كدخبر: ۱۴۰
تاريخ انتشار: ۰۲ فروردين ۱۳۸۷ - ۰۱:۰۲
ارسال به دوستان
نسخه چاپيگیلان؛ توسعه از بستر توریسم
رضا علیزاده
امروزه در نظام برنامه‌ریزی اقتصادی کشورها، یکی از مهمترین ظرفیت‌هایی که همواره نقش تعیین‌کننده‌ای را در توسعه‌بخشی و ارتقاء سطح رشد اقتصادی ایفا می‌کند، همانا صنعت توریسم است که بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران اقتصادی با ملحوظ داشتن همه مسائل متوجه این صنعت، سهم آن را در تدوین برنامه‌های استراتژیک پُررنگ دیده و به عنوان یک الگوی اقتصادی مدنظر قرار می‌دهند.
این نگاه از گردشگری در دنیا باعث گشته چه‌بسا کشورهای درحال توسعه نیز با اتکاء به همه ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل، از این صنعت پُررونق غافل نمانده و بر شکل‌دهی و ساختارمند ساختن آن همت بیشتری از خود نشان دهند.
کشور پهناور ایران نیز که به جهت تنوع جاذبه‌های گردشگری و ویژگی‌های منحصر به فرد اقلیمی، همواره مورد توجه بوده، متأسفانه آن‌گونه که انتظار می‌رفته، از این منبع غنی و سودآور بهره‌ای نجسته و سهم خود را از درآمدهای جهانی اقتصاد توریسم کسب نکرده است.
در این میان سرزمین همیشه سبز گیلان نیز که بی‌تردید یکی از کانون‌ها و قطب‌های بسیار تعیین‌کننده گردشگری کشور محسوب می‌شود متأسفانه مستثنی از این شرایط نبوده و علی‌رغم برخورداری از جاذبه‌های گردشگری متنوع، اعم از طبیعی، تاریخی، فرهنگی و ... هنوز مسیر توسعه از بستر صنعت توریسم را به خوبی طی ننموده و راه طولانی تا تحقق بروندادهای اقتصاد توریسم در پیش دارد.
نکته قابل تأمل آن است، به چه دلیل علی‌رغم آن‌که گیلان با موضوع گردشگری تعریف می‌شود، ورود گردشگر خارجی نامحسوس و بیشترین نقش را گردشگر داخلی در این منطقه بازی می‌کند.
استعدادهای گردشگری گیلان
قابلیت‌های گردشگری گیلان را علاوه بر طبیعت و اقلیم خاص منطقه‌ای چون دریای زیبای خزر؛ رودها، کوه‌ها، جنگل‌های همیشه سبز، شالیزارها و ... تعریف می‌کند. ضمن آن‌که می‌توان بر صنایع دستی، کشاورزی و میراث معنوی آن تکیه کرد. بی‌تردید تکیه‌گاه همه موارد یادشده، گذشته‌ای بسیار دور و پیشینه بس درخشانی است که در دل این سامان نهفته مانده است.
مروری بر تاریخ و گذشته این سرزمین نشان می‌دهد بسیاری از مسائل کلیدی و تاریخی ایران‌زمین با حضور اقوام آریایی سکناگزیده در این خطه از سرزمینمان و در گذر زمان با نام گیل و دیلم گره خورده است، چنان‌که می‌توان بخش اعظمی از رویدادهای مختلف تاریخی را از زبان مردم و یادمان‌ها و یادگارهای این منطقه به روایت نشست.
کشاورزی، پرورش کرم ابریشم و صیادی که بخش دیگر محور توسعه در گیلان محسوب می‌شود با کشت برنج، چای، توتون، صید و نیز پرورش انواع ماهی، تولید و صدور خاویار همواره همراه بوده و به همین دلیل موضوعاتی چون اگری توریسم (توریسم کشاورزی) که امروزه از جایگاه ویژه‌ای در دنیا برخوردار است، گردشگری کشاورزی را نیز در گیلان پُررونق نموده است.
