در دهههای اخیر به "منابع انسانی" بهعنوان عنصری هوشمند توجه شده است؛ عنصری که با مهارت و خلاقیت خود، نقشی اساسی در سیستم ایفا میکند. نیروی انسانی کارآمد در یک کشور جزء سرمایههای ارزشمند آن کشور بهشمار میآید و اساساً "سرمایه دانش" از "سرمایه تولید" بسیار مهمتر است. کشورهای درحال توسعه از سرمایه انسانی، بیش از سرمایه فیزیکی بهره دارند. بر اساس آمار، سرمایه انسانی، نقش اول ثروتآفرینی در کشورهای توسعهیافته، یعنی حدود 67 درصد را به خود اختصاص داده است، درحالی که سهم منابع طبیعی و فیزیکی صرفاً 33 درصد است. این سرمایه است که میتواند بهعنوان پشتوانه حرکتهای بزرگ اجتماعی قرن بیست و یکم قرار گیرد.
توسعه پایدار انسان محور با توجه به گستردگی مباحث و قابلیتهای بسیار آن بهسرعت به مهمترین مناظره کنونی و نیز یکی از مهمترین چالشهای دهههای اخیر تبدیل شده است. در توسعه پایدار و "انسان محور"، شهروندان باید از بهداشت، امنیت، فرهنگ، آموزش، دانش و توسعه ارتباطات و اطلاعات برخوردار باشند. بنابراین، دانش و دانایی ملی، رکن اصلی توسعه و نظام آموزشی و هم گذرگاه نیل به دانایی ملی بهشمار میآید و جامعه زمانی به اهداف خود دست مییابد که از طریق توسعه انسانی مسیر خود را هموار کند. در واقع بنیاد زندگی جمعی انسان را "تعلیم و تربیت" تشکیل میدهد و ما آنگونه زندگی میکنیم که تربیت میشویم؛ از این رو، هر تعبیری که از توسعه داشته باشیم، برای رسیدن به آن، تمامی تلاشها بر دوش انسانهایی است که باید بار این قافله را به سرمنزل مقصود برسانند.
از آنجایی که در دنیای معاصر، نهاد آموزش و پرورش مسئولیت تربیت نیروی انسانی در جامعه را برعهده دارد، مهمترین بستر تولید و تربیت نیروی انسانی بهشمار میآید. آموزش و پرورش با توجه به نقش و شکل فراگیر امروزی آن، یکی از بنیادهایی است که با جامه عمل پوشاندن به کارکردهای تعریف شده خود، اگر نگوییم سهامدار اصلی، دستکم یکهتاز سهامداران عمده این فرآیند به حساب میآید. توسعه را "فرآیند تحول بنیادین باورهای فرهنگی، نهادهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بهمنظور خلق و متناسب شدن با ظرفیتهای جدید و ارتقاء کمی و کیفی قابلیتها و تواناییهای انسانی، آموزشی و اقتصادی" نیز دانستهاند که نیل به چنین مرتبهای، بیش و پیش از همه، مستلزم تحول فرهنگی و ارزشی جوامع است.
مطالعات و تجربیات بینالمللی، جملگی مبین و مؤید این نکته است که توسعه پایدار و همهجانبه، الزاماً باید از بستر نیروی انسانی بگذرد و پیششرط توفیق، تثبیت و تداوم هرگونه توسعه و تحولی، سرمایهگذاری در توسعه انسانی بهمنزله رکن و هسته اصلی و محوری آن است.
جدیدترین آمار منتشر شده از سوی برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) نشان میدهد که سهم نیروی انسانی در ثروت کشورها، در ژاپن 80، آلمان و اسپانیا 78 و ترکیه 72 درصد است. بنابراین برای رسیدن به توسعه پایدار، باید انسان را محور توسعه دانست و بیشترین سرمایهگذاری را روی منابع انسانی انجام داد؛ همان کاری که در موج جدید دستیابی به توسعه توسط برخی از کشورهای جهان سوم، از جمله کره جنوبی، چین و مالزی انجام شد.
• روزنامه ایران، شماره 5652، 1 خرداد 1393