معضل دیگری که گریبانگیر صنعت چای کشور شده است، کوچک بودن اراضی چای است، به گونهای که متوسط اندازه باغات چای کشور، 0.6 هکتار است و این موضوع باغات را از مقرون به صرفه بودن خارج و تمایل چایکاران در تغییر کاربری اراضی را افزایش داده است.
کارشناسان صنعت چای استفاده از دانش فنی روز دنیا و بهکارگیری دستاوردهای پژوهشی را تنها راه افزایش عملکرد کمی و کیفی باغات و رونق صنعت چای کشور میدانند.
به گفته این کارشناسان، چای بهعنوان یک محصول مهم در سبد غذایی ایرانیان نیازمند برنامهریزی و مدیریت بر مبنای پژوهش و فنآوریهای جدید برای تأمین نیاز کشور است.
بر اساس پژوهشهای محققان مرکز تحقیقات چای کشور، کاهش حاصلخیزی خاک ناشی از فرسایش فیزیکی بهعلت داشتن شیب بالای اراضی و کوهپایه بودن باغات چای، اسیدی شدن خاک، کوچک شدن اراضی زیر کشت به سبب تقسیم بین وراث و پیری بوتههای چای از عمدهترین مشکلات باغات چای در شمال کشور است.
بر این اساس، افزایش تولید در واحد سطح، بهینه کردن روش تولید، تنوع محصولات حاصل از چای، حفظ منابع پایه تولید و سطح زیر کشت برای دستیابی به تولید بیشتر چای و برآورد نیاز جامعه امری ضروری بهشمار میآید که رسیدن به این موارد با استفاده از دستاوردهای تحقیقاتی محقق میشود.
حدود 32 هزار هکتار باغ چای که 90 درصد آن در گیلان و 10 درصد در استان مازندران واقع شده است، بهدلیل عوامل تهدیدکننده، نهتنها نیاز داخلی در تأمین چای خشک را تأمین نمیکنند، بلکه در سالهای اخیر، میزان تولید چای در کشور نیز رو به کاهش گذاشته و تولیدکنندگان را با معضلاتی مواجه کرده است.
مصرف سرانه چای در ایران حدود یک و نیم کیلوگرم است (یکصد هزار تن در سال) که برای تأمین بخشی از این نیاز، اولین راهکار، فراهم کردن تمهیدات لازم برای تولید محصول بیشتر در واحد سطح از باغات مناطق چایخیز است.
میل به فروش اراضی بهدلیل مقرون به صرفه نبودن کشاورزی چای و رها کردن باغات چای از سویی و پیر و فرتوت شدن چایکاران به سبب بالا بودن سن از سوی دیگر، مشکلاتی است که همت مسئولان را برای پیدا کردن راه چاره برای بهبود این محصول استراتژیک طلب میکند.
رئیس مرکز تحقیقات چای کشور در اینباره در گفتوگو با خبرگزاری ایرنا میگوید: با توجه به توان کارشناسی علمی و تحقیقاتی بالای این مرکز میتوان برای آینده صنعت چای برنامهریزی کرد و چای را از وضعیت فعلی رهایی بخشید.
دکتر سیروس آقاجانزاده افزود: مرکز تحقیقات چای یکی از مراکز تکمحصولی وابسته به سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی است که از سال 1384 به تشکیلات ملی دست یافته است.
وی گفت: تمام وظایف محصول چای در حوزه پژوهشی نظیر بهزراعی، بهنژادی، گیاه پزشکی، فنی و مهندسی برای اینکه یکجا انجام شوند، بهطور مستقیم به این مرکز واگذار شده است.
رئیس مرکز تحقیقات چای کشور مهمترین وظیفه این مرکز را تولید دانش فنی در زمینههای مختلف کاشت، داشت و برداشت و پس از برداشت چای ذکر کرد.
آقاجانزاده ادامه داد: این مرکز در زمینه اصلاح و تهیه نهال و بذر و تولید و معرفی ارقام جدید و تهیه ژئوپلاست چای و مسائل مرتبط با بهزراعی و بهنژادی طرحهای مدونی انجام داده و در دست اجرا دارد.
وی گفت: بررسیهای شیمی چای، فرآوری چای، آبیاری و زهکشی، مکانیزاسیون و ماشینآلات کشاورزی نیز توسط بخش تحقیقات فنی و مهندسی این مرکز انجام میگیرد که تا کنون در این زمینه دستاوردها و پیشنهادات علمی ارائه شده است.
به گفته رئیس مرکز تحقیقات چای کشور، تمامی امور مرتبط با تغذیه یا توصیههای مصرف کودهای شیمیایی و آلی و آب مورد نیاز گیاه و خاکشناسی توسط این مرکز انجام میشود.