گذشته از جاذبه‌های طبیعی، جاذبه‌های تاریخی و زیارتی گیلان نیز دربرگیرنده و ارزشمند می‌باشد: روستای ماسوله، قلعه رودخان از یکسو، مرقد سیدجلال‌الدین اشرف برادر امام رضا(ع) در آستانه اشرفیه، خواهر امام رضا و دانای علی در رشت، امامزاده هاشم در جاده رشت ـ تهران، شاهزاده ابراهیم در شفت، آرامگاه میرزاکوچک جنگلی در رشت، آرامگاه دکتر معین در آستانه اشرفیه، بقعه شیخ زاهد در لاهیجان، بقعه بی‌بی حوریه در بندرانزلی، بقعه شاه شهیدان در سیاهکل، مقبره کاشف‌السلطنه بانی چای و موزه چای و حمام گلشن در لاهیجان و ... از دیگر جاذبه‌های استان گیلان محسوب می‌شود.
تالاب بین‌المللی انزلی که در ردیف یکی از زیباترین تالاب‌های دنیا قرار گرفته است در کنار سایر تالاب‌ها و مرداب‌های این استان چون تالاب خطیب گوران و کهنه‌گوراب فومن، مرداب بوچاق در بندر کیاشهر، مرداب استیل آستارا، تالاب امیرکلایه لاهیجان، تالاب زربیجار، تالاب سیاه درویشان و نرگستان صومعه‌سرا و ... همواره پذیرای بسیاری از انواع پرندگان زیبای مهاجر بوده و شوق طبیعت‌گردی و موقعیت اکوتوریستی منطقه را دوچندان نموده است.
تسهیلات و خدمات گردشگری
ورود هر گردشگر را اگرچه می‌توان یک فرصت و یک امکان برای توسعه منطقه تلقی کرد، اما در صورت عدم ارائه خدمات مطلوب گردشگری، این فرصت در اندک مدتی تبدیل به تهدید شده و تبعات سوئی را به بار خواهد آورد.
آماده‌سازی زیرساخت‌ها و تأسیسات گردشگری از جمله مواردی است که کارگزاران بخش گردشگری می‌بایست بدان توجه داشته تا بخش خدمات گردشگری بتواند نیازهای اساسی گردشگران، اعم از اقامت، پذیرایی، خدمات بهداشتی، خدمات پولی و ارزی، ناوگان‌های حمل و نقل و ... را برآورده سازد. نکته قابل توجه آن است که آیا همه انتظارات بخش گردشگری استان گیلان در ارائه خدمات مطلوب تاکنون برآورده شده است؟
چنان‌که از آخرین اطلاعات موجود و ارائه گزارش مسئولان گردشگری برمی‌آید، تنها در بخش پذیرایی، دو برابر واحدهایی که دارای مجوز فعالیت در این صنعت می‌باشند، واحدهای غیرمجاز فعالیت می‌نمایند که این خود نشان‌دهنده غیراستاندارد بودن طیف وسیعی از واحدهای پذیرایی و رستوران‌های موجود می‌باشد. علاوه بر آن، آیا وضعیت واحدهای اقامتی را نیز می‌توان راضی‌کننده ارزیابی کرد؟ بی‌شک نمی‌توان انتظار داشت هتل‌ها، هتل آپارتمان‌ها، میهمان‌پذیرها، مجتمع‌ها و سایر اقامتگاه‌ها ـ چه از نظر سخت‌افزاری و چه به لحاظ نرم‌افزاری و توسعه منابع انسانی ـ از استانداردهای مورد قبول برخوردار بوده باشند. ضمن آن‌که محورهای دسترسی به سایت‌های گردشگری، امنیت جاده‌ای و حمل و نقل و نیز خدمات بهداشتی، به‌خصوص سرویس‌های بهداشتی از این شرایط مستثنی نبوده و نیازها و ضرورت‌های بسیاری را در خود احساس می‌کند.
بازاریابی و تبلیغات
گردشگری گیلان اگرچه همواره با موج مسافران داخلی همراه بوده است، این میزان از تقاضا، تناسبی با ورود گردشگر خارجی نداشته و آن‌گونه که انتظار می‌رفته نقش قابل قبولی از آن متصور نیست. این درحالی است که گیلان فقط در کشورهای آسیایی، به‌ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس که کشورهای عربی را دربر می‌گیرد بازار بالقوه‌ای از گردشگری را می‌تواند به خود اختصاص داده و درآمد قابل توجهی را از بستر گردشگری خارجی کسب نماید.
