كدخبر: ۵۰۲۸
تاريخ انتشار: ۳۰ ارديبهشت ۱۳۹۱ - ۱۲:۵۵
ارسال به دوستان
نسخه چاپي"چای"؛ فرصتی به نفع گردشگری کشاورزی
رضا علیزاده
خلق فرصت‌های جدید در گردشگری یکی از مهمترین موضوعاتی است که امروزه برنامه‌ریزان حوزه توریسم بدان تأکید داشته و منافع چند سویه را از بستر فعالیت پرتکاپوی گردشگری شکل می‌دهند. تخصصی شدن فعالیت‌های گردشگری یا به عبارت دیگر، توجه به گردشگری با علائق ویژه در کشورهای توسعه یافته، دیرگاهی است شیوه سنتی بهره‌مندی از این صنعت را رها ساخته و فضای متفاوتی را درحال تجربه نمودن است که البته بسیار کارآمدتر و تکثر فعالیت گردشگری را باعث شده است.
در این میان "گردشگری کشاورزی" (Agrotourism) نیز توانسته موقعیت دیگری را در مناسبات گردشگری ایجاد نموده و بسیاری از گردشگران را با همین انگیزه وارد مقاصد گردشگری نماید. آن‌چه برآیند تعریف این شاخه از گردشگری است، "گردشگري كشاورزي، كه گاه گردشگري مزرعه‌اي نيز ناميده مي‌شود، گونه‌اي از گردشگري روستايي است كه در ارتباط مستقيم با كشاورزي در نواحي روستايي قرار دارد. گردشگري كشاورزي انعكاسي از تدارك فرصت‌هاي جديد در زمينه ايجاد فرصت‌هاي اقتصادي از طريق گردشگري در مزارع مي‌باشد. اين گونه از گردشگري را مي‌توان تركيبي از يك وضعيت طبيعي و روند كشت و برداشت محصولات كشاورزي به عنوان فرصتي درمحدوده تجربه گردشگري دانست."
با توجه به آن‌چه حوزه نفوذ فعالیت "گردشگری کشاورزی"، مناطق روستایی را دربر می‌گیرد، بالطبع این شاخه از توریسم نیز ارتباط تنگاتنگی با "گردشگری روستایی" دارد. به‌طور كلی، گردشگری روستایی را می‌توان تمامی فعالیت‌های تفریحی و گردشگری در مناطق روستایی كه بر پایه كشاورزی، دامداری، ماهیگیری، هنرها و صنایع دستی، آداب و رسوم محلی، بافت سنتی، معماری بومی، شكار و ... انجام می‌گیرد، نامید.
استان گیلان را باید در شمار استان‌هایی قرار داد که کشاورزی رکن اصلی معیشت و اقتصاد مردم این منطقه قرار داشته و به سبب موقعیت اقلیمی و جغرافیایی، کشاورزی به عنوان قطب اقتصادی این استان تلقی می‌شود. چای، برنج، مرکبات، بادام زمینی و انواع محصولات دیگر در تبادل فعالیت‌های تجاری و بازرگانی مردم این سامان، همواره مقوله‌ای تعیین کننده برای معیشت مردم بوده و در عین حال، جریان مناسبات اقتصادی داخلی و خارجی را تحت تأثیر خود قرار می‌داده است.
در سال‌های اخیر متأسفانه کشاورزی گیلان در پاره‌ای محصولات همچون چای شرایط سخت و دشواری را سپری می‌کند؛ چنان‌که باغ‌دار، کارخانه‌دار و تاجر چای، از وضعیت موجود ابراز نارضایتی می‌نمایند. این درحالی است که بسیاری از کشورها همچون هند و سیلان و دیگر کشورها بی‌محابا حتی با نازل‌ترین و بی‌کیفیت‌ترین انواع چای، دایره نفوذ خود را در کشورمان افزایش داده و چه‌بسا آن‌که امروزه در استانی چون گیلان که خود تولیدکننده و عرضه‌کننده چای می‌باشد، اکراهی برای نوشیدن چای خارجی برای مردمانش وجود ندارد؛ حال آن‌که بر اساس بررسی‌های کارشناسان و به اعتبار نظریات علمی، چای شمال ایران در ردیف مرغوب‌ترین و خوش طعم‌ترین چای‌ها قرار داشته و به مراتب می‌تواند کشش لازم را در هر ذائقه‌ای ایجاد کند.