آقاجانزاده یادآور شد: مرکز تحقیقات چای کشور بر اساس وظایف خود، فعالیتهای پژوهشی و تحقیقاتی مورد نیاز سالانه برای استفاده بهرهبرداران، باغداران و کارخانههای چایسازی را انجام میدهد.
وی اظهار داشت: یافتههای تحقیقاتی این مرکز بهصورت نشریات ترویجی، دستورالعملهای فنی و مقالات ارائه و در اختیار بهرهبرداران قرار میگیرد.
یافتههای تحقیقاتی مرکز تحقیقات چای کشور در سالهای اخیر نشان میدهد که عدم رعایت اصول صحیح کاشت و عملیات بهزراعی در باغات چای، فرسایش خاک را درپی داشته است که با استفاده از مواد آلی، ادوات مناسب شخم، نوع شخم و اصول صحیح هرس میتوان از فرسایش خاک جلوگیری کرد.
نتایج حاصل از این تحقیقات بیانگر آن است که بیش از 50 درصد خاک باغهای چای کشور اسیدی شده و محققان مرکز تحقیقات چای، استفاده از سرباره و لجن کنورتور (از محصولات جانبی صنایع آهن و فولادسازی) را برای اصلاح و تقویت باغات توصیه میکنند.
رئیس مرکز تحقیقات چای کشور در اینباره میگوید: کاربرد نامناسب کودهای شیمیایی و عدم استفاده از کودهای آلی در باغهای چای شمال، عدم تعادل عناصر غذایی در خاک باغهای کشور را فراهم کرده است که با استفاده از کودهای آلی، نظیر کودهای دامی میتوان از آن جلوگیری کرد.
معضل دیگری که گریبانگیر صنعت چای کشور شده است، کوچک بودن اراضی چای است، به گونهای که متوسط اندازه باغات چای کشور، 0.6 هکتار است و این موضوع باغات را از مقرون به صرفه بودن خارج و تمایل چایکاران در تغییر کاربری اراضی را افزایش داده است.
در این ارتباط مسن بودن باغهای چای با استفاه از یافتههای پژوهشی، جایگزین کردن بوتهها با رقمهای اصلاح شده و اجرای صحیح هرس میتوان به جوان سازی باغات چای و بهدنبال آن، افزایش تولید کمک کرد.
یکی از راههای افزایش عملکرد در باغات چای، راهاندازی سیستم آبیاری نوین در اراضی که قابلیت اجرای آن را داشته باشند، میباشد.
رئیس مرکز تحقیقات چای کشور درخصوص افزاش تنشهای محیطی در کاهش تولید چای نیز گفت: نتایج تحقیقات در این مرکز بیانگر آن است که تنشهای محیطی ایجاد شده با دمای بالا و رطوبت نسبی و عدم تأمین نیاز آبی بوتههای چای منجر به کاهش صددرصد عملکرد بوتههای چای نسبت به شرایط دیم شده است.
آقاجانزاده ادامه داد: یک بررسی توسط محققان این مرکز نشان میدهد که در شرایط آبیاری تکمیلی و کاربرد 500 کیلوگرم کود اوره در هکتار منجر به تولید 15 هزار و 700 کیلوگرم برگ سبز چای و مصرف 350 کیلوگرم کود اوره در هکتار در شرایط بدون آبیاری منجر به شش هزار و 600 کیلوگرم برگ سبز میشود.
وی یادآور شد: بیش از 80 درصد باغات چای شمال کشور فاقد سیستم آبیاری هستند و آن مقداری هم که در گذشته به سیستم آبیاری تجهیز شدهاند، هماکنون رها شدهاند.
کارشناسان مرکز تحقیقات چای کشور برای اقتصادی کردن کشت و صنعت چای بر کیفیت بستهبندی و فرآوردههای جانبی چای، نظیر ترکیبات کافئین، پلی فنل، پروتئین، سلولز و فلوئور از ضایعات حاصل از کارخانههای چایسازی که در صنایع غذایی و دارویی کشور کاربرد دارند و استخراج روغن از دانه چای که هم مصرف خوراکی و هم مصرف بهداشتی دارند، تأکید میکنند.
با استفاده از دانش فنی و ترویج و توسعه آن، راهکارهای مدیریتی و نتایج حاصل از طرحهای تحقیقاتی که توسط کارشناسان و صاحبنظران اجرا میشود و با بهرهگیری از توان کارشناسی کشور میتوان به جنگ مشکلات و معضلات بخش چای رفت و بار دیگر بذر امید را در دل کشاورز چایکار کاشت.