نکته‌ای که وجود دارد آن است که شیوه‌های بازاریابی برای جذب این بازار چقدر موفق بوده است؟ بی‌تردید چنان‌که از وضعیت آمار گردشگران خارجی برمی‌آید، قدرت تأثیرگذاری و روش‌های بازاریابی که یکی از آن‌ها شناخت بازارهای هدف و سرمایه‌گذاری تبلیغاتی در آن است، به شکل درستی شناخته نشده و این خود گیلان سبز را در ناشناختگی باقی نهاده است.
قابل توجه آن‌که فقط طیف کوچکی از بازار هدف گیلان که حوزه خاورمیانه می‌باشد، گردشگران ثروتمندی را در خود جای داده است که میل به حضور در مناطق سرسبز و برخی تفریحات سالم می‌تواند کشش این گذران وقت را در گیلان به‌وجود آورد. این بخش از گردشگران خوشبختانه هیچ تعارضات و تفاوت‌های فرهنگی و دینی با کشورمان نداشته و چه‌بسا برخی وجوه اشتراک بتواند میل به گردشگری آنان را در گیلان افزایش دهد.
نتیجه‌گیری
بر این تأکید که "یکی از محورهای تعیین‌کننده توسعه در گیلان، گردشگری است" بر کسی پوشیده نبوده و همگان بر آن اذعان دارند، اما برای دست‌یافتن به اهداف و راهبردهای توسعه الزاماتی وجود دارد؛ الزاماتی اجتناب‌ناپذیر و ضروری که هریک در جایگاه و ظرف خود می‌تواند مؤثر باشد.
در حال حاضر، عمده موانع و مشکلات گیلان را می‌توان در مواجهه با سه موضوع اساسی "تأمین زیرساخت‌های لازم"، "ارائه تسهیلات و خدمات گردشگری مناسب جذب توریست" و "هدف‌گذاری در بازارهای بالقوه خارجی" پی‌گیری کرد. سیاستگذاران و برنامه‌ریزان استان گیلان با توجه به فرابخشی‌بودن صنعت توریسم، می‌بایست تدوین اهداف و برنامه‌ها را به گونه‌ای ترسیم نمایند که ضمن تولی‌گری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، سایر بخش‌ها اعم از دولتی و خصوصی نیز در تأمین نیازهای اساسی، نقش خود را به درستی ایفا نموده تا بدین‌وسیله با تعامل و تعریف روابط متقابل و ارگانیک بخش‌های وابسته به این صنعت، شریان اقتصادی گردشگری گیلان کارآمد و توانمند گشته، چنان‌که از بستر صنعت توریسم و ایجاد کسب و کار جدید، سطح اشتغالزایی و به تبع آن سطح درآمد لایه‌های مختلف اجتماعی رشد قابل قبولی داشته باشد.
این نگاه از گردشگری در دنیا باعث گشته چه‌بسا کشورهای درحال توسعه نیز با اتکاء به همه ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل، از این صنعت پُررونق غافل نمانده و بر شکل‌دهی و ساختارمند ساختن آن همت بیشتری از خود نشان دهند.
کشور پهناور ایران نیز که به جهت تنوع جاذبه‌های گردشگری و ویژگی‌های منحصر به فرد اقلیمی، همواره مورد توجه بوده، متأسفانه آن‌گونه که انتظار می‌رفته، از این منبع غنی و سودآور بهره‌ای نجسته و سهم خود را از درآمدهای جهانی اقتصاد توریسم کسب نکرده است.
در این میان سرزمین همیشه سبز گیلان نیز که بی‌تردید یکی از کانون‌ها و قطب‌های بسیار تعیین‌کننده گردشگری کشور محسوب می‌شود متأسفانه مستثنی از این شرایط نبوده و علی‌رغم برخورداری از جاذبه‌های گردشگری متنوع، اعم از طبیعی، تاریخی، فرهنگی و ... هنوز مسیر توسعه از بستر صنعت توریسم را به خوبی طی ننموده و راه طولانی تا تحقق بروندادهای اقتصاد توریسم در پیش دارد.
نکته قابل تأمل آن است، به چه دلیل علی‌رغم آن‌که گیلان با موضوع گردشگری تعریف می‌شود، ورود گردشگر خارجی نامحسوس و بیشترین نقش را گردشگر داخلی در این منطقه بازی می‌کند.