بی‌آن‌که جهت دهی این گفتار بخواهد در نوع هدفگذاری ترسیم شده و سیاستگذاری‌های صنعت چای کشور متمر کز شود، بهره جستن از گردشگری به نفع محصولات کشاورزی، از جمله چای می‌تواند فرصت توانمندسازی کشاورزی همسو با توسعه گردشگری برای فعالان این دو بخش را حاصل نماید. برای روشن شدن موضوع بسط "گردشگری کشاورزی" (Agrotourism) در چند حوزه فعالیتی گردشگری می‌تواند به چند شیوه دنبال شود:
1- اجرای تورهای گروهی و بستن پکیج‌ها از سوی دفاتر خدمات مسافرتی در حال حاضر بسیار سنتی و کلیشه‌ای دنبال می‌شود، درحالی که اگر تمرکز فعالیت در زمینه گردشگری کشاورزی صورت گیرد، به مراتب می‌تواند به تنوع‌بخشی سفر و انگیزه حضور گردشگران بیشتر کمک نماید. تصور نمایید اگر پکیج یک تور به مقصد شمال کشور و باغات چای هدایت شود، به چه میزان می‌تواند تصویر زیبای سفر از مناظر و پیاده‌روی در باغات چای، گردشگر را مجذوب خود نموده و ضمن آن، بر آگاهی افراد درخصوص شیوه برداشت محصول چای بیافزاید. این فضای ذهنی زمانی کامل‌تر می‌شود که این تور پس از آن به یک کارخانه چای هدایت شده و تولید چای خشک از نزدیک مورد مشاهده قرار گیرد. بی‌تردید ایجاد یک سفره‌خانه سنتی در محوطه کارخانه و نوشیدن یک استکان چای گوارا همراه با کلوچه‌های شمال، انگیزه خریدن چند بسته چای برای سوغات را در گردشگران دوچندان می‌کند. بی‌تردید این تور گردشگری ضمن ایجاد یک سفر پرنشاط و خاطره‌انگیز، ره توشه دیگری هم برای کشاورزی گیلان به همراه داشته است.
2- تصور نمایید در توری که اجرا شده است، چند سرمایه‌گذار و یا بازرگان نیز حضور دارند. لذت این سفر و نوشیدن یک استکان چای و سوغاتی که با خود خواهند برد، ممکن است شرایطی ایجاد کند که این عده مبادرت به مناسبات اقتصادی برای خرید چای در مقیاس بالا نموده و با همین نیت به تولید داخلی کمک شایان توجهی نمایند. علاوه بر آن ممکن است با سرمایه‌گذاری گسترده در زمینه صنعت چای، فرآوری چای را متنوع‌تر و رقابت‌پذیرتر کنند.
3- اگر "گردشگری کشاورزی" مسیر خود را درست طی نماید، جامعه محلی نیز می‌تواند در کنار محصول چای، سایر محصولات دیگر خود، از جمله صنایع دستی، لبنیات و ... را نیز عرضه کرده و درآمدهای دیگری نیز به کشاورزی بیافزاید. جامعه محلی می‌تواند با ایجاد اقامتگاه‌هایی در روستا در قالب اماکن اقامتی استیجاری و خصوصی و یا ارائه خدمات پذیرایی با طبخ غذاهای محلی، به تأمین خدمات گردشگری روستا پرداخته و در عین حال شرایط کسب درآمد بیشتر را برای خود مهیا سازد.
4- موضوع چای فقط به معرفی و توزیع آن در بین گردشگران ختم نمی‌شود، بلکه چای گیلان می‌تواند مجال قرار گرفتن بر روی میز رستوران‌های هتل‌ها و سایر واحدهای پذیرایی را پیدا کند. متأسفانه علی‌رغم همه توصیه‌هایی که به مجامع امور صنفی گردشگری برای ارائه چای ایرانی به گردشگران شده است، اما دیده می‌شود حتی در مراکز اقامتی و پذیرایی استان گیلان برای ارائه چای خارجی دریغی وجود نداشته و محصول بومی استان از سفره گیلانی حذف می‌شود. این درحالی است که اهتمام عرضه‌کنندگان خدمات گردشگری کشور می‌تواند چای داخلی را به منوی خدمات پذیرایی اضافه کرده و ضمن توزیع مناسب این محصول در واحدهای گردشگری، به بهترین شکل ممکن در ذائقه گردشگران بنشیند.
5- برخورداری شهرستان لاهیجان از موزه چای نه تنها فضای گردشگری شهر را متنوع‌تر ساخته و گردشگران بخشی از اوقات سفر را به بازدید از این موزه اختصاص می‌دهند، بلکه زمینه معرفی هرچه بهتر چای با تمامی ابعاد آن، اعم از تاریخچه، مردم‌شناسی، اقتصاد و سایر موضوعات وابسته را فراهم می‌سازد. بی‌تردید غنی‌سازی عناصر، پدیده‌ها و تاریخ مکتوب چای در این موزه می‌تواند انگیزه گردشگری علمی را افزون نموده و درک صحیحی را در زمینه چای شمال در ذهن علاقه‌مندان ایجاد کند.
6- بسیاری از کسانی که امروزه گردشگری با علاقه ویژه را پی‌جویی می‌کنند، گردشگری صنعتی یکی از شاخه‌های گردشگری مدرن است که بیشتر کشورهای توسعه یافته با ایجاد موقعیت بازدید طیفی از علاقه‌مندانی که ترجیح می‌دهند اوقات فراغت خود را به بازدید از فضاها و کارخانجات صنعتی و تولیدکننده مواد غذایی اختصاص دهند، گردشگری صنعتی را به عنوان یک موقعیت مناسب در بسته‌های سفر مورد توجه قرار داده‌اند. شاید بسیاری از مردم بومی گیلان این موقعیت را تجربه کرده باشند که مهمانی که از سفر دور پذیرای آن بوده‌اند، درخواست بازدید از یک کارخانه چای را در فرصت اقامت‌شان داشته‌اند. همین موضوع کمک نموده انگیزه خرید چای ایرانی و تغییر ذائقه در آنان به‌وجود آمده و درعین حال از نزدیک فرآیند تولید چای را شاهد باشند. این تجربه می‌تواند به عنوان یک فرصت مغتنم در پکیج دفاتر خدمات مسافرتی کشور و تورگردانان مورد توجه باشد.
آن‌چه محصول سخن است، درک فرصتی به نام گردشگری کشاورزی بر پایه محصول "چای" است؛ محصولی که امروزه فکر بسیاری از سیاستگذاران، دولتمردان، سرمایه‌گذاران و کشاورزان را به خود مشغول داشته و این درحالی است که با اندک توجه به مقوله گردشگری به واسطه چای می‌توان علاوه بر گردشگری کشاورزی و روستایی، مقولات دیگری چون گردشگری فرهنگی به واسطه تقویت و توسعه موزه چای، گردشگری صنعتی با وجود کارخانجات متعدد چای، گردشگری علمی، اکوتوریسم و ... را به نفع چای مورد توجه قرارداد.
در این میان "گردشگری کشاورزی" (Agrotourism) نیز توانسته موقعیت دیگری را در مناسبات گردشگری ایجاد نموده و بسیاری از گردشگران را با همین انگیزه وارد مقاصد گردشگری نماید. آن‌چه برآیند تعریف این شاخه از گردشگری است، "گردشگري كشاورزي، كه گاه گردشگري مزرعه‌اي نيز ناميده مي‌شود، گونه‌اي از گردشگري روستايي است كه در ارتباط مستقيم با كشاورزي در نواحي روستايي قرار دارد. گردشگري كشاورزي انعكاسي از تدارك فرصت‌هاي جديد در زمينه ايجاد فرصت‌هاي اقتصادي از طريق گردشگري در مزارع مي‌باشد. اين گونه از گردشگري را مي‌توان تركيبي از يك وضعيت طبيعي و روند كشت و برداشت محصولات كشاورزي به عنوان فرصتي درمحدوده تجربه گردشگري دانست."
با توجه به آن‌چه حوزه نفوذ فعالیت "گردشگری کشاورزی"، مناطق روستایی را دربر می‌گیرد، بالطبع این شاخه از توریسم نیز ارتباط تنگاتنگی با "گردشگری روستایی" دارد. به‌طور كلی، گردشگری روستایی را می‌توان تمامی فعالیت‌های تفریحی و گردشگری در مناطق روستایی كه بر پایه كشاورزی، دامداری، ماهیگیری، هنرها و صنایع دستی، آداب و رسوم محلی، بافت سنتی، معماری بومی، شكار و ... انجام می‌گیرد، نامید.
استان گیلان را باید در شمار استان‌هایی قرار داد که کشاورزی رکن اصلی معیشت و اقتصاد مردم این منطقه قرار داشته و به سبب موقعیت اقلیمی و جغرافیایی، کشاورزی به عنوان قطب اقتصادی این استان تلقی می‌شود. چای، برنج، مرکبات، بادام زمینی و انواع محصولات دیگر در تبادل فعالیت‌های تجاری و بازرگانی مردم این سامان، همواره مقوله‌ای تعیین کننده برای معیشت مردم بوده و در عین حال، جریان مناسبات اقتصادی داخلی و خارجی را تحت تأثیر خود قرار می‌داده است.
در سال‌های اخیر متأسفانه کشاورزی گیلان در پاره‌ای محصولات همچون چای شرایط سخت و دشواری را سپری می‌کند؛ چنان‌که باغ‌دار، کارخانه‌دار و تاجر چای، از وضعیت موجود ابراز نارضایتی می‌نمایند. این درحالی است که بسیاری از کشورها همچون هند و سیلان و دیگر کشورها بی‌محابا حتی با نازل‌ترین و بی‌کیفیت‌ترین انواع چای، دایره نفوذ خود را در کشورمان افزایش داده و چه‌بسا آن‌که امروزه در استانی چون گیلان که خود تولیدکننده و عرضه‌کننده چای می‌باشد، اکراهی برای نوشیدن چای خارجی برای مردمانش وجود ندارد؛ حال آن‌که بر اساس بررسی‌های کارشناسان و به اعتبار نظریات علمی، چای شمال ایران در ردیف مرغوب‌ترین و خوش طعم‌ترین چای‌ها قرار داشته و به مراتب می‌تواند کشش لازم را در هر ذائقه‌ای ایجاد کند.
بی‌آن‌که جهت دهی این گفتار بخواهد در نوع هدفگذاری ترسیم شده و سیاستگذاری‌های صنعت چای کشور متمر کز شود، بهره جستن از گردشگری به نفع محصولات کشاورزی، از جمله چای می‌تواند فرصت توانمندسازی کشاورزی همسو با توسعه گردشگری برای فعالان این دو بخش را حاصل نماید. برای روشن شدن موضوع بسط "گردشگری کشاورزی" (Agrotourism) در چند حوزه فعالیتی گردشگری می‌تواند به چند شیوه دنبال شود:
1- اجرای تورهای گروهی و بستن پکیج‌ها از سوی دفاتر خدمات مسافرتی در حال حاضر بسیار سنتی و کلیشه‌ای دنبال می‌شود، درحالی که اگر تمرکز فعالیت در زمینه گردشگری کشاورزی صورت گیرد، به مراتب می‌تواند به تنوع‌بخشی سفر و انگیزه حضور گردشگران بیشتر کمک نماید. تصور نمایید اگر پکیج یک تور به مقصد شمال کشور و باغات چای هدایت شود، به چه میزان می‌تواند تصویر زیبای سفر از مناظر و پیاده‌روی در باغات چای، گردشگر را مجذوب خود نموده و ضمن آن، بر آگاهی افراد درخصوص شیوه برداشت محصول چای بیافزاید. این فضای ذهنی زمانی کامل‌تر می‌شود که این تور پس از آن به یک کارخانه چای هدایت شده و تولید چای خشک از نزدیک مورد مشاهده قرار گیرد. بی‌تردید ایجاد یک سفره‌خانه سنتی در محوطه کارخانه و نوشیدن یک استکان چای گوارا همراه با کلوچه‌های شمال، انگیزه خریدن چند بسته چای برای سوغات را در گردشگران دوچندان می‌کند. بی‌تردید این تور گردشگری ضمن ایجاد یک سفر پرنشاط و خاطره‌انگیز، ره توشه دیگری هم برای کشاورزی گیلان به همراه داشته است.
2- تصور نمایید در توری که اجرا شده است، چند سرمایه‌گذار و یا بازرگان نیز حضور دارند. لذت این سفر و نوشیدن یک استکان چای و سوغاتی که با خود خواهند برد، ممکن است شرایطی ایجاد کند که این عده مبادرت به مناسبات اقتصادی برای خرید چای در مقیاس بالا نموده و با همین نیت به تولید داخلی کمک شایان توجهی نمایند. علاوه بر آن ممکن است با سرمایه‌گذاری گسترده در زمینه صنعت چای، فرآوری چای را متنوع‌تر و رقابت‌پذیرتر کنند.
3- اگر "گردشگری کشاورزی" مسیر خود را درست طی نماید، جامعه محلی نیز می‌تواند در کنار محصول چای، سایر محصولات دیگر خود، از جمله صنایع دستی، لبنیات و ... را نیز عرضه کرده و درآمدهای دیگری نیز به کشاورزی بیافزاید. جامعه محلی می‌تواند با ایجاد اقامتگاه‌هایی در روستا در قالب اماکن اقامتی استیجاری و خصوصی و یا ارائه خدمات پذیرایی با طبخ غذاهای محلی، به تأمین خدمات گردشگری روستا پرداخته و در عین حال شرایط کسب درآمد بیشتر را برای خود مهیا سازد.
4- موضوع چای فقط به معرفی و توزیع آن در بین گردشگران ختم نمی‌شود، بلکه چای گیلان می‌تواند مجال قرار گرفتن بر روی میز رستوران‌های هتل‌ها و سایر واحدهای پذیرایی را پیدا کند. متأسفانه علی‌رغم همه توصیه‌هایی که به مجامع امور صنفی گردشگری برای ارائه چای ایرانی به گردشگران شده است، اما دیده می‌شود حتی در مراکز اقامتی و پذیرایی استان گیلان برای ارائه چای خارجی دریغی وجود نداشته و محصول بومی استان از سفره گیلانی حذف می‌شود. این درحالی است که اهتمام عرضه‌کنندگان خدمات گردشگری کشور می‌تواند چای داخلی را به منوی خدمات پذیرایی اضافه کرده و ضمن توزیع مناسب این محصول در واحدهای گردشگری، به بهترین شکل ممکن در ذائقه گردشگران بنشیند.
5- برخورداری شهرستان لاهیجان از موزه چای نه تنها فضای گردشگری شهر را متنوع‌تر ساخته و گردشگران بخشی از اوقات سفر را به بازدید از این موزه اختصاص می‌دهند، بلکه زمینه معرفی هرچه بهتر چای با تمامی ابعاد آن، اعم از تاریخچه، مردم‌شناسی، اقتصاد و سایر موضوعات وابسته را فراهم می‌سازد. بی‌تردید غنی‌سازی عناصر، پدیده‌ها و تاریخ مکتوب چای در این موزه می‌تواند انگیزه گردشگری علمی را افزون نموده و درک صحیحی را در زمینه چای شمال در ذهن علاقه‌مندان ایجاد کند.
6- بسیاری از کسانی که امروزه گردشگری با علاقه ویژه را پی‌جویی می‌کنند، گردشگری صنعتی یکی از شاخه‌های گردشگری مدرن است که بیشتر کشورهای توسعه یافته با ایجاد موقعیت بازدید طیفی از علاقه‌مندانی که ترجیح می‌دهند اوقات فراغت خود را به بازدید از فضاها و کارخانجات صنعتی و تولیدکننده مواد غذایی اختصاص دهند، گردشگری صنعتی را به عنوان یک موقعیت مناسب در بسته‌های سفر مورد توجه قرار داده‌اند. شاید بسیاری از مردم بومی گیلان این موقعیت را تجربه کرده باشند که مهمانی که از سفر دور پذیرای آن بوده‌اند، درخواست بازدید از یک کارخانه چای را در فرصت اقامت‌شان داشته‌اند. همین موضوع کمک نموده انگیزه خرید چای ایرانی و تغییر ذائقه در آنان به‌وجود آمده و درعین حال از نزدیک فرآیند تولید چای را شاهد باشند. این تجربه می‌تواند به عنوان یک فرصت مغتنم در پکیج دفاتر خدمات مسافرتی کشور و تورگردانان مورد توجه باشد.
آن‌چه محصول سخن است، درک فرصتی به نام گردشگری کشاورزی بر پایه محصول "چای" است؛ محصولی که امروزه فکر بسیاری از سیاستگذاران، دولتمردان، سرمایه‌گذاران و کشاورزان را به خود مشغول داشته و این درحالی است که با اندک توجه به مقوله گردشگری به واسطه چای می‌توان علاوه بر گردشگری کشاورزی و روستایی، مقولات دیگری چون گردشگری فرهنگی به واسطه تقویت و توسعه موزه چای، گردشگری صنعتی با وجود کارخانجات متعدد چای، گردشگری علمی، اکوتوریسم و ... را به نفع چای مورد توجه قرارداد.
• مدرس دانشگاه
و معاون سابق گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان
و معاون سابق گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان
نظرات بینندگان:
پیش‌فرض‌های شما در توانایی و استاندارد بودن دفاتر خدمات مسافرتی و تورگردان‌ها و نهایتاً پکیج‌های صادره(!) کمی تا قسمتی مغلوط است. بهتر از هرکسی مکانیسم صدور مجوز این دفاتر را می‌شناسید. پرت بودن برخی از این بزرگواران که از "جهانگردی"، گرد بودن جهان را فهمیده‌اند و از "تور"، معنای گیلکی آن را استخراج کرده‌اند، توقع چنین برنامه‌هایی پرتوقعی است.