورش کرم ابریشم همچنین برای کشاورزان خردهپایی که نیم تا یک هکتار توتستان دارند، قابل انجام بوده و مدیریت چنین واحدهایی در سطوح روستایی بسیار عملی و اقتصادی است. ضمن اینکه پرورش کرم ابریشم در مواردی بسته به الگوی زراعی و شرایط اقلیمی، منطبق بر دوره کمکاری کشاورزان بوده و به فعالیت اصلی آنان لطمهای وارد نمیسازد که به این شکل از بیکاری پنهان کشاورزان نیز جلوگیری میکند. این فعالیت همچنین امکانات تامین مواد اولیه برخی از صنایع نظیر نساجی، قالیبافی، صنایع پزشکی، صنایع نظامی و... را فراهم میکند و از این نظر میتواند منبع مناسبی برای درآمد ارزی کشور تلقی شود.
عوامل اقتصادی موثر در تولید پیله کرم ابریشم
هدف از رشد و توسعه صنایع کرم ابریشم باید مبتنی بر بهدست آوردن حداکثر کیفیت و کمیت پیله و ابریشم خام با استفاده از اقتصاد بهینه باشد بدین منظور ایجاد توتستان و تکثیر واریتههای اصلاح شده در راستای کمیت و کیفیت مطلوبتر، استفاده از نژادهای قوی و سالم و پرمحصول کرم ابریشم و همچنین ایجاد شرایط محیطی مناسب پرورش با استفاده از فناوری پیشرفته باید در اولویتهای توسعه این صنعت قرار گیرد.
عرضه پیله از طرف نوغانداران تابعی از متغیرهایی مانند قیمت سال قبل فروش پیله، قیمت نهادههای تولید، شرایط آب و هوایی، بروز بیماریها و آفات، میزان تولید سال یا سالهای گذشته و درآمد حاصل است.
از آنجایی که پیله محصولی فسادپذیر است و نوغانداران به درآمد حاصل از پیله وابستگی دارند، بنابراین نوغانداران در زمان عرضه، از دیدگاه پارامترهای اقتصادی به قیمت حساسیت چندانی ندارند.
از سویی تقاضای پیله از طرف متقاضیان تابعی از متغیرهایی مانند قیمت پیله تر، قیمت نهادههای تولید نخ ابریشم، قیمت نخ ابریشم (محاسبه سود به هزینه)، میزان تولید و قیمت نخ ابریشم سال گذشته و سلیقه و انتظارات متقاضی و بازارپسندی نخ ابریشم تولیدی است.
بازار پیله در زمان عرضه محصول به دلیل اندک بودن خریداران عمده یک بازار شبهانحصاری است که این امر در بعضی موارد موجب پایین نگهداشتن عمدی قیمت و متضرر شدن تولیدکننده و در نهایت سبب دلسردی تولیدکننده و کاهش محصول در سالهای آینده میشود.
در زمان نبود اطمینان و اشتیاق تولیدکننده و بروز رفتارهای متفاوت از آنان، دولت با اجرای سیستم کنترل و تشویق قیمتی در بازار پیله دخالت میکند که به آن قیمت تضمینی خرید محصولات کشاورزی میگویند که یکی از ابزارهای حمایتی دولت در بخش کشاورزی است.
دولت با اعلام قیمت مناسب، تا حدودی کشاورزان را در مقابل نوسانات شدید قیمتی مصون میکند. در اتخاذ این سیاست، هدف اصلی دولت حمایت از تولیدکنندگان است هر چند که برای بودجه دولت هزینهآور است. پیله کرم ابریشم از جمله محصولات بخش کشاورزی است که از سال ۱۳۷۱ در زمره این نظام قرار گرفته است.
اهداف اصلی از اعمال قیمت تضمینی شامل حفظ و افزایش تولید محصول و ایجاد تعادل در نظام تولید، ایجاد ثبات در قیمت بازار، ایجاد و حفظ درآمد قابل قبول برای تولیدکنندگان، عرضه مناسب محصولات برای رفاه مصرفکنندگان و جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی است. اما اعمال سیاست خرید تضمینی دارای مشکلاتی نظیر گستردگی شمول محصولات زیرپوشش خرید تضمینی، هزینههای زیاد برای دولت (برای عملیات خرید و انبارداری)، کافی نبودن اعتبارات در نظر گرفته شده برای خرید تضمینی و تاثیر نسبی بر بهرهوری تولید است.
قیمت نخ در بازار تابع عرضه و تقاضا بوده که البته یک سری عوامل دیگر در قیمت نخ تاثیرگذار هستند. هر فعل و انفعالی در بازار نخ بلافاصله تاثیر خود را در بازار پیله و به تبع آن در فعالیتهای نوغانداری میگذارد با این تفاوت که آثار رکودی ناشی از فعل و انفعالات بازار نخ در بازار پیله بهطور کوتاهمدت موثر بوده و ضمن کاهش فعالیتهای نوغانداری، سبب تلاش کمتر برای احیای دوباره توتستان، آمادهسازی و... در کوتاهمدت خواهد شد.