استعدادهای گردشگری گیلان
قابلیت‌های گردشگری گیلان را علاوه بر طبیعت و اقلیم خاص منطقه‌ای چون دریای زیبای خزر؛ رودها، کوه‌ها، جنگل‌های همیشه سبز، شالیزارها و ... تعریف می‌کند. ضمن آن‌که می‌توان بر صنایع دستی، کشاورزی و میراث معنوی آن تکیه کرد. بی‌تردید تکیه‌گاه همه موارد یادشده، گذشته‌ای بسیار دور و پیشینه بس درخشانی است که در دل این سامان نهفته مانده است.
مروری بر تاریخ و گذشته این سرزمین نشان می‌دهد بسیاری از مسائل کلیدی و تاریخی ایران‌زمین با حضور اقوام آریایی سکناگزیده در این خطه از سرزمینمان و در گذر زمان با نام گیل و دیلم گره خورده است، چنان‌که می‌توان بخش اعظمی از رویدادهای مختلف تاریخی را از زبان مردم و یادمان‌ها و یادگارهای این منطقه به روایت نشست.
کشاورزی، پرورش کرم ابریشم و صیادی که بخش دیگر محور توسعه در گیلان محسوب می‌شود با کشت برنج، چای، توتون، صید و نیز پرورش انواع ماهی، تولید و صدور خاویار همواره همراه بوده و به همین دلیل موضوعاتی چون اگری توریسم (توریسم کشاورزی) که امروزه از جایگاه ویژه‌ای در دنیا برخوردار است، گردشگری کشاورزی را نیز در گیلان پُررونق نموده است.
گذشته از جاذبه‌های طبیعی، جاذبه‌های تاریخی و زیارتی گیلان نیز دربرگیرنده و ارزشمند می‌باشد: روستای ماسوله، قلعه رودخان از یکسو، مرقد سیدجلال‌الدین اشرف برادر امام رضا(ع) در آستانه اشرفیه، خواهر امام رضا و دانای علی در رشت، امامزاده هاشم در جاده رشت ـ تهران، شاهزاده ابراهیم در شفت، آرامگاه میرزاکوچک جنگلی در رشت، آرامگاه دکتر معین در آستانه اشرفیه، بقعه شیخ زاهد در لاهیجان، بقعه بی‌بی حوریه در بندرانزلی، بقعه شاه شهیدان در سیاهکل، مقبره کاشف‌السلطنه بانی چای و موزه چای و حمام گلشن در لاهیجان و ... از دیگر جاذبه‌های استان گیلان محسوب می‌شود.
تالاب بین‌المللی انزلی که در ردیف یکی از زیباترین تالاب‌های دنیا قرار گرفته است در کنار سایر تالاب‌ها و مرداب‌های این استان چون تالاب خطیب گوران و کهنه‌گوراب فومن، مرداب بوچاق در بندر کیاشهر، مرداب استیل آستارا، تالاب امیرکلایه لاهیجان، تالاب زربیجار، تالاب سیاه درویشان و نرگستان صومعه‌سرا و ... همواره پذیرای بسیاری از انواع پرندگان زیبای مهاجر بوده و شوق طبیعت‌گردی و موقعیت اکوتوریستی منطقه را دوچندان نموده است.
تسهیلات و خدمات گردشگری
ورود هر گردشگر را اگرچه می‌توان یک فرصت و یک امکان برای توسعه منطقه تلقی کرد، اما در صورت عدم ارائه خدمات مطلوب گردشگری، این فرصت در اندک مدتی تبدیل به تهدید شده و تبعات سوئی را به بار خواهد آورد.
آماده‌سازی زیرساخت‌ها و تأسیسات گردشگری از جمله مواردی است که کارگزاران بخش گردشگری می‌بایست بدان توجه داشته تا بخش خدمات گردشگری بتواند نیازهای اساسی گردشگران، اعم از اقامت، پذیرایی، خدمات بهداشتی، خدمات پولی و ارزی، ناوگان‌های حمل و نقل و ... را برآورده سازد. نکته قابل توجه آن است که آیا همه انتظارات بخش گردشگری استان گیلان در ارائه خدمات مطلوب تاکنون برآورده شده است؟
چنان‌که از آخرین اطلاعات موجود و ارائه گزارش مسئولان گردشگری برمی‌آید، تنها در بخش پذیرایی، دو برابر واحدهایی که دارای مجوز فعالیت در این صنعت می‌باشند، واحدهای غیرمجاز فعالیت می‌نمایند که این خود نشان‌دهنده غیراستاندارد بودن طیف وسیعی از واحدهای پذیرایی و رستوران‌های موجود می‌باشد. علاوه بر آن، آیا وضعیت واحدهای اقامتی را نیز می‌توان راضی‌کننده ارزیابی کرد؟ بی‌شک نمی‌توان انتظار داشت هتل‌ها، هتل آپارتمان‌ها، میهمان‌پذیرها، مجتمع‌ها و سایر اقامتگاه‌ها ـ چه از نظر سخت‌افزاری و چه به لحاظ نرم‌افزاری و توسعه منابع انسانی ـ از استانداردهای مورد قبول برخوردار بوده باشند. ضمن آن‌که محورهای دسترسی به سایت‌های گردشگری، امنیت جاده‌ای و حمل و نقل و نیز خدمات بهداشتی، به‌خصوص سرویس‌های بهداشتی از این شرایط مستثنی نبوده و نیازها و ضرورت‌های بسیاری را در خود احساس می‌کند.
بازاریابی و تبلیغات
گردشگری گیلان اگرچه همواره با موج مسافران داخلی همراه بوده است، این میزان از تقاضا، تناسبی با ورود گردشگر خارجی نداشته و آن‌گونه که انتظار می‌رفته نقش قابل قبولی از آن متصور نیست. این درحالی است که گیلان فقط در کشورهای آسیایی، به‌ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس که کشورهای عربی را دربر می‌گیرد بازار بالقوه‌ای از گردشگری را می‌تواند به خود اختصاص داده و درآمد قابل توجهی را از بستر گردشگری خارجی کسب نماید.
نکته‌ای که وجود دارد آن است که شیوه‌های بازاریابی برای جذب این بازار چقدر موفق بوده است؟ بی‌تردید چنان‌که از وضعیت آمار گردشگران خارجی برمی‌آید، قدرت تأثیرگذاری و روش‌های بازاریابی که یکی از آن‌ها شناخت بازارهای هدف و سرمایه‌گذاری تبلیغاتی در آن است، به شکل درستی شناخته نشده و این خود گیلان سبز را در ناشناختگی باقی نهاده است.
قابل توجه آن‌که فقط طیف کوچکی از بازار هدف گیلان که حوزه خاورمیانه می‌باشد، گردشگران ثروتمندی را در خود جای داده است که میل به حضور در مناطق سرسبز و برخی تفریحات سالم می‌تواند کشش این گذران وقت را در گیلان به‌وجود آورد. این بخش از گردشگران خوشبختانه هیچ تعارضات و تفاوت‌های فرهنگی و دینی با کشورمان نداشته و چه‌بسا برخی وجوه اشتراک بتواند میل به گردشگری آنان را در گیلان افزایش دهد.
نتیجه‌گیری
بر این تأکید که "یکی از محورهای تعیین‌کننده توسعه در گیلان، گردشگری است" بر کسی پوشیده نبوده و همگان بر آن اذعان دارند، اما برای دست‌یافتن به اهداف و راهبردهای توسعه الزاماتی وجود دارد؛ الزاماتی اجتناب‌ناپذیر و ضروری که هریک در جایگاه و ظرف خود می‌تواند مؤثر باشد.
در حال حاضر، عمده موانع و مشکلات گیلان را می‌توان در مواجهه با سه موضوع اساسی "تأمین زیرساخت‌های لازم"، "ارائه تسهیلات و خدمات گردشگری مناسب جذب توریست" و "هدف‌گذاری در بازارهای بالقوه خارجی" پی‌گیری کرد. سیاستگذاران و برنامه‌ریزان استان گیلان با توجه به فرابخشی‌بودن صنعت توریسم، می‌بایست تدوین اهداف و برنامه‌ها را به گونه‌ای ترسیم نمایند که ضمن تولی‌گری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، سایر بخش‌ها اعم از دولتی و خصوصی نیز در تأمین نیازهای اساسی، نقش خود را به درستی ایفا نموده تا بدین‌وسیله با تعامل و تعریف روابط متقابل و ارگانیک بخش‌های وابسته به این صنعت، شریان اقتصادی گردشگری گیلان کارآمد و توانمند گشته، چنان‌که از بستر صنعت توریسم و ایجاد کسب و کار جدید، سطح اشتغالزایی و به تبع آن سطح درآمد لایه‌های مختلف اجتماعی رشد قابل قبولی داشته باشد.
• معